Door Femke Essink
(Met toestemming overgenomen van het weblog van de opleiding Nederlands Utrecht)

De laatste week van het jaar is vanmorgen om 09.00 uur begonnen: met ‘Politik’ van Coldplay trapte NPO Radio 2 de Top 2000 af en na zeven dagen non-stop aftellen zal op 31 december om 00.00 uur traditiegetrouw ‘Bohemian Rhapsody’ worden gedraaid, dat door de luisteraars steevast op de eerste plaats wordt gestemd.

Wie zijn oog over de lijst laat glijden, kan zien dat Bob Dylan dit jaar tussen nummer 1812 en nummer 100 met 9 liedjes ruim vertegenwoordigd is. In oktober deed Dylan tot zijn eigen verrassing de literaire wereld op zijn grondvesten trillen door de Nobelprijs voor Literatuur toegekend te krijgen. Het was in cultureel opzicht een van de meest omstreden gebeurtenissen van 2016, we hadden het er hier al eerder over. Waarom, vroegen de tegenstanders zich af, zijn de songteksten van Dylan literatuur?

In de Award Ceremony Speech op de uitreiking van 10 december lichtte het Zweedse comité de keuze toe: ‘In the most unlikely setting of all – the commercial gramophone record – [Dylan] gave back to the language of poetry its elevated style, lost since the Romantics. Not to sing of eternities, but to speak of what was happening around us. As if the oracle of Delphi were reading the evening news.’ Maar het doorslaggevende argument was van esthetische aard: ‘That is the straight answer to the question of how Bob Dylan belongs in literature: as the beauty of his songs is of the highest rank.’

Terugblikkend op deze markante gebeurtenis vroegen we ons bij Nederlandse Taal & Cultuur af hoe het vandaag de dag eigenlijk met deze kwesties zit in de Nederlandstalige muziek? Resoneren in de liedjes van afgelopen jaar, net als in de teksten van Dylan, actuele politieke kwesties mee? Wat zeggen hedendaagse liedteksten over de leefomstandigheden van mensen? Hoe wordt de liefde bezongen? Welke talige vondsten deden Nederlandse liedschrijvers dit jaar?

Geheel in de geest van de Top 2000 kwamen we via een stemming uit op een lijst van 16 Nederlandstalige nummers uit 2016. Van klassiek liefdesverdriet tot scherpe politieke analyses, van wetenschapsopvattingen tot biografieën van dammers, van existentiële twijfel tot nationale identiteitsvorming, van verwijzingen naar de Grote Drie tot experimentele kerstliedjes – samen laten deze 16 verfrissende, verrassende, intelligente of simpelweg mooie liedjes de diversiteit en levendigheid van de hedendaagse Nederlandse liedtekst zien.

Fijne kerstdagen, goede jaarwisseling, tot in 2017!

‘Scheef’ – Eefje de Visser

Op Nachtlicht, de derde plaat van Eefje de Visser, stromen de poëtische teksten zoals in ‘Scheef’: ‘Ik rijd duizelig rond tussen stadsgeluidsgolven tot we langzaam aan boven komen drijven en ik zie dat we traag maar vanzelf boven water komen.’

‘Chaos’ – Bazart

In België was 2016 het jaar van Bazart: op hun debuutalbum Echo combineren ze poëtische Nederlandstalige teksten met zanglijnen die vloeien zoals die van Eefje de Visser. Het naar het existentiële twijfel neigende ‘Chaos’ stond op De Afrekening van 2016 van Studio Brussel op nummer 1:

‘M/V’ – Aafke Romeijn

Op ‘Je doet je best maar’ van Aafke Romeijn, een oud-student van de UU, staat het genderkritische liedje ‘M/V’.

‘Liefde Van De Vloer’ – Linde Schöne

Volgens 3voor12 maakt de Nijmeegse Linde Schöne ‘de beste Nederlandstalige r&b in tijden’. In ‘Liefde Van De Vloer’ vertelt ze, in tegenstelling tot Romeijn, juist het klassieke verhaal van liefde voor een foute man. Gelukkig bespaart ze zichzelf de fatale afloop door het heft in eigen hand te nemen: ‘Je won misschien het spel / Maar de verliezer ben je kwijt / Ik kan niet voor jou kiezen, daarom kies ik maar voor mij.’

