| Subject: | Neder-L, no. 0309.a |
| From: | Ben Salemans |
| Reply-To: | Elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek |
| Date: | Thu, 18 Sep 2003 22:52:32 +0100 |
| Content-Type: | text/plain |
********************* *-Twaalfde-jaargang-------- Neder-L, no. 0309.a -----------ISSN-0929-6514-* | | | ************************************************************ | | * Neder-L, elektronisch tijdschrift voor de neerlandistiek * | | ************************************************************ | | | | Onderwerpen in dit bulletin: | | ============================ | | (1) Rub: 0309.01: Evenementenagenda, met: | | - Opening tentoonstelling Max Velthuijs, vr 26 | | september 2003 (Den Haag) | | - Antiquarenbeurs, za 11 - zo 12 oktober 2003 (Leiden)| | (2) Rub: 0309.02: Hora est! Promotie Annie van den Oever op do 18 | | september 2003 te Groningen; promotie G. van den Bos | | op di 23 september 2003 te Nijmegen | | (3) Med: 0309.03: Bas Heijne gastschrijver Rijksuniversiteit Groningen | | (4) Med: 0309.04: Jaarprogramma 2003-2004 en schrijfwedstrijd Stichting | | Literaire Activiteiten Zwolle | | (5) Web: 0309.05: Eerste publicatie Gerrit Komrij uit vroege jaren | | zestig op website KB | | (6) Web: 0309.06: Nieuwe website met de verspreiding van familienamen | | in Nederland en Belgie | | (7) Web: 0309.07: Nieuws van de dbnl - 1 september 2003 | | (8) Lit: 0309.08: Pas verschenen: Annie van den Oever. <Fritzi>; en | | het groteske. Een analyse van het werk van F. Harmsen | | van Beek. (Amsterdam, 2003) | | (9) Sym: 0309.09: Colloquium over Albert Vigoleis Thelen op vr 21 en za | | 22 november 2003 te Munster; tentoonstelling over | | Thelen van do 20 november tot wo 31 december 2003 te | | Munster | |(10) Sym: 0309.10: Symposium 'Taalvariatie en groepsidentiteit' op do 23 | | oktober 2003 te Amsterdam (inschrijvingstermijn | | verruimd tot 15 oktober) | |(11) Rub: 0309.11: Linguistisch Miniatuurtje XCV: Doctrinaire bedillers | |(12) Informatie over Neder-L | | | *------------------------- ---------18-september-2003-* *********************
(1)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Fri, 12 Sep 2003 22:57:45 +0200
From: P.J. Verkruijsse <p.j.verkruijsse@planet.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030901.html
Subject: Rub: 0309.01: Evenementenagenda
=================
Evenementenagenda
=================
DEN HAAG, Letterkundig Museum, Prins Willem-Alexanderhof 5
Opening tentoonstelling Max Velthuijs, vrijdag 26 september 2003, 16.00 uur.
- Na een welkomstwoord door Anton Korteweg verzorgt Joke Linders een bondige introductie op leven en werk van Max Velthuijs. Tevens wordt de door Linders geschreven biografie ‘Ik bof dat ik een kikker ben’ gepresenteerd. De biografie verschijnt als deel 50 in de reeks Schrijversprentenboeken, in samenwerking met uitgeverij Leopold. Het programma wordt afgesloten met een optreden van jazzpercussionist Joshua Samson. De tentoonstelling loopt van 27 september 2003 t/m 29 februari 2004. Nadere informatie: http://www.letterkundigmuseum.nl/abx.htmlmaxvel.
LEIDEN, Pieterskerk
Antiquarenbeurs, zaterdag 11 en zondag 12 oktober 2003. Traditionele antiquarenbeurs, georganiseerd door de Bond van
- Handelaren in Oude Boeken. Inlichtingen: +31 (0)10-4848632, http://www.antiqbook.nl/bob.
(2)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Mon, 15 Sep 17:30:30 +0200
From: P.J. Verkruijsse <p.j.verkruijsse@planet.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030902.html
Subject: Rub: 0309.02: Hora est! Promotie Annie van den Oever op do 18 september 2003 te Groningen; promotie G. van den Bos op di 23 september 2003 te Nijmegen
=========
Hora est!
=========
Donderdag 18 september 2003, 16.00 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen.
Mevrouw A.M.A. van den Oever. <Fritzi> en het groteske.
Promotores: prof. dr. G.J. Dorleijn en prof. dr. K. Humbeeck.
F. Harmsen van Beek bezit een unieke plaats in de Nederlandse literatuur. Haar debuut ‘Geachte Muizenpoot’ sloeg in 1965 in als een bom. In 1970, na haar ‘briljante Neerbraak’, werd haar werk voor het eerst ‘grotesk’ genoemd.
Om tot dit eigenzinnige werk door te dringen, introduceert Annie van den Oever een nieuw begrippenkader. Gangbare begrippen en oordelen worden tussen < > gezet, kritisch heroverwogen, omgekeerd en in een nieuw denkkader geplaatst: als eerbetoon aan de schrijver bij wie niets is wat het lijkt.
‘<Fritzi> en het groteske’ is de eerste studie over F. Harmsen van Beek. Het is tevens de eerste studie over het groteske in de Nederlandse literatuur na dertig jaar.
Meer informatie: (over de inhoud van het boek, elders in dit bulletin:) Neder-L 0309.08; (persbericht RUG:) http://www.rug.nl/corporate/nieuws/archief/archief2003/106_00
Dinsdag 23 september 2003, 13.30 uur, Aula KU Nijmegen, Nijmegen
Mw. drs. G. van den Bos. ‘Mit neu erweckten Zungen’. Das deutsche geistliche Lied vom Spatmittelalter bis zur Romantik in den Niederlanden
Promotor: prof. dr. G. van Gemert
Wie een Nederlands kerkgezangboek openslaat vindt daarin een grote hoeveelheid oorspronkelijk Duitse liederen. Vele van deze liederen zijn zo ingeburgerd in Nederland dat de kerkbezoeker zich nauwelijks of helemaal niet van hun afkomst bewust is en ze voor Nederlandse liederen houdt. Ze zijn bovendien vaak zo goed vertaald dat ze niet voor Nederlandse liederen onderdoen. Langs welke wegen kwamen deze liederen naar Nederland? Wanneer werden ze voor het eerst vertaald, hoe en hoe vaak, door wie en in welke gezangboeken zijn ze te vinden? Op deze vragen probeert mw. drs. Van den Bos een antwoord te geven. De titel van haar proefschrift ‘Mit neu erweckten Zungen’ is afkomstig uit een Bach-koraal waarin de gemeente op pinkstermorgen wordt opgewekt met nieuw elan zijn lofzangen te zingen. Zo werden de Duitse geestelijke liederen in Nederland, in een andere cultuur en in een andere taal, tot nieuw leven gewekt.
