door Anne van Tuijl In het boek Structural Semantics beschrijft Algirdas Greimas een algemeen structuralistisch model waarmee karaktertypen in fictieve verhalen kunnen worden bepaald (Greimas, 1983, 207). Greimas noemt deze karaktertypen actanten. In zijn actantenmodel gaat hij uit van zes actanten. Hij zet deze zes actanten met elkaar in verbinding door de binaire … [Lees meer...] overActanten in Middelnederlandse Stichtelijke Exempelen
Vertelcultuur
Over kannibalen verhalen
Door Theo Meder Het fenomeen kannibalisme kan teruggevonden worden in alle soorten volksverhalen: sprookjes, sagen, legenden, moppen en broodjeaapverhalen. Het onderwerp kannibalisme maakt indruk, maar in een grote database als de Nederlandse Volksverhalenbank met ruim 48.000 vertellingen, worden er uiteindelijk maar 61 gevonden – dat is 0,1%. Wat hebben de verhalen te … [Lees meer...] overOver kannibalen verhalen
Hoe een schilderij in taal tot leven kan komen
Door Marc van Oostendorp Als ik één recent taalkundig proefschrift zou moeten aanraden aan een neerlandicus die eigenlijk meer geïnteresseerd is in literatuur, zou het Bringing Stories to Life zijn, dat Thijs Trompenaars vorige week in Nijmegen verdedigde – nota bene niet eens bij Nederlands, maar bij Taalwetenschap (zijn promotor was Helen de Hoop). Zoals uit de titel al … [Lees meer...] overHoe een schilderij in taal tot leven kan komen
Vluchtelingen in de Liederenbank, deel 3, Joseph Schmidt
Door Ellen van der Grijn In de jaren 30 van de 20e eeuw kwamen veel emigranten, op de vlucht voor het nationaal-socialisme, naar Nederland. Hier probeerden zij hun carrière voort te zetten. Dat gold in het bijzonder voor degenen die werkzaam waren in de amusementssector. Hun producties vonden gehoor bij het Nederlandse publiek. Ik onderzoek, mede aan de hand van de … [Lees meer...] overVluchtelingen in de Liederenbank, deel 3, Joseph Schmidt
Vluchtelingen in de Liederenbank – Deel 2, Rudolf Nelson
Door Ellen van der Grijn In de jaren 30 van de 20e eeuw kwamen veel emigranten, op de vlucht voor het nationaal-socialisme, naar Nederland. Hier probeerden zij hun carrière voort te zetten. Dat gold in het bijzonder voor degenen die werkzaam waren in de amusementssector. Hun producties vonden gehoor bij het Nederlandse publiek. Ik onderzoek, mede aan de hand van de … [Lees meer...] overVluchtelingen in de Liederenbank – Deel 2, Rudolf Nelson
Vluchtelingen in de Liederenbank – Deel 1, Willy Rosen
Door Ellen van der Grijn In de jaren 30 van de twintigste eeuw kwamen veel emigranten, op de vlucht voor het nationaal-socialisme, naar Nederland. Hier probeerden zij hun carrière voort te zetten. Dat gold in het bijzonder voor degenen die werkzaam waren in de amusementssector. Hun producties vonden gehoor bij het Nederlandse publiek. Ik onderzoek, mede aan de hand van de … [Lees meer...] overVluchtelingen in de Liederenbank – Deel 1, Willy Rosen
De Os Frontis van Molyneux
Over het voorhoofdsbeen dat van een reusachtige Patagoniër zou zijn geweest Door Henk Hiensch In de 17e eeuw ontdekte een Ierse arts een reusachtig menselijk voorhoofdsbeen, of Os frontis, in de collectie van de Leidsche Hoogeschool. Hij meende dat dit het ultieme bewijs was van het bestaan van reuzen. Voordat we hier dieper op in kunnen gaan, moeten we eerst een krappe … [Lees meer...] overDe Os Frontis van Molyneux
Ook, maar niet alleen, voor kinderen
Het Vogeltje en andere Armeense sprookjes van Hovhannes Toemanjan (vertaald door Anna Maria Mattaar) Door Arjan Sterken Armenië ligt op grote afstand, op verschillende manieren. Het is geen populaire vakantiebestemming, noch een land waar men vaak geruchten over hoort via het nieuws. Ook voor veel Armeniërs ligt het land ver weg: veel Armeniërs wonen tegenwoordig in … [Lees meer...] overOok, maar niet alleen, voor kinderen
Redbad: het kruis als icoon
Een historische verbeelding van een hedendaagse boodschap: Deel 2 door Theo Meder In deel 1 over de film Redbad ben ik vooral ingegaan op eigenaardigheden en anachronismen. In deel 2 wil ik ingaan op enkele inspiratiebronnen voor het scenario, en hoe (zoals wel vaker) hedendaagse ideeën en problemen worden teruggeprojecteerd in een historisch verleden. … [Lees meer...] overRedbad: het kruis als icoon
Antonio Gramsci en Frieslands volksleven
Door Abe de Vries Na Karl Marx en Friedrich Engels is de Italiaanse filosoof Antonio Gramsci (1891-1937) waarschijnlijk de invloedrijkste marxist uit de hele West-Europese geschiedenis. Deze kleine, misvormde Sardijn werd in november 1926 door de fascisten van Mussolini gearresteerd en schreef in de gevangenis, in enigszins verhullende taal (want onder het toeziend oog van … [Lees meer...] overAntonio Gramsci en Frieslands volksleven
Redbad: over het vuren van de pijl
Een historische verbeelding van een hedendaagse boodschap: Deel 1 door Theo Meder In 2018 verscheen de Nederlandse film Redbad, naar een scenario van Alex van Galen, onder regie van Roel Reiné en productie van Klaas de Jong, en het kan met recht een on-Nederlandse speelfilm genoemd worden (trailer). Met een budget van acht miljoen euro kon men een waar spektakelstuk … [Lees meer...] overRedbad: over het vuren van de pijl
Nu heth Abba sinne hod
Oude Folklore in het Oudfries, deel 8 Door Arjan Sterken Beste mensen, vandaag komen we aan bij het laatste deel van onze trektocht door de Oudfriese folklore. We hebben kennisgemaakt met Magnus en Karel de Grote, de Vikingen, Mozes, het einde der tijden, het Indo-Europese Grote Friesland, en de raadselachtige drie broers. Soms ging het hierbij om volledige verhalen, … [Lees meer...] overNu heth Abba sinne hod
De Daver Op Je Lijf
Demonen van Marita de Sterck Door Theo Meder De Vlaamse antropologe Marita de Sterck is verzot op volksverhalen: niet op verkleuterde sprookjes, maar ongecensureerde vertellingen die je “de daver op het lijf” jagen. Bovendien gaat ze graag op zoek naar sprookjes en sagen waarin een heldenrol voor dappere meisjes en slimme vrouwen is weggelegd. Ze publiceerde reeds … [Lees meer...] overDe Daver Op Je Lijf
Het Raadsel van de Drie Broers
Oude Folklore in het Oudfries, deel 7 Door Arjan Sterken Er is een zeer mysterieuze tekst, te vinden in de Eerste en Derde Emsinger Handschriften (Buma en Ebel 1967, p. 48-49, 202-205), de Hunsingoër Handschriften (Hoekstra 1950, p. 57, 141), en Codex Unia. Veel Oudfriesisten weten niet zo goed wat ze ermee aan moeten, en daarom heet de tekst het Erfrechtsraadsel van de … [Lees meer...] overHet Raadsel van de Drie Broers
De Indo-Europese Adam
Oude Folklore in het Oudfries, deel 6 Door Arjan Sterken Het Oudfries is een Noordzee-Germaanse taal. Daardoor is het ook een Germaanse taal. Nog beter: het is zelfs een Indo-Europese taal. Verscheidene (zeg maar een heleboel) talen in Europa en Azië hebben structurele overeenkomsten. Zo structureel, dat men vanaf het eind van de 18e eeuw deze vrij serieus is gaan … [Lees meer...] overDe Indo-Europese Adam
Economie als geesteswetenschap
Sommige boeken moet je kennelijk niet te snel lezen. Ik had Narrative Economics van de Amerikaanse Nobelprijswinnaar Robert J. Shiller al een half jaar op mijn nachtkastje liggen, ongeveer sinds het verscheen. Het leest nu heel anders dan als ik er wel meteen aan begonnen was. … [Lees meer...] overEconomie als geesteswetenschap
De Vijftien Tekenen van de Eindtijd
Oude Folklore in het Oudfries, deel 5 Door Arjan Sterken De wereld staat in brand. Een paar maanden geleden was dat nog letterlijk zo, toen Australië kampte met één van de hevigste bosbranden sinds de opgetekende geschiedenis. Eerder in 2020 dreigde de Derde Wereldoorlog, en vanaf maart raast er een nieuwe pest over de wereld. Ondertussen dreigen nieuwe economische … [Lees meer...] overDe Vijftien Tekenen van de Eindtijd
De wetten van Mozes
Oude Folklore in het Oudfries, deel 4 Door Arjan Sterken Zodra je werkt met oude rechtsbronnen, dan kan je ervan uitgaan dat de meeste folklore betrekking heeft tot recht. In de eerste en tweede aflevering van deze reeks hebben we al kunnen zien hoe het recht op eigen wetten van Karel de Grote afstamt, althans volgens de Friezen zelf. Deze verwijzing naar het … [Lees meer...] overDe wetten van Mozes
Wilda witzinges flod
Oude Folklore in het Oudfries, deel 3 Door Arjan Sterken De vorige keer hebben we koning Redbad (Radboud) van Denemarken ontmoet, de heidense koning die de Friezen van het christendom afhield. Velen van u hebben zich de vorige keer waarschijnlijk al afgevraagd: ‘hoezo koning Redbad van Denemarken? Was hij geen koning van de Friezen?’ Dat klopt, buiten de … [Lees meer...] overWilda witzinges flod
Koning Redbad en het Riepster Licht
Oude Folklore in het Oudfries Deel 2 Door Arjan Sterken Bij de Magnuslegende, die we de vorige keer hebben bekeken, lijkt op het eerste gezicht mogelijk te zijn dat het een historische gebeurtenis betreft. Deze wijdverspreide Oudfriese legende lijkt te zijn ontdaan van allerlei elementen die we tegenwoordig als fantasie zouden afdoen. Dit gaat niet altijd op, zoals bij … [Lees meer...] overKoning Redbad en het Riepster Licht
Oude Folklore in het Oudfries
Deel 1: het privilege van Karel de Grote Door Arjan Sterken Als je een onderwerp lang genoeg bestudeert, dan kom je het overal tegen. Een wiskundige gaat de wereld waarnemen in getalsmatige verhoudingen en algoritmes. Een bioloog vindt de rijkste ecosystemen onder een steen in het park. En ik, hij die zich vooral met mythologie en volksverhalen bezighoudt, vindt … [Lees meer...] overOude Folklore in het Oudfries
Emoties rond de Passie
Door Theo Meder Het is inmiddels een traditie geworden dat het Meertens Instituut elk jaar een nieuwjaarsboekje uitbrengt, afwisselend over een etnologisch of linguïstisch onderwerp. Voor 2019 is daar van afgeweken, omdat het boekje wel heel erg aansluit bij Goede Vrijdag en Pasen. Het is dus een Paasboekje geworden met de titel Passie voor de Passie. De Matthäus, The … [Lees meer...] overEmoties rond de Passie
Hoe een ridderroman eindigt in een sprookje
Door Eline van Onzenoort Ferguut vollec danen voer, Want sine herte hem sere swoer Dat hi sijn lief hadde verloren; Hi hads pine ende groten toren. (vs. 2593-2596) [Vertaling: Ferguut ging daar snel vandaan, want hij had erg veel hartzeer omdat hij zijn geliefde had verloren; het deed hem veel verdriet.] … [Lees meer...] overHoe een ridderroman eindigt in een sprookje
Niet te dicht bij het water!
De kinderschrik in Nederlandse sagen Door Merle van Rooij De Nederlandse vertelcultuur is vele sagen rijk. Sagen zijn korte volksverhalen die zich afspelen in een bestaande leefomgeving (voor vertellers en toehoorders vaak de eigen streek) en waarin bovennatuurlijke wezens zoals geesten, heksen en weerwolven een belangrijke rol spelen. Een ander kenmerk van sagen is … [Lees meer...] overNiet te dicht bij het water!
Het kabouter-manuscript van Jan Eldermans
Door Theo Meder Met een geheimzinnig Nederlandstalig handschrift vol prachtige tekeningen en notities over kabouters, magie en verborgen schatten ben je verzekerd van mijn aandacht. De vele aantekeningen zijn regelmatig voorzien van jaartallen die suggereren dat de maker, J.H.W. Eldermans (1904-1985), zijn leven lang aan het verzamelen en optekenen geweest is. … [Lees meer...] overHet kabouter-manuscript van Jan Eldermans