‘Geluk is vaak dicht in de buurt’ – JW Roy

Waarschijnlijk heb je ‘Geluk is vaak dicht in buurt’ al eens voorbij zien komen op tv of in de bioscoop. Wordt het de nieuwe ’15 miljoen mensen’? Het is in ieder geval een prachtig staaltje identiteitsvorming.

Ome Omar – ‘Crisis’

Voor Nederlandse politieke kritiek moeten we vandaag naar de hiphop. Ome Omar bracht dit jaar een behoorlijk uitgesproken debuut-EP uit waarin de politieke toestand in Nederland vandaag feilloos uitgetekend staat:

‘Klojo uit de regio’ – Maurits Pauwels

In 2013 maakte Mauro Pawlowski met Ramsey Nasr de toneelvoorstelling De Vreemde Smetten. De vraag die daarin centraal stond was: wat is een vaderland precies? Op de Nederlandstalige plaat Afscheid in Kloten die hij dit jaar als Maurits Pauwels uitbracht, speelt identiteitsbesef eveneens een rol. In ‘Klojo uit de regio’ zet een trots en regionaal ‘wij’ zich af tegenover een elitair en stads ‘zij’. Minder uitgesproken en meer ambigu dan Ome Omar, maar ook Maurits Pauwels legt onmiskenbaar een actueel politiek probleem bloot:

Kinderen voor Kinderen — ‘Mijn spaarpot en ik’

Ook de jeugd heeft in 2016 een geëngageerde stem:

‘De Ballade van Jannes van der Wal — Meindert Talma

Een van de intrigerendste albums van het jaar is het conceptalbum Jannes van der Wal van Meindert Talma, over de jonggestorven Nederlandse cultdammer. ‘De Ballade van Jannes van der Wal’ vertelt in 22 (!) minuten het leven van Van der Wal na:

’20-delige messenset’ — The Avonden

Van een van de langste nummers van het jaar naar een van de kortste: ’20-delige messenset’ van The Avonden behoeft geen introductie:

‘Last Day on De Zon’ — De Kift

De Kift, misschien wel de beste Nederlandstalige band van dit moment, bracht een Nederlands- en Engelstalig album uit samen met de Rotterdamse punkband Rats on Rafts:

‘Als de Hemel’ — Tjing Tjing

Nog een bijzonder samenwerkingsverband: Roos ‘Roosbeef’ Rebergen en André Manuel vormen getweeën Tjing Tjing. In dit nummer de prachtclaus: ‘Als ik de wetenschap geloof, valt het niet tegen maar omhoog.’

‘Horizon’ — Tourist

Na de aanslagen in Brussel speelde Tourist deze live versie van ‘Horizon’. Het lied werd een symbool voor de trieste hoop in angstige tijden.

‘Naar de wuppe’ — Het Zesde Metaal

Ook een lied over hoop: ‘tis nog ol ni naar de wuppe’ zingt Het Zesde Metaal in Vlaams dialect, oftewel: het is nog niet allemaal kapot, ga maar gewoon door. (Goed hard klinkt het het best.)

‘Wil me’ — Kommil Foo

De joker van deze lijst is voor Kommil Foo: ‘Wil me’ van het album Bek! komt uit 2002 maar is pas in 2016 door de Utrechtse neerlandici ontdekt:

‘Huilen (Kerst)’ — Stippenlift

Tot slot mag de EP Zielige Kerst niet ontbreken, een album van Stippenlift dat de lezers van de Volkskrant misschien al kennen (tip op 22 december):

Bonustrack: ‘Mensch Durf Te Leven’ — Wende Snijders

Bij wijze van vooruitblik: in 2017 is de tekst van ‘Mensch Durf Te Leven’ al 100 jaar oud, maar onverminderd toepasbaar om eenieder voor het nieuwe jaar toe te wensen.