De smartlap is niet dood: over het levenslied als protestlied bij de Zangeres Zonder Naam  

In maart 2023 bracht popzangeres Sophie Straat haar eerste volledige album uit, Smartlap is niet dood. Het was niet de eerste keer dat ze in haar werk teruggreep op de smartlap, het levenslied. In het bijzonder liet Straat in haar muziek en in interviews weten geïnspireerd te zijn door de ‘Koningin van het Levenslied’: de Zangeres Zonder Naam. En dat is verrassend, want gaapt er geen kloof tussen het werk van de Zangeres en dat van de feministische Sophie Straat? Dat blijkt anders te zitten. Deze lezing laat zien dat de Zangeres Zonder Naam veel activistischer is dan vaak wordt aangenomen. 

Het enorme oeuvre van de Zangeres Zonder Naam is nog maar nauwelijks inhoudelijk onderzocht. In deze lezing duikt Laurens Ham in haar werk, dat verrassend maatschappelijk betrokken is: van hardwerkende mijnwerkers tot Ierse terrorismeslachtoffers en van stervende soldaten tot drugsdoden, de Zangeres bezong ze allemaal. Ham laat zien dat het sentiment in haar werk – door sommigen als authentiek beschouwd, door anderen als onecht – de politieke boodschap niet in de weg staat, maar juist versterkt. In lijn met de achttiende- en negentiende-eeuwse sentimentalistische roman roepen de liedjes van de Zangeres op tot medelijden met slachtoffers. Het doel: de luisteraars te activeren.

Laurens Ham (1985) is universitair docent Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij schreef eerder het boek Op de vuist (2020), een geschiedenis van het Nederlandstalige protestliedje in Nederland, maakte de daarbij horende Radio 2-podcast Doe Maar Normaal en schreef met Feike Dietz een reeks artikelen voor De Groene Amsterdammer over 40 jaar Kinderen voor Kinderen.  

De Louis Peter Grijp-lezing is een jaarlijkse lezing, georganiseerd ter nagedachtenis van de in 2016 overleden musicus en musicoloog Louis Grijp, die internationale bekendheid verwierf als onderzoeker naar Nederlandse lied- en muziekcultuur. De lezing vindt op of rondom 10 mei plaats, de dag waarop in 1932 het Wilhelmus het Nederlandse volkslied werd.

10 mei, 15.30 tot c. 18.30, met borrel na afloop
Kromme Nieuwe Gracht 20, Grote Zaal en foyer, Utrecht.
Aanmelden kan via Marieke van Steijn, m.vansteijn@uu.nl