Een beetje geschiedenis

Zonder de Duitse bezetting was er misschien geen Nederlands in Olomouc geweest. De eerste naoorlogse rector van de Palacký Universiteit, de filosoof Josef L. Fischer (1894–1973) was in 1939 op bezoek in Nederland toen Hitler Tsjechië bezette. Als actief bestrijder van de nazistische gedachte kon Fischer niet terugkeren en dook onder. Hij kende algoed Nederlands maar verbeterde zijn kennis in die 5 jaar aanzienlijk en zette zich na de oorlog in voor een lectoraat Nederlands. Dit werd in 1947 opgericht door de slavist Aimé van Santen (1917–1988). Om politieke redenen was het lectoraat van 1951 niet bezet tot 1992 toen het door Wilken Engelbrecht werd heropgericht. In 2003 werd de neerlandistiek een zelfstandig instituut met een eigen gebouw. Met 9 medewerkers, 39 bachelorstudenten, 11 masterstudenten en 6 doctorandi is het instituut de op één na kleinste eenheid van de filosofische faculteit. Zij biedt alle gradaties van het wetenschappelijk onderwijs aan: van bachelor tot en met de mogelijkheid om in het Nederlands te habiliteren of een persoonlijk professoraat te verdedigen.

De programma’s

Bij de invoering van het Ba-Ma-systeem in Tsjechië (2000) werd het besluit genomen om de driejarige bachelorstudie een praktische inhoud te geven. Vertalen en tolken, met een nadruk op praktische teksten, zijn daarom belangrijke onderdelen van het programma Praktische Nederlandse Filologie. De tweejarige masterfase Nederlandse Filologie is eerder theoretisch gericht, al zijn ook daar vertalen en tolken aanwezig. Beide studies worden jaarlijks geopend voor zowel wie alleen Nederlands wil studeren (ongeveer tweederde van de studenten), als voor hen die Nederlands als major of minor willen doen. De PhD-studie Nederlandse Filologie is een vierjarige studie die voltijds of in deeltijd kan worden gedaan. Deze trekt de laatste jaren niet alleen studenten uit Tsjechië, maar ook uit Polen en Slowakije.

Een spilfunctie

Vanaf het prille begin heeft de vakgroep samenwerking gezocht, zowel binnen de faculteit, als in Tsjecho-Slowakije en de regio. In 1994 stond de vakgroep aan de basis van een van de eerste nationale platforms, Overleg Neerlandici Tsjechië en Slowakije, waarin de vier Tsjecho-Slowaakse vakgroepen samenwerken. Vorig jaar werd ONETS een officiële vereniging, gevestigd in Olomouc. In 1995 werd vervolgens op initiatief van een groep neerlandici uit de regio de vereniging Comenius in Olomouc opgericht. De vakgroep was al viermaal gastvrouw van het regionaal colloquium voor Centraal-Europa (1995, 1997, 2015, 2024), organiseerde tweemaal een colloquium voor promovendi en habilitandi (DoHa) (2006, 2010), stond in 1997–2002 aan de basis van zomercursussen in de regio en organiseerde deze in de nieuwe opzet inmiddels tweemaal (1997, 2025). Bij vele activiteiten spelen de studenten een belangrijke rol. Docente Pavlína Knap-Dlouhá was in 2023 mede-oprichtster van het Netwerk Vakvertalen en Tolken NEM.

Zonder wetenschap geen universiteit

Tegenwoordig komt de financiering van het hoger onderwijs steeds vaker ook uit wetenschappelijke resultaten, universiteiten worden afgerekend op hun publicaties en projecten. Voor Tsjechië is van belang dat de nestor van de Tsjechische neerlandistiek, wijlen Olga Krijtová (1931–2013) die decennialang de Praagse neerlandistiek op een hoog niveau wist te houden, een grote hoeveelheid leerboeken, syllabi en handboeken heeft geschreven. Deze waren tegen eind van vorige eeuw verouderd. De vakgroep in Olomouc is vanaf de jaren ‘90 in het gat gesprongen. Achtereenvolgens werden in het Tsjechisch een handboek geschiedenis van de Nederlandstalige literatuur (bij uitgeverij Academia in Praag, 1995, uitverkocht), een handboek over Nederlandse taalkunde (VUP, 2007; 2^e herziene druk 2021), een handboek tolken (VUP, 2009), een handboek Friese literatuur (Libri, 2020) en een handboek sociaal tolken (VUP, 2020) uitgegeven. Tot de speerpunten van het onderzoek in Olomouc behoren vergelijkende  taalkunde (Kateřina Křízová en Wilken Engelbrecht), translatologie (Pavlína Knap-Dlouhá en Kateřina Křížová) en letterkunde, dat laatste met name voor receptie van Nederlandstalige literatuur in Centraal-Europa (Wilken Engelbrecht en Hubert van den Berg). In 2021 kwam een Nederlandstalig boek over deze receptie in Tsjechië uit (Lage Landen Studies 14, Gent), op dit moment zijn bij Bloomsbury twee Engelstalige boeken in productie, een handboek over de avantgarde en een collectief boek van Centraal-Europese neerlandici over de receptie van Nederlandstalige literatuur in de periode 1945-1990 (project onder leiding van Wilken Engelbrecht). Beide zullen in 2025 uitkomen.

Nevenactiviteiten

Olomouc is met net 100.000 inwoners ook naar Tsjechische maatstaven slechts een middelgrote stad. De universiteit (en de katholieke kerk) spelen er de hoofdrol. Dat maakt de stad met een mooi historisch centrum wel tot een gezellige studentenstad, maar betekent ook dat er niet bijster veel andere economische activiteit is. De Nederlandstalige gemeenschap is, anders dan in de hoofdstad Praag en de grote handelsstad Brno, op de vingers van twee handen te tellen. Afgezien van de congressen zijn neerlandistische activiteiten vooral met de neerlandstiek zelf verbonden: theateropvoeringen in verband met de zgn. ONETS-dagen, het traditionele sinterklaasfeest, een enkele keer een schrijver die komt spreken, vaak in verband met een gepubliceerde vertaling – zo zijn Arnon Grunberg, Margriet de Moor, Geert Mak en Roman Helinski op bezoek geweest om een paar namen te noemen, en begin oktober 2025 komt Margot Vanderstraeten spreken. De studenten krijgen overigens regelmatig gastsprekers te zien, gemiddeld komt viermaal per semester een collega of interessante persoon uit de zakenwereld spreken in de hiervoor ingestelde lesuren Studium Generale.

Genius loci

De universiteit maakt reclame met de slogan Genius loci. Die slaat op het historische karakter van de binnenstad én op de universiteit die in 1573 werd gesticht. Het gebouw van de neerlandstiek (zie de foto hierboven) dat in 1582 werd gebouwd, past zeker hierbij. Maar oude gebouwen zijn niet alles. De studenten hebben als slogan voor de vakgroep Gezellig gekozen. Dat karakteriseert de vakgroep wel goed: het is een kleine vakgroep, waar iedereen elkaar kent en waar relatief veel gebeurt voor studenten. Ter gelegenheid dat het toen 75 jaar geleden was dat het lectoraat Nederlands in Olomouc werd opgericht, heeft de vereniging NE-BE aandacht aan de neerlandistiek in Olomouc gewijd in haar jaarboek 2023. Dat kan bij NE-BE worden aangevraagd. De vakgroep heeft ook eigen facebook– en instagrampagina’s die door de studenten worden onderhouden.