Door Stella Vivian Dippell
Eerstejaars student Taalwetenschap aan de universiteit Leiden

17 januari 2017 postte Lucas Seuren de column ‘Seinfeld als wetenschap’, waarin hij liet zien dat eufemismen een geloofwaardige connectie met de realiteit moeten hebben, willen ze goed werken als eufemisme. Zijn genoemde eufemisme was “een kopje koffie komen drinken”, altijd gezellig natuurlijk, het hangt er maar net vanaf wat je er precies mee bedoelt. In reactie hierop noemde Alex Reuneker de moderne versie van iemand uitnodigen voor een kopje koffie, namelijk: Netflix & chill.

Inderdaad, onder jongeren dé nieuwe vorm van “kom je een kopje koffie bij me drinken?” of “would you like to come up and see my etchings?”. Eén voor één eufemismen voor seks, maar waarom vragen we indirect naar seks? Waarom is flirten meestal indirect? Waarom zeggen we niet gewoon “ik vind jou interessant en ik stel voor om te vrijen”? De simpele reden is: omdat dat het heel confronterend is voor de bevraagde, en het voor de vrager wel een keiharde afwijzing is als het antwoord nee is. Beide personen in deze situatie lijden dan ‘gezichtsverlies’.

Gegeneerd

Dit alles heeft te maken met beleefdheid, en de beleefdheidstheorie van Brown en Levinson is uitermate geschikt om dit voorbeeld mee uit te leggen. Volgens deze theorie heeft elk mens een positief gezicht en een negatief gezicht. Je wilt aardig gevonden worden (dit is je positieve gezicht) en je wilt kunnen doen wat je zelf wil, zonder daarin beperkt te worden (dit is je negatieve gezicht). Vandaar dat er positieve en negatieve beleefdheidsstrategieën zijn. Met de negatieve strategie maak je het verzoek eigenlijk ‘kleiner’ en minder bedreigend: je houdt afstand van de bevraagde. Met de positieve strategie geef je aan dat er een bepaalde vriendschappelijke band tussen spreker en hoorder is, je zoekt toenadering.

Direct naar seks vragen gebeurt natuurlijk wel, maar waarschijnlijk eerder tussen partners, dan bij die ene leuke persoon die je net bij het uitgaan hebt ontmoet. Een positieve beleefdheidsstrategie (bijvoorbeeld tussen partners) zou zijn “lieve schat, heb je zin om te vrijen?” (met ‘lieve schat’ of een voornaam zoek je toenadering, je komt dichtbij en laat zien dat je de ander graag mag). Maar als iemand die je niet goed kent dat tegen je zou zeggen, zou je je daar waarschijnlijk toch een beetje gegeneerd door voelen, zelfs als het met negatieve beleefdheid was gevraagd: heb je toevallig zin om misschien een beetje te vrijen? Het is simpelweg te direct.

Franje

Er bestaat namelijk een schaal:

• (minst beleefd) direct : Zet koffie!
• direct met positieve franje: Lieve schat, zet (eens) koffie!
• direct met negatieve franje: Zou je misschien eventjes koffie willen zetten?
• (meest beleefd) indirect : Ik zou nu toch echt wel een lekker kopje koffie lusten.

Direct met franje, positief of negatief, is gewoon not done als het om seks gaat. Voor een verzoek naar seks met een partner waarmee je nog niet intiem bent geweest heb je een indirect verzoek nodig, en omdat je elkaar nog niet zo goed kent, kan dat toch echt het beste met een negatieve strategie.

Je crush

“Heb je misschien zin om te komen Netflix & chillen vanavond?” is dus een negatieve, indirecte beleefdheidsstrategie. Je maakt dit verzoek een stuk makkelijker om af te wijzen voor de hoorder: door de ‘misschien’ kan je makkelijker ‘nee’ zeggen. Je kan als bevraagde ook alleen inhaken op de letterlijke betekenis: enkel ‘nee’ zeggen tegen het Netflix kijken, wat natuurlijk een veel minder zwaar verzoek is dan seks. Maar zoals Seuren schreef kan je als spreker je altijd nog verschuilen achter dat het slechts om ‘koffie’ ging, als je toch eigenlijk geen zin hebt of de bevraagde niet reageert zoals verwacht. Het was slechts Netflix kijken en chillen. Als de hoorder ‘nee’ antwoordt dan lijden de beide gesprekