Persbericht: Boeken uit het Huis

De Zuid-Afrikaanse dichteres Elisabeth Eybers (1915-2007) woonde de eerste helft van haar leven in Zuid-Afrika en daarna precies even lang – 46 jaar – in Nederland. Na haar verhuizing naar Nederland bleef Eybers in het Afrikaans schrijven. Haar poëzie verscheen in beide landen in precies dezelfde vorm en werd voor haar Nederlandse lezers dus niet in het Nederlands vertaald. Toch wordt haar werk zowel tot de Afrikaanse als tot de Nederlandse literatuur gerekend. In Zuid-Afrika kreeg Elisabeth Eybers maar liefst drie keer de prestigieuze Hertzogprijs. Ook in Nederland won ze meerdere prijzen. In 1991werd ze voor haar hele oeuvre onderscheiden met de P.C. Hooftprijs.

In Zuid-Afrika was de poëzie van Eybers al enkele jaren uit druk. Het werd dus tijd voor een stevige nieuwe bloemlezing uit haar werk. Immigrant is samengesteld door Ena Jansen, die goed met Eybers bevriend was en die in de laatste fase van haar leven veel voor Eybers betekend heeft. De selectie van 134 gedichten geeft een goed beeld van Eybers’ veelzijdigheid als dichter. Het boek bevat onder meer klassiekers als ‘Maria’ en ‘Busrit in die aand’, gedichten over haar kinderen, de emigratie naar Nederland en haar latere, aangrijpende gedichten over het ouder worden. Goede poëzie is tijdloos. Dat blijkt eens te meer uit deze uitgave waarmee de kern van Eybers’ oeuvre nieuw leven wordt ingeblazen.

Ena Jansen promoveerde in 1992 aan de Universiteit van de Witwatersrand op een proefschrift over de zogenaamde ‘Amsterdamse’ bundels van Elisabeth Eybers. Van deze studie, Afstand en verbintenis, is zowel een Afrikaanse (1996) als een Nederlandse (1998) handelseditie verschenen. Jansen heeft tijdens de dertig jaar die zij zelf in Nederland woonde vele artikelen over en bloemlezingen uit Eybers’ poëzie gepubliceerd en ze wordt algemeen als de grootste kenner van Eybers’ poëzie beschouwd. Tussen 2002 en 2016 was Jansen bijzonder hoogleraar Zuid-Afrikaanse letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam; daarnaast was ze vanaf 2001 aan de afdeling Literatuur en Samenleving van de Vrije Universiteit Amsterdam verbonden. Jansen heeft ook veel onderzoek gedaan op het gebied van de Zuid-Afrikaanse Oorlog (1899-1902), en onder andere samen met Wilfred Jonckheere de verzameling Boer en Brit uitgegeven. In de jaren negentig bezorgde ze een uitgave van de brieven van Jan Hoogeveen, een onderwijzer uit Urk die eind negentiende eeuw in de Transvaal belandde, en in 2016 Ons Japie, het oorlogsdagboek van Anna Barry. Na haar inaugurele oratie over de rol van Krotoa als tussenganger concentreert Jansens onderzoek zich de laatste jaren op de representatie van huiswerkers in de Zuid-Afrikaanse letterkunde en geschiedenis. Haar boek Soos familie (2015) is ook in het Nederlands en het Engels verschenen: Bijna familie (2016) en Like Family (2019).  Op dit moment werkt ze aan een Afrikaanse vertaling van de roman De tienduizend dingen van Maria Dermoût.

Soos familie werd in 2016 bekroond met de UJ-prijs voor Creatief Schrijfwerk. In april 2017 ontving Jansen de Prestasieprys van de Van Ewijckstigting voor haar ‘voortreffelijke werk als hoogleraar aan de UvA’. De Universiteit van Noordwes kende haar in oktober 2017 een eredoctoraat toe voor ‘haar profiel als excellent academicus, haar rol in de hervestiging van Afrikaans als academisch vak in Nederland en haar bijdrage als activist om het Zuid-Afrikahuis als een monument voor het Afrikaans in Amsterdam te behouden’. In 2020 ontving ze een Kokertoekenning van de Afrikaanse Taalraad.