Mw. drs. G. van den Bos (Zutphen) was o.a. van 1975-1992 docente aan verschillende onderwijsinstellingen en behaalde in 1994 haar doctoraal Duits aan de KU Nijmegen. E-mail: b.bosvandenbos@hetnet.nl
(3)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Tue, 16 Sep 2003 10:39:25 +0200
From: Persdienst RUG & Herman Meijer, via Ben Salemans <salemans@neder-l.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030903.html
Subject: Med: 0309.03: Bas Heijne achttiende gastschrijver Rijksuniversiteit Groningen
===============================================================
Bas Heijne achttiende gastschrijver Rijksuniversiteit Groningen
===============================================================
In september, oktober en november is de essayist, romancier, vertaler en toneelschrijver Bas Heijne te gast in Groningen. Hij is de achttiende gastschrijver van de Rijksuniversiteit Groningen. Heijnes gastschrijverschap begint op 30 september met een interview door zijn voorganger, Willem van Toorn. Op de volgende drie dinsdagavonden in oktober besteedt Heijne in openbare lezingen aandacht aan het essay. De lezingen vinden steeds plaats in het Academiegebouw, Broerstraat 5 Groningen en beginnen om 20.00 uur. De toegang is voor studenten en abonnees gratis, anderen betalen 1,50 euro.
Programma
- Dinsdag 30 september – Startinterview.
Willem van Toorn in gesprek met Bas Heijne. Willem van Toorn, gastschrijver in 2002, introduceert zijn opvolger bij het publiek. - Dinsdag 7 oktober – Montaigne.
In zijn eerste lezing onderzoekt Heijne aan de hand van het werk van de vader aller essayisten, Michel de Montaigne, de geschiedenis van het essay als een persoonlijke manier om de wereld te beschouwen. - Dinsdag 14 oktober – Gedeelde ervaringen.
In zijn tweede lezing gaat Heijne dieper in op relatie tussen individu en samenleving. Hoe verhouden we ons tot onze omgeving? Is het idee van een gemeenschap houdbaar in een cultuur die zelfontplooiing tot het hoogste goed heeft verklaard? - Dinsdag 21 oktober – Een nieuw humanisme?
Wanneer de grote verbanden in een cultuur ontbreken of ongeldig zijn verklaard, wordt de mens weer teruggeworpen op zichzelf. Ieder mens zal zijn eigen wereld moeten maken. Heeft een nieuw humanisme kans van overleven in tijden van globalisatie en fundamentalisme? En welke rol kan de literatuur daarbij spelen?
Bas Heijne
Bas Heijne (1960) werd geboren in Nijmegen. Hij studeerde Engelse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. In 1984 debuteerde hij met de roman ‘Laatste Woorden’. Verder schreef hij de roman ‘Suez’ en twee verhalenbundels. Zijn essaybundel over leven in postmoderne tijden, ‘De wijde wereld’, werd in 2000 genomineerd voor de AKO Literatuurprijs. Onlangs verschenen ‘Het verloren land: opmerkingen over Nederland’ en het toneelstuk ‘Van Gogh’. Bas Heijne vertaalde tevens werk van Evelyn Waugh, E.M. Forster en Joseph Conrad, is redacteur van ‘NRC Handelsblad’ en was jarenlang gastrecensent in het tv-programma ‘Zeeman met boeken’.
Gastschrijverschap
Sinds 1986 is aan de Rijksuniversiteit Groningen elk najaar een gastschrijver werkzaam. De gastschrijver verzorgt een aantal openbare lezingen en speciaal voor studenten een reeks werkcolleges. Eerdere gastschrijvers aan de Groningse universiteit waren Dick Hillenius, Doeschka Meijsing, H.C. ten Berge, Willem Wilmink, J.P. Guepin, Monica van Paemel, Willem Jan Otten, Jean Pierre Rawie, Gerrit Krol, Nelleke Noordervliet, J. Bernlef, Rutger Kopland, Martin van Amerongen, Joost Zwagerman, Stephan Sanders, Thomas Rosenboom en – vorig jaar – Willem van Toorn. De organisatie van het Gastschrijverschap is in handen van de Rijksuniversiteit Groningen, Studium Generale Groningen en de K.L. Pollstichting voor Onderwijs, Kunst en Wetenschap.
(4)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Fri, 12 Sep 2003 22:57:45 +0200
From: P.J. Verkruijsse <p.j.verkruijsse@planet.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030904.html
Subject: Med: 0309.04: Jaarprogramma 2003-2004 en schrijfwedstrijd Stichting Literaire Activiteiten Zwolle
===========================
Jaarprogramma LAZ 2003-2004
===========================
Het programma 2003-2004 van de Stichting Literaire Activiteiten Zwolle ziet er als volgt uit:
woensdag 24 september 2003
Paul Gellings en
Hans Maarten van den Brink
Na het verschijnen van zijn in het voorjaar verschenen tweede roman Zuidelijke wandelweg kan de LAZ niet meer om de Zwolse schrijver Paul Gellings heen. Naam maakte hij als dichter en als vertaler: hij maakte onder andere een vertaling in het Frans van het gedicht ‘Jonge sla’ van Rutger Kopland, maar vertaalde met name Franse poezie. Met zijn eerste roman ‘Witte paarden’ bereikte hij een nieuw publiek. Schrijven en dichten, maar ook taal en thematiek hebben met elkaar te maken in het werk van Gellings. Hoe kijkt hij zelf aan tegen zijn werk in wording? En welke rol speelt Zwolle daarin?
Hans Maarten van den Brink, geboren in Oegstgeest in 1956, publiceerde in dag- en weekbladen en werkte als redacteur en correspondent voor NRC Handelsblad. Van 1995 tot 2001 was hij hoofdredacteur televisie voor de VPRO.
woensdag 29 oktober 2003
Renate Dorrestein
Eerst was ze feministe, daarna ME-patiente, vervolgens chroniqueur van gebroken gezinnen. Maar altijd is ze actueel, recht voor zijn raap, beklemmend en fantasierijk: Renate Dorrestein. Het bizarre van haar eerste romans heeft in haar latere werk plaatsgemaakt voor een schijnbaar geruststellend realisme. In haar nieuwe roman ‘Het duister dat ons scheidt’ staat de relatie tussen een moeder en haar dochter centraal. En wie Dorresteins visie op de grote en de kleine samenlevingen kent weet dat dat een verhouding is met haken en ogen.
woensdag 26 november 2003
Ingrid Hoogervorst
‘Woede’ speelt in de jaren vijftig in een Amsterdamse volkswijk. Het is het verhaal van een op het oog gewoon gezin. Maar wat is een gewoon gezin? Recensenten die zich zelf aan een boek wagen hebben het niet gemakkelijk. Wat is er immers verleidelijker voor iemand die ooit een slechte recensie heeft gehad om wraak te nemen. Ingrid Hoogervorst, literatuurcritica van De Telegraaf, kreeg goede en slechte recensies voor haar roman ‘Woede’. Is haar visie op recenseren veranderd door deze kritieken, maar belangrijker: hoe kijkt Hoogervorst aan tegen het schrijven zelf.
woensdag 4 februari 2004
Annejet van der Zijl
Geen exegese van het werk, maar vooral een boek over het leven van Annie, dat moest de biografie die Annejet van der Zijl schreef over Annie M.G. Schmidt worden. En ‘Anna’ voldoet aan die omschrijving. Aan de hand van ‘Anna’ vertelt Van der Zijl wat het schrijven van een biografie inhoudt; hoe belangrijk de toegang tot bronnen is; of je ‘iets’ moet hebben met het onderwerp van studie en of het moeilijk is om te schrijven over iemand die bij leven al een legende was en bijna publiek bezit.
maandag 15 maart 2004
Thomas Rosenboom
Zou hij het nog kunnen: een verhaal vertellen in een beperkt aantal bladzijden. Voordat Thomas Rosenboom definitief naam maakte met de pillen ‘Gewassen vlees’ en ‘Publieke werken’ en het al iets minder dikke ‘De nieuwe man’ schreef hij ook korte verhalen. Geroemd als de grootste stilist van de hedendaagse Nederlandse literatuur mag hij zijn kunnen tonen in de 92 bladzijden die de CPNB hem toebedeeld heeft. Thomas Rosenboom: de schrijver van het Boekenweekgeschenk 2004.
woensdag 28 april 2004
Remco Campert
Om de andere dag staat hij op de voorpagina van De Volkskrant: Remco Campert, de CA van MU. Grote en kleine observaties beschreven in een paar honderd woorden. Maar, met respect, Remco Campert is een oude rot in het vak. Naam maakte hij al veel eerder met zijn gedichten en romans. Hij is een van de twee nog levende vijftigers. Experimenteren met taal is hem niet vreemd, maar dat ging nooit ten koste van het taalzuivere. En nooit ten koste van de lezer, want toegankelijk bleef hij. Veel en veelzijdig is zijn schrijverschap.
De LAZ-avonden beginnen om 20.00 uur, de entree is EUR 6,00 /cjp EUR 5,00 en ze vinden, op de avond met Thomas Roosenboom na, plaats in de NOVONzaal; die avond, 15 maart 2004, vindt u de LAZ in de Deltionzaal.
Ook in het seizoen 2003/2004 organiseert de Stichting Literaire Activiteiten Zwolle weer een schrijfwedstrijd. Dit jaar is het thema: Toeval.
De regels van het spel zijn de volgende:
- Uw verhaal mag een omvang hebben van maximaal 1000 woorden
- Poezie is eveneens welkom
- Uw inzending mag niet eerder zijn gepubliceerd
- Per inzender worden niet meer dan twee verhalen/gedichten geaccepteerd
- Zend in drievoud in, onder pseudoniem. Voeg uw naam en het pseudoniem in verband met de anonieme beoordeling in gesloten enveloppe bij uw inzending; inzending per e-mail is niet mogelijk. Inzendingen worden niet geretourneerd.
- De beoordeling vindt plaats door de jury, bestaande uit: John Berends, Ina Hekkert en Annette Roeters
- De inzendtermijn sluit op 28 februari 2004
- De eerste prijs bedraagt EUR 200,-. De tweede prijs, gesponsord door de boekhandels Waanders en Westerhof, bestaat uit de driedelige Van Dale
Inzenden aan: Stichting Literaire Activiteiten Zwolle, Postbus 1496, 8001 BL Zwolle.
(5)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Fri, 12 Sep 2003 22:57:45 +0200
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030905.html
From: Paul van Capelleveen <paul.vancapelleveen@kb.nl>
Subject: Web: 0309.05: Eerste publicatie Gerrit Komrij uit vroege jaren zestig op website KB
========================
Komrij Primeur bij de KB
========================
De allereerste publicatie van Gerrit Komrij in ‘boekvorm’ was niet zijn debuutbundel ‘Maagdenburgse halve bollen en andere gedichten’ uit 1968, maar een vouwblad, gedrukt en uitgegeven in eigen beheer: ‘Dekonstruktie in vier delen’ uit de vroege jaren zestig. De vier gedichten zijn nu voor het eerst integraal beschikbaar. Ze staan op de website van de Koninklijke Bibliotheek, uiteraard met toestemming van de auteur. Het verhaal over de totstandkoming van deze vroege uitgave is gelardeerd met een keur aan vroege, nooit eerder gepubliceerde gedichten van Komrij. Deze primeur plaatste de Koninklijke Bibliotheek op haar website in het kader van de poeziesite ‘Dichter op het scherm’, die in maart 2003 werd aangekondigd en in januari 2004 echt van start gaat. Het reeds beschikbare profiel over Dichter des Vaderlands Gerrit Komrij is hiermee tussentijds aanzienlijk uitgebreid. Zie http://www.kb.nl/dichters.
Paul van Capelleveen
Afdeling Informatie & Collecties
Koninklijke Bibliotheek
Postbus 90407
2509 LK Den Haag
e-mail: paul.vancapelleveen@kb.nl
(6)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Wed, 10 Sep 2003 22:27:42 +0200
From: Ann Marynissen <ac.marynissen@let.vu.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030906.html
Subject: Web: 0309.06: Nieuwe website met de verspreiding van familienamen in Nederland en Belgie
======================================================================
Website met de verspreiding van de familienamen in Nederland en Belgie
======================================================================
Sinds kort is het karteerprogramma voor de verspreiding van de huidige familienamen in Nederland en Belgie, in 1990/1993 ontwikkeld door Ann Marynissen (VU/KU Leuven) en Paul Bijnens, on line raadpleegbaar:
Op de site http://www.familienaam.nl kun je in een oogwenk nagaan waar je familienaam in Nederland voorkomt en hoe frequent hij is. De Nederlandse kaarten zijn gebaseerd op een bestand van telefoonabonnees uit 1993.
De Belgische versie van de site: http://www.familienaam.be bestaat al langer. De Belgische kaarten zijn gebaseerd op een lijst met de familienamen van alle inwoners van Belgie in 1998.
