Over Jules Deelder, Blues on tuesday (1981)

Moderne poëzie kun je niet te lijf gaan met het begrippenapparaat uit de klassieke poëtica: je moet het gedicht bij ervaren en intuïtief benaderen. In plaats van strofen en metaforen, zijn de kunstgrepen in dit gedicht ontleend aan de blues: een muzikaal simpel lied waarin je het lijden van alledag bezingt en daarmee bezweert.

Moderne poëzie kun je niet te lijf gaan met het begrippenapparaat uit de klassieke poëtica: je moet het gedicht bij ervaren en erbij associëren. In plaats van strofes en metaforen, zijn de kunstgrepen in dit gedicht ontleend aan de blues: simpele teksten waarin je het lijden van het leven bezingt.

De tekst heeft 12 regels, net zoals een 12-maten blues en gebruikt veel herhalingen. Bij blues worden vaak volledige regels herhaald, maar hier wordt enkel de schijn gewekt met het woord ‘geen’. Naast dit woord bevat de hele tekst maar 12 woorden, dus 13 verschillende woorden in de hele tekst, en toch slaagt Deelder erin een duidelijk beeld neer te zetten en er een mooie pointe aan te breien: ‘geen klote, geen donder, geen reet’.

Dat deze tekst vele mensen op de een of andere manier beroert, mag duidelijk zijn aan de talrijke reacties op gedichten.nl. De eerste reactie is onmiddellijk raak: dit is geen poëzie!

Literatuur, en zeker poëzie, zijn serieuze zaken, daar kan enkel zuinig mee gelachen worden? Lachen is voor het circus, of het cabaret? Neen, de lach is een diep menselijke emotie en even belangrijk als de ontroering. Kunst ontroert of roert je, beweegt je: van schuddebuiken tot het bewegen op de muziek. 

Iedereen denkt al gauw dat hij dit ook zou kunnen schrijven, snapt niet dat het gaat over het idee tot uitvoering brengen, niet over ideeën hebben. Mijnheer Vlasblom is verder compleet onbekend met het concept van jazz poetry en gaat voorbij aan het feit dat de tekst zich presenteert als een muzikale vorm: blues. 

Het is geen dichter, het is een junk en die schrijven soms ook wel eens rijmpjes. Echte kunstenaars gebruiken geen drugs, dat weet toch iedereen?

Gelukkig duiken er ook fans op, o.a. Patrick de Punker, die het niet hoog op heeft met gestagneerde lullen uit de barok.

Schopenhauer schrijft dat de manifestering van een nieuw idee in drie stappen verloopt: aanvankelijk wordt het idee verketterd, vervolgens belachelijk gemaakt en in de derde fase doet iedereen alsof hij het zelf bedacht heeft. Hier lijkt er iets gelijkaardigs aan de hand te zijn.

De ergste reactie is nochtans de meest recente en die moet leraren Nederlands doen schrikken. Poëzie gaat over leeservaring en leesplezier, over niets anders.

Formeel gezien is het ingedeeld is strofen, maar dat helpt je geen ene reet verder in het begrijpen van de tekst en dat geldt ook voor rijmschema-analyses en andere formaliteiten. Wel neigen we in het onderwijs vaak leerlingen te conditioneren op deze manier: poëzie lezen, dat gaat over de vorm. De waarde van een sonnet van Hooft zit net niet in de vorm: dat is een gegeven, een weerspiegeling van de literaire mode van die tijd. Deelders gedicht daarentegen kiest een vorm die integraal het thema weerspiegelt: de blues. 

De beginvraag is: wat komen we over de spreker (is niet auteur!) te weten door de tekst? Met deze beginvraag kunnen leerlingen in de klas onmiddellijk iets vertellen over deze tekst van Deelder. Er zijn goede redenen om aan te nemen dat de spreker in het gedicht een junkie is en wat de gewoontes van de auteur zijn, staat hier compleet los van.

Dit stuk verscheen eerder op Taalanderwijs