Ena Jansen zal tijdens Boeken uit het Huis geïnterviewd worden door Martina Vitackova, gastprofessor Afrikaanse letterkunde aan de Universiteit Gent. Vitackova’s specialismen zijn onder meer feministische literatuurwetenschap, postkolonialisme, migrantenschrijvers en vrouwenschrijvers. Ze promoveerde in 2011 aan de Palacky Universiteit in Olomouc (Tsjechië) op een proefschrift getiteld Back to the Roots? Forming New Concepts of Women’s Identity in Contemporary Postcolonial Literature Written by women in Dutch and Afrikaans.

Veronique Jephtas zal ingaan op de vraag wat de poëzie van Elisabeth Eybers nog te zeggen heeft voor een jongere generatie. Jephtas (24) is schrijver, activist, dichter, spoken word artist, regisseur en actrice. Als actrice was ze onder meer te zien in de met een Fiësta bekroonde muziektheatervoorstelling Jakkals en Wolf Onbeperk. Als toneelschrijfster maakte ze haar debuut tijdens het Woordfees 2020 met het toneelstuk Hoe change hulle, met Marlo Minnaar in de hoofdrol. Hoe change hulle werd in augustus 2020 door Protea Boekhuis gepubliceerd in Staande Ovasie, een bundel met vier eenakters, en is dit jaar genomineerd voor een Fiësta in de categorie ‘Beste nuutgeskepte Afrikaanse teks, vertaling en verwerking’. In februari 2021verscheen haar poëziedebuut Soe rond ommie bos. Francine Maessen schrijft over deze bundel in Spectrum: ‘Jephtas [heeft] een ijzersterk debuut geschreven en haar positionering in het maatschappelijk debat schept hoge verwachtingen voor volgend werk.’

Recensies over eerder werk van Ena Jansen:

‘Afstand en verbintenis is ’n pragboek en ’n besondere verskynsel […]. Ek hou veral van die toon en aanslag: sonder om aan vakkundige integriteit in te boet, vind die skrywer ’n vriendelike, warm stem waarmee sy haar besondere Eybers-verhaal vertel. En tog bly sy ’n gedissiplineerde bemiddelaar. Die leser wat hier op soek is na die sensasionele, of na ’n sentimentele soort heldeverering, sal dit nie vind nie. Dit lyk inderdaad of Jansen daardie selfde balans tussen uiterstes bewerkstellig as wat Eybers so opvallend in haar poësie bereik.’ (Zandra Bezuidenhout in Skrywers en Boeke (Afrikaans Stereo, 16 mei 1996)

‘Het goede aan dit boek is niet alleen dat Jansen de complexe Zuid-Afrikaanse geschiedenis met haar ingewikkelde verhoudingen begrijpelijk weet op te dienen, maar ook dat ze alle perspectieven uitgebreid en zonder oordeel belicht. Het onderwerp van Bijna familie is echter veel breder te trekken dan alleen de positie van huishoudsters in Zuid-Afrika. Het is een boek dat gaat over de manier waarop mensen met elkaar omgaan en over de al dan niet bewuste rolpatronen binnen de maatschappij; en dat zijn zaken die altijd en overal aandacht verdienen.’ (De Boekenkrant over Bijna familie, 2016)

Over ‘Boeken uit het Huis’

Elke laatste donderdag van de maand wordt er een presentatie gelivestreamd via het YouTube-kanaal van het Zuid-Afrikahuis. De live presentaties zijn van 16.00 uur t/m 17.00 uur en het is mogelijk om vragen te stellen via de chat. Livestream gemist, geen probleem, want u kunt de presentatie op elk gewenst moment terugkijken.
Het doel van ‘Boeken uit het Huis’ is de bekendheid van de Afrikaanse taal en de Afrikaanstalige literatuur in de breedste zin van het woord in Nederland, Vlaanderen en wereldwijd te bevorderen.

‘Boeken uit het Huis’ is een project van het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam in samenwerking met de Taalunie.