Dr. Ann Marynissen
Faculteit Letteren – VU Amsterdam
Nederlandse Taal en Cultuur
e-mail: ac.marynissen@let.vu.nl
(7)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Mon, 1 Sep 2003 08:49:05 +0200
From: dbnl <nieuws@dbnl.org>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030907.html
Subject: Web: 0309.07: Nieuws van de dbnl - 1 september 2003
===============================================================
Nieuws van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
http://www.dbnl.org/
1 september 2003
===============================================================
De dbnl presenteert ‘De literatuur van de Middeleeuwen in honderd artikelen’: http://www.dbnl.org/nieuws/01092003.htm
Oplevering teksten september 2003 http://www.dbnl.org/nieuws/opl092003.htm
- A.J. van der Aa, Nieuw biographisch, anthologisch en critisch woordenboek van Nederlandsche dichters (3 delen)
- D.V. Coornhert, Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij
- Guido Gezelle, Vlaemsche dichtoefeningen
- Jac. van Ginneken en H.J. Endepols, De regenboogkleuren van Nederlands taal
- Geert Grote, Getijdenboek
- Historie van broer Cornelis
- Lanceloet en het hert met de witte voet
- Jacob van Lennep, De lotgevallen van Ferdinand Huyck
- De Middeleeuwen in honderd artikelen
- Marga Minco, Meneer Frits en andere verhalen uit de vijftiger jaren
- Martinus Nijhoff, Awater
- Martinus Nijhoff, Het uur U
- Piramus en Thisbe. Twee rederijkersspelen uit de zestiende eeuw
- H.K. Poot, Gedichten (3 delen)
Nieuwe gedichten september 2003: http://www.dbnl.org/gedichten/
- Albertina Soepboer, ‘wer rukt de wrald nei stien en san’
(8)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Mon, 8 Sep 2003 10:39:25 +0200
From: Saartje Schwachofer <s.schwachofer@debezigebij.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030908.html
Subject: Lit: 0309.08: Pas verschenen: Annie van den Oever. <Fritzi> en het groteske. Een analyse van het werk van F. Harmsen van Beek. (Amsterdam, 2003)
==============
Pas verschenen
==============
Annie van den Oever. <Fritzi> en het groteske. Een analyse van het werk van F. Harmsen van Beek. Amsterdam: De Bezige Bij, 2003. Handelseditie dissertatie. Paperback, 560 pag., EUR 35, ISBN 90-234-1272-9.
Weinig auteurs in het Nederlandse taalgebied hebben met zo’n klein oeuvre zo’n indruk gemaakt als F. Harmsen van Beek. Al jaren zwijgt zij als auteur, maar nu verschijnt de eerste studie over haar werk: de (handelseditie van de) dissertatie van Annie van den Oever, waarop zij op 18 september 2003 in Groningen promoveert.
‘<Fritzi> en het groteske’ laat zien hoezeer de ontvangst op het werk van F. Harmsen van Beek wordt gekenmerkt door een reeks groteske voorvallen. Zo won zij na Lucebert, de prestigieuze poezieprijs van de stad Amsterdam hoewel ze verzuimd had werk voor de prijs is in te sturen. Ze werd door Hugo Claus ‘de beste hedendaagse dichter’ genoemd voordat er een dichtbundel van haar was verschenen. Toen zij debuteerde met ‘Geachte Muizenpoot en andere gedichten’ (1965) sloeg deze bundel in als een bom. De dichteres werd door de critici bejubeld en de bundel werd meerdere malen herdrukt. Behalve deze gedichten verscheen in ‘Wat knaagt?’ en ‘Neerbraak’ lucide proza van haar hand, dat ‘grotesk’ werd genoemd. Tien jaar na haar poeziedebuut volgde een nieuwe dichtbundel, ‘Kus of ik schrijf’. Dit kleine oeuvre kan tegenwoordig nog steeds op grote belangstelling rekenen.
Speciale aandacht in deze breed opgezette studie krijgt de interpretatielust die dit eigenzinnige werk heeft ontketend en de biografische betekenis die aan Harmsen van Beek en haar tegendraadse werk is toegeschreven.
‘<Fritzi> en het groteske’ is een gedegen en verhelderende speurtocht naar een dichteres, wier werk na alle jaren van zwijgen nog niets aan zijn oorspronkelijke aantrekkingskracht heeft ingeboet.
Annie van den Oever debuteerde in 1983 met ‘Dame in broekpak’, waarvoor zij Het Gouden Ezelsoor ontving. Ook ‘De Broer van God’ werd goed ontvangen en meermaals herdrukt. Behalve proza schrijft zij essays en kritieken. Zij geniet verder bekendheid als onderzoeker van het werk van Louis Paul Boon en is verbonden aan de vakgroep Moderne Nederlandse letterkunde van de Rijksuniversiteit Groningen.
(9)-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Mon, 8 Sep 2003 14:11:43 +0200
From: L. Missinne <lut.missinne@uni-muenster.de> via <hans.vandevoorde@UGent.be>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030909.html
Subject: Sym: 0309.09: Colloquium over Albert Vigoleis Thelen op vr 21 en za 22 november 2003 te Munster; tentoonstelling over Thelen van do 20 november tot wo 31 december 2003 te Munster
=========================================
Colloquium Albert Vigoleis Thelen
21 – 22 november 2003
Westfalische Wilhelms-Universitat Munster
=========================================
Naar aanleiding van de 100ste geboortedag van Albert Vigoleis Thelen (28 september 1903 – 9 april 1989) organiseert het Haus der Niederlande in Munster een colloquium en tentoonstelling over het leven en werk van deze auteur. Daarbij komen zowel literatuur- en cultuurwetenschappelijke als ook taal- en vertaalkundige kwesties aan bod. Thema van het colloquium is de positie van de auteur, criticus en vertaler Thelen als bemiddelaar tussen diverse culturen, literaturen en talen.
A.V. Thelen, die met zijn picareske roman ‘Die Insel des zweiten Gesichts’ bekend is geworden, heeft in de jaren 1925-1927 in Keulen en Munster Germanistiek, Nederlandse Filologie en Perswetenschappen gestudeerd. Tijdens een eerste verblijf in Nederland in 1931 legde hij tal van contacten met Nederlandse auteurs en begon met het vertalen van Nederlandse literatuur, waarvoor hij echter geen Duitse uitgevers vond. Van 1931 tot 1936 leefde hij met zijn vrouw Beatrice op Mallorca. In die tijd begon hij onder het pseudoniem Leopold Fabricius voor de Nederlandse krant ‘Het Vaderland’ Duitse Exilliteratuur te recenseren. Op Mallorca leerde hij ook het werk van de Portugees Teixeira de Pascoaes kennen, van wie hij enkele boeken in het Duits vertaalde. Samen met Hendrik Marsman zette hij Pascoaes ook in het Nederlands om. Van 1939 tot 1947 woonden de Thelens op het landgoed van Pascoaes in het noorden van Portugal. De eerste jaren na de oorlog (1947-1954) brachten ze door in Amsterdam, waar Van Oorschot in 1953 ‘Die Insel des zweiten Gesichts’ in het Duits uitgaf. Tegelijk verscheen de Duitse licentieuitgave bij Diederichs Verlag in Dusseldorf. Andere prozateksten van Thelen zijn de roman ‘Der schwarze Herr Bahssetup’ (1956), de parabel ‘Glis-Glis’ (1967) en het romanfragment ‘Der magische Rand’ (1989). Van niet minder belang zijn zijn gedichten, vooral de bundels ‘Schloss Pascoaes’ (1942), ‘Der Tragelaph’ (1955) en ‘Im Glas der Worte’ (1979).
Colloquium ‘Albert Vigoleis Thelen. Mittler zwischen Sprachen und Kulturen’ in de Rustkammer Rathaus Munster
Vrijdag 21 november 2003
10.00 u Opening
10.30 u Dr. Jurgen Putz, Hurth
‘In Zweifelsfallen entscheidet die Wahrheit’ – Zehn Fragen zu Albert Vigoleis Thelen
11.15 u Michael Gormann-Thelen, Hannover
“Stunde, Stunde, mir das Wort” – Albert Vigoleis Thelens andere Autobiographien
11.50 u Prof. Dr. Werner Jung, Duisburg
Faschismuskritik und Deutschlandbild bei Albert Vigoleis Thelen
12.25 u Discussie en lunch
14.00 u Prof. Dr. Lut Missinne, Munster
‘Alles wird schon schief gehen’ – Albert Vigoleis Thelen und die Niederlande
14.35 u Dr. Jaap Grave, Berlin
Albert Vigoleis Thelen als Vermittler
15.10 u Discussie en pauze
16.00 u Dr. Leon Hanssen, Tilburg
Albert Vigoleis Thelen und Menno ter Braak
16.35 u Ute Schurings M.A., Berlin
Albert Vigoleis Thelen und Hendrik Marsman. Eine Freundschaft furs Leben
20.00 u Literair avondprogramma met de auteur Burckhard Spinnen
Zaterdag 23 november 2003
09.00 u Prof. Dr. Orlando Grossegesse, Minho (P)
Thelen und Teixeira de Pascoaes – Zwei Sprachen und die Dunkelheit
09.35 u Dr. Heinz Eickmans, Munster
‘Hie und da gegen den deutschen Stilgebrauch’ – Albert Vigoleis Thelen als ubersetzer aus dem Niederlandischen
10.10 u Discussie en pauze
11.00 u Wil Boesten, Utrecht
‘Ohne Gewahr’ [over de Nederlandse vertaling van Die Insel des zweiten Gesichts]
11.35 u Prof. Dr. Donald White, Amherst
‘In Thelens Tapfen: Freuden und Leiden eines Langstreckenubersetzers’ [over de Engelse vertaling van Die Insel des zweiten Gesichts]
12.10 u Discussie en lunch
13.30 u Dr. Wolfgang Ullmann, Berlin
Albert Vigoleis Thelen und die Sprache des Totalitarismus als linguistisches, asthetisches und theologisches Problem
14.05 u Johann P. Tammen, Bremerhaven
‘Urweltglas und Bunterkunt’
14.40 u Discussie en pauze
15.30 u Arno Barnert, Heidelberg
‘Die Insel des zweiten Gesichts’ von Albert Vigoleis Thelen, gelesen von Paul Celan: Aune vraie oeuvre d’art’
16.05 u Tadeus Pfeifer, Basel
’tranen deine augen? die meinen tun’s’
16.40 u Discussie en afsluiting
Er zijn geen deelnamekosten aan het colloquium verbonden. De voertaal is Duits.
Voor de lunch op vrijdag en zaterdag wordt telkens een bijdrage van EUR 10,00 gevraagd, het avondeten op vrijdag kost EUR 15,00.
Aanmelden bij : lut.missinne@uni-muenster.de.
Zie ook: http://www.HausderNiederlande.de
Tentoonstelling (Samenst. Dr. Leo Fiethen (Viersen)) ‘Erzweltschmerzler und Sprachschwelger Albert Vigoleis Thelen zum 100. Geburtstag’ in het Haus der Niederlande, Alter Steinweg 6/7, 48143 Munster
De tentoonstelling is te bezoeken van 20 november tot 31 december 2003, van maandag tot zaterdag, telkens van 10.00 u tot 17.00 u.
L. Missinne
(10)=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Fri, 23 May 2003 13:08:28 +0100
From: J.A. van Leuvensteijn <ja.van.leuvensteijn@let.vu.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030910.html
Subject: Sym: 0309.10: Symposium 'Taalvariatie en groepsidentiteit' op do 23 oktober 2003 te Amsterdam (inschrijvingstermijn verruimd tot 15 oktober)
============================================
Symposium ‘Taalvariatie en groepsidentiteit’
============================================
Ter gelegenheid van het zeventiende lustrum van de studierichting Nederlands aan de VU te Amsterdam organiseert de VU-onderzoeksgroep ‘Taal en identiteit’ in samenwerking met ‘Taal en Tongval, tijdschrift voor taalvariatie’ een symposium onder de titel
TAALVARIATIE EN GROEPSIDENTITEIT
donderdag 23 oktober 2003
Tijd: 10.00 uur tot 17.00 uur
Plaats: Agorazaal 1, VU-hoofdgebouw, derde etage, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam
Programma
10.00 Ontvangst met koffie of thee
10.30-10.45 Opening namens de Opleiding Nederlandse taal en cultuur door Prof.dr. Th.A.J.M. Janssen
10.45-11.20 Prof.dr. W.Th.M. Frijhoff: Hoe talig is groepsidentiteit? Reflecties vanuit de geschiedenis.
11.20-11.55 Prof.dr. P.Th. van Reenen & dr. M. Rem: Groepsidentiteit en taal in de veertiende eeuw.
11.55-12.30 Drs. G. Dupont: Naamgeving in marginale milieus in de late Middeleeuwen.
12.30-13.45 LUNCH voor eigen rekening in de mensa
13.45-14.20 Dr. J. Noordegraaf: Taal en volk bij Lambert ten Kate.
14.20-14.55 Dr. A.C. Marynissen: Limburgers worden Nederlanders. Over de vernederlandsing van het zuidoosten van Nederlands Limburg (1789-1935).
14.55-15.30 Dr. R. van Bezooijen: De Gooise ‘r’: wie ziet er wat in en waarom?
15.30-15.50 Sluiting namens de redactie van ‘Taal en Tongval’ door prof.dr. R.W.N.M. van Hout.
15.50-17.00 BORREL aangeboden door de opleiding Nederlands
Hoe bereik ik het VU-gebouw?
Openbare parkeerruimte is rondom de VU aanwezig, maar tamelijk duur. Vanaf de stations Amsterdam-CS en Amsterdam-Amstel rijdt sneltram 51 rechtstreeks naar de VU. Vanaf de stations Amsterdam-Sloterdijk en Amsterdam-Bijlmer is de universiteit te bereiken met sneltram 50 via een overstap op station Amsterdam-Zuid/WTC op de (snel)trams 51 en 5. U kunt vanaf Amsterdam-Zuid/WTC ook in tien minuten naar de VU lopen.
Aanmelding
U kunt zich aanmelden door de onderstaande strook in te vullen en voor 15 oktober (en dus niet voor 1 oktober zoals eerder vermeld in Neder-L 0305.312 op te sturen naar:
Prof. dr. J.A. van Leuvensteijn,
Vrije Universiteit, Faculteit der Letteren,
De Boelelaan 1105,
NL – 1081 HV Amsterdam.
Aanmeldingsformulier
TAALVARIATIE EN GROEPSIDENTITEIT
Donderdag 23 oktober 2003
Naam:
Adres:
Plaats: Land:
Handtekening:
KORTE TYPERING VAN DE LEZINGEN
Willem Frijhoff: Hoe talig is groepsidentiteit? Reflecties vanuit de geschiedenis.
Groepsidentiteit heeft een dubbele en tevens dubbelzinnige verhouding met taal. Ze heeft taal nodig om te worden verwoord, ze is narratief van aard. Taal (of het nu om beeldtaal of verbale taal gaat) is echter niet alleen een instrument, maar ook een component van het identiteitsvormingsproces. Zeker in het omgaan met verbale taal herkennen mensen zich als een gelijkgerichte groep, taal helpt de groep gestalte te geven. Maar taal zit de groep soms ook in de weg. Taaltrots is niet vanzelfsprekend, en niet elke groep is eentalig. Talen, dialecten, idiomen, tongvallen: ze beconcurreren elkaar en leiden binnen het persoonlijke en het collectieve leven een gelaagd en meervoudig bestaan. Er zijn functionele en symbolische rangordes in vormen van taalgebruik, zoals vormen van persoonlijke en collectieve identiteit ook steeds gelaagd of getrapt zijn en elkaar overlappen. De vraag is of die parallellie erop duidt dat taal een wezenlijke component van identiteit is, en dat de keus voor deze of gene taal ook de identiteit vormt dan wel aantast.
Ik zal over deze vragen reflecteren aan de hand van enkele voorbeelden uit mijn eigen onderzoek naar vroegmoderne gemeenschappen aan beide zijden van de Atlantische Oceaan.
Pieter van Reenen en Margit Rem: Groepsidentiteit en Taal in de 14de eeuw.
Uit de hypothese dat wij graag praten als de groep waartoe wij behoren of willen behoren, en liever wat anders praten dan de groep waartoe wij niet willen behoren, volgt, dat taal en groepsidentiteit met elkaar samenhangen: hoe meer taalvarieteiten op elkaar lijken, hoe sterker de groepsidentiteit van de sprekers. Het omgekeerde geldt ook: Vlamingen willen zich onderscheiden van Nederlanders en Nederlanders van Vlamingen, waardoor de taalvarieteiten verschillend blijven.
Varieteiten van het 14de-eeuws Middelnederlands worden wel als supraregionaal aangeduid. Het zou dan gaan om taalgebruik waarbij niet valt vast te stellen uit welke plaats binnen een regio dan wel uit welke regio het afkomstig is. Zijn er inderdaad in de 14de eeuw al ontwikkelingen waar te nemen waaruit blijkt dat taalvarieteiten naar elkaar toegroeien of juist van elkaar weg? Of dat een taalvarieteit gaat domineren? Bij het beantwoorden van zulke vragen moet er rekening mee worden gehouden dat het supraregionale karakter van taalvarieteiten schijn kan zijn, en het gevolg is van de toevallige menging van twee dialecten. Een belangrijk probleem voor dit type onderzoek is dat vastgesteld moet worden of het onderzochte taalgebruik zijn eigenschappen niet te danken heeft aan factoren die niets met het naar elkaar toegroeien van taal te maken hebben.
Guy Dupont: Naamgeving in marginale milieus in de late Middeleeuwen.
Historisch en naamkundig onderzoek op basis van juridische praktijkbronnen en administratieve bronnen uit de late Middeleeuwen (14de – 16de eeuw) wijst uit, dat de naamgeving in bepaalde marginale milieus, zoals dat van de prostitutie of dat van de professionele misdaad, specifieke en afwijkende kenmerken vertoont. De fixatie van de toenamen, bijvoorbeeld, waarvan algemeen wordt aangenomen, dat die in Vlaanderen al in de veertiende eeuw was voltooid, blijkt nog geen of weinig ingang te hebben gevonden in de genoemde milieus. Niet-erfelijke bijnamen, gebaseerd op individuele kenmerken als fysiek voorkomen, herkomst of persoonlijke vaardigheden, zijn daarentegen een frequent verschijnsel in die milieus. Niet toevallig gaat het om sociale groepen met als typische kenmerken een hoge graad van geografische mobiliteit en een lage graad van sociale integratie. Ook in de voornaamgeving is die invloed van het (marginale) socio-professionele milieu soms merkbaar.
In de lezing wordt de stelling verdedigd, dat naamgeving en de manipulatie ervan in bepaalde marginale groepen een essentieel element van de groepscultuur vormde. Het archivalisch bronnenmateriaal waarop de lezing steunt, heeft voornamelijk betrekking op de Vlaamse steden Brugge en Kortrijk in de periode van het einde van de veertiende eeuw tot het midden van de zestiende eeuw.
Jan Noordegraaf: Taal en volk bij Lambert ten Kate.
In zijn ‘Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake’, het omvangrijke tweedelige werk dat de Amsterdammer Lambert ten Kate (1674-1731) in de jaren 1711-1723 samenstelde, vinden we niet alleen zorgvuldig verantwoorde methodologische uitspraken en talrijke interessante bevindingen inzake taalvariatie en taalverandering. In zijn meer beschouwelijke momenten gaat Ten Kate ook in op de oorsprongskwestie en op de verspreiding van talen en volkeren. Hoe ziet hij nu de relatie tussen taal en volk en is de Nederlandse taal volgens hem de adequate uitdrukking van het Nederlandse volk c.q. de Nederlandse identiteit? Aan de hand van Ten Kates taaltypologie en zijn meest zeventiende-eeuwse taal- en geschiedkundige bronnen zal ik zijn kijk op de zaak nader belichten.
Ann Marynissen: Limburgers worden Nederlanders. Over de vernederlandsing van het zuidoosten van Nederlands Limburg (1789-1935).
De nu eentalige Nederlandse provincie Limburg, een gebied met een bewogen politieke geschiedenis, was in de 19de eeuw een taalgemengd gebied, waarin het Nederlands, het Frans en het Duits met elkaar concurreerden.
Het Frans verwierf in de 19de eeuw een stevige positie in de westelijke helft van de provincie, met als exponent de stad Maastricht. Minder bekend is dat ook het Duits er als cultuurtaal heeft gefunctioneerd. Meer bepaald had het Duits in het zuidoosten van Nederlands Limburg, dat in economisch en socio-cultureel opzicht op het aangrenzende Rijnland was gericht, tot diep in de 19de eeuw in een aantal domeinen van het maatschappelijk leven een bevoorrechte status, naast het Nederlands. Pas in het begin van de 20ste eeuw, bijna een eeuw nadat Limburg definitief in het Nederlandse staatsverband was opgenomen, kwam er definitief een einde aan deze diglossische taalsituatie.
In deze bijdrage schets ik ten eerste hoe het Duits in Limburg geografisch, chronologisch en maatschappelijk steeds verder werd teruggedrongen, om uiteindelijk volledig te worden vervangen door het Nederlands. Ten tweede belicht ik de relatie tussen dit taalvervangingproces en de moeizame integratie van de Limburgers in de Nederlandse staat, i.c. de moeizame vorming van de Nederlandse identiteit in ’s lands zuidelijkste provincie.
Renee van Bezooijen: De Gooise r: wie ziet er wat in en waarom? De Gooise ‘r’ is een betrekkelijk nieuwe variant van de ‘r’ die zich in een razend tempo in het Standaardnederlands lijkt te verspreiden. De vraag is: waarom? Wat maakt de Gooise ‘r’ zo aantrekkelijk? En voor wie? Wordt hij met jonge vrouwen uit de Randstad geassocieerd of is hij sociaal-geografisch neutraal? Dit soort vragen vormden het uitgangspunt voor een luister-onderzoek onder kinderen en volwassenen op vier plaatsen in Nederland: Leeuwarden, Geleen, Hilversum en Nijmegen. De luisteraars horen dezelfde tekst de ene keer uitgesproken met een Gooise ‘r’, de andere keer met een tongpunt-‘r’ of huig-‘r’. Hun worden vragen gesteld als: Zou u zelf zo willen praten? Waar denkt u dat de spreker vandaan komt? Hoe oud denkt u dat de spreker is? In mijn lezing zal ik de achergronden en resultaten van het onderzoek nader toelichten.
(11)=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
Date: Mon, 01 Sep 2003 16:27:01 +0200
From: Peter-Arno Coppen <P.A.Coppen@let.kun.nl>
URL artikel: http://www.neder-l.nl/bulletin/2003/09/030911.html
Subject: Rub: 0309.11: Linguistisch Miniatuurtje XCV: Doctrinaire bedillers
==============================
Linguistisch Miniatuurtje XCV:
Doctrinaire bedillers
==============================
Tegenwoordig zijn de taalkundigen watjes. Ze waaien met alle winden mee, geven iedereen een beetje gelijk, en nemen nooit eens een ferm standpunt in ten aanzien van de algehele verloedering. Vroeger! Ja, vroeger was dat wel anders.
Ik kan dat illustreren aan de hand van een van de bekendste taalkwesties die ik ken: het gebruik van het enkelvoud of meervoud in de zin ‘De reizigers wordt/worden verzocht over te stappen’. Uitgekauwder kan een onderwerp toch niet zijn, nietwaar? Toch werd ik deze week nog verrast door een onbetaalbare anekdote die ten onrechte in vergetelheid is geraakt.
Het is een geliefkoosd onderwerp voor taaladviseurs en taaldocenten, vast en zeker omdat het zo eenvoudig uit te leggen is, en omdat het zo’n mooie illustratie is van het nut van de zinsontleding. Je moet zeggen ‘De reizigers wordt verzocht over te stappen’ omdat ‘over te stappen’ het onderwerp van de zin is en ‘de reizigers’ het meewerkend voorwerp. Hoe weet je dat? Twee aanwijzingen: ‘de reizigers’ kan aangevuld worden met ‘aan’ (‘aan de reizigers wordt verzocht…’) en als je de lijdende vorm omzet naar de actieve zin krijg je ‘men verzoekt de reizigers over te stappen’, en daarin is ‘over te stappen’ lijdend voorwerp. Het lijdend voorwerp moet in de lijdende vorm het onderwerp worden en de persoonsvorm richt zich naar het onderwerp. Dus ‘wordt’.
Waterdichte redenering, zou je zeggen. Dat vervolgens iedereen toch vrolijk ‘worden’ zegt, is een lastige omstandigheid die zo goed mogelijk wordt gladgestreken door te schermen met termen als “taalverandering” of desnoods “hardnekkige taalfout”, die “sommige mensen” “acceptabeler” vinden, en waartegen “niet meteen bezwaar hoeft te worden gemaakt”.
Lees de taaladviesliteratuur er maar op na: iedereen stelt dat het “strikt genomen grammaticaal correct” is om in deze zinnen het enkelvoud te gebruiken, en sommigen bestaan het zelfs om voor dit enkelvoud hun voorkeur uit te spreken (“Wij doen dat zelf natuurlijk niet fout, maar de mensen zijn nu eenmaal taalkundig ongeschoold”). Dat lijkt een moderne opvatting: vroeger waren de regels anders, die regels zijn aan het veranderen en in zo’n overgangsfase kun je ervoor kiezen om tolerant te zijn of de hand te houden aan de oude regels. Wil je taalkritiek vermijden, let dan op en doe dan het laatste.
Eigenlijk is de Algemene Nederlandse Spraakkunst de enige die het meervoud volledig accepteert (al brengt de ANS ook een betreurenswaardige nuance aan met de zinsnede “Er hoeft zeker niet in alle gevallen bezwaar gemaakt te worden”). De ANS geeft dan ook het sterkste argument: neem de zin ‘Men wordt verzocht over te stappen’. Daar is niets mis mee. ‘Men’ komt alleen maar voor als onderwerp. Waarom zou je daar geen meervoud van mogen maken? Dat met dit argument de waanzin van het afkeuren van het meervoud afdoende aangetoond is, kan blijkbaar geen enkele taaladviseur iets schelen. Die blijft even zo vrolijk impliceren dat ‘Men wordt verzocht over te stappen’ “strikt genomen grammaticaal incorrect” is.
Blijkbaar zijn de vermeende “grammaticale regels” sterker dan de feiten, en niet alleen voor taaladviseurs. Ook taalwetenschappers putten zich uit in verklaringen die een verandering signaleren in de werkwoorden met een meewerkend voorwerp, die hierin zou bestaan dat het meewerkend voorwerp zich “gaat gedragen als” een lijdend voorwerp en ‘dientengevolge’ ook het onderwerp in een lijdende vorm kan worden. Maar sinds wanneer grijpt die taalverandering dan plaats?
Van der Horst signaleert in zijn ‘Geschiedenis van de Nederlandse taal’ meer gevallen van oorspronkelijke meewerkende voorwerpen die nu lijdend voorwerp zijn, als een twintigste-eeuwse trend. Daarmee suggereert ook hij een oorzakelijk verband tussen het optreden als onderwerp in een lijdende vorm en het lijdend voorwerp in de actieve zin: niet alleen dat het lijdend voorwerp in de actieve zin het onderwerp in de passieve zin wordt, nee, als iets in de lijdende vorm onderwerp is, is het ‘dus’ het lijdend voorwerp in de actieve zin.
Ik weet niet of ik dit moet geloven (want bewijzen kun je het natuurlijk niet, omdat de bewijsvoering circulair is). Ik constateer dat er constructies bestaan met een meewerkend voorwerp dat in de lijdende vorm onderwerp wordt. Dat je dat meewerkend voorwerp dan ineens in de actieve zin lijdend voorwerp moet noemen heb ik nog nooit met een steekhoudend argument beredeneerd gezien.
Interessanter dan die benoemingskwestie vind ik echter de vraag of hier wel sprake is van een taalverandering. Van der Horst koppelt de kwestie zoals gezegd aan een twintigste-eeuwse trend. Maar onlangs las ik in de beroemde grammatica van Den Hertog uit 1892 (waar zowat elke latere spraakkunst op gebaseerd is), waar hij het heeft over het meewerkend voorwerp, het volgende:
“Zoo ook kan men ‘iemand’ (4e nv.) ‘vragen’ (= ondervragen) ‘over de leer der naamvallen’ […] ‘- het publiek’ (4e nv.) ‘verzoeken’ (= uitnoodigen) ‘rechts’ ’te houden’ (oorz. voorw.) […] Ten gevolge van de wijziging in de beteekenis dezer werkwoorden, zijn dan ook lijdende vormen mogelijk als: […] ‘Wij werden royaal betaald. De candidaat werd naar de beteekenissen van den genitief gevraagd. De heeren worden verzocht niet te rooken. Men wordt verzocht rechts te houden’. ‘Rooken’ en ‘rechts houden’ zijn in de laatste voorbeelden als oorzakelijke voorwerpen te beschouwen.”
Hier zijn de ‘reizigers’ weliswaar ‘heeren’ geworden, maar verder is het voorbeeld hetzelfde. Ook Den Hertog analyseert het verschijnsel als een “verandering in de betekenis” van de werkwoorden, als gevolg waarvan het oorspronkelijke meewerkende voorwerp lijdend voorwerp is geworden, en het oorspronkelijke lijdend voorwerp oorzakelijk voorwerp.
Wat kun je hieruit opmaken? In elk geval dat de situatie met betrekking tot de zin ‘De heeren worden verzocht…’ in 1892 precies hetzelfde was als de situatie in 2003. De taalgebruiker kiest hier blijkbaar in groten getale voor het meervoud, maar we moeten een extra voorziening in onze grammaticale analyse aanbrengen om die keuze te legitimeren. Maar het mooiste komt nog: bij deze passage in Den Hertog (1892) staat de volgende voetnoot:
“Toen eenige jaren geleden voor het eerst in de Kalverstraat te Amsterdam een bordje met: ‘Men wordt verzocht rechts te houden’ werd aangeslagen, moest Prof. Verdam tusschenbeiden komen, om het lijdend gebruik van ‘verzoeken’ in den zin van ‘uitnoodigen’ tegen doctrinaire bedillers te verdedigen.”
Ik citeer nu uit de versie die op http://www.dbnl.nl staat, een druk uit 1903. Ik heb zelf een eerste druk uit 1892 waar de datering gepreciseerd is tot ‘een tiental jaren geleden’. Dat betekent dat we het voorval precies kunnen reconstrueren: We schrijven 1882. De politie Amsterdam, of een plaatselijke neringdoende, slaat een bord aan met de gewraakte constructie. Onmiddellijk lopen de doctrinaire bedillers (de taaladviseurs, zouden we nu zeggen) te hoop tegen deze taalfout. De toestand is kritiek. Maar gelukkig, daar werpt professor Verdam zich op als de beschermer van de levende taal! De tranen springen me in de ogen bij zo een heldhaftigheid. Kom daar vandaag de dag nog maar eens om met die halfhartige watjes van taalkundigen.
Peter-Arno Coppen
(12)=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-= *-------------------------------------------------------------------------* | | | Informatie over Neder-L: | | ======================== | | Algemene informatie opvragen over Neder-L: stuur mail naar | | listserv@nic.surfnet.nl met daarin de boodschap: GET NEDER-L INFO | | Abonnement nemen op Neder-L: stuur mail naar listserv@nic.surfnet.nl | | met als boodschap: SUB NEDER-L uw-voornaam/voorletters uw-achternaam | | Neder-L op het web/WWW: Neder-L-nummers zijn vanaf januari 1997 in | | web-formaat te lezen via: http://www.neder-l.nl/ | | Nadere informatie over Neder-L in web-formaat: zie artikel 9706.01 | | Er is ook een WWW-archief met alle e-mailversies van Neder-L sinds | | juni 1992, dat ook op trefwoord doorzocht kan worden; de URL van dit | | listserv-archief: http://listserv.surfnet.nl/archives/neder-l.html | | Oude Neder-L-bulletins opvragen: stuur mail naar listserv@nic.surfnet.nl| | met daarin een boodschap als: GET NEDER-L LOG9206 | | (resultaat: logboek met Neder-L-artikelen van juni '92 wordt gestuurd)| | Of maak gebruik van het listserv-archief (zie enkele regels hierboven)| | Bijdrage voor Neder-L opsturen: stuur mail naar neder-l@nic.surfnet.nl | | Contact met redactie: stuur mail naar Salemans@neder-l.nl, naar | | Willem.Kuiper@hum.uva.nl, naar P.J.Verkruijsse@planet.nl (voor de | | evenementenagenda), naar Marc.van.Oostendorp@meertens.knaw.nl of naar | | P.A.Coppen@let.kun.nl | *-------------------------------------------------------------------------* *-Einde-------------------- Neder-L, no. 0309.a --------------------------*
Laat een reactie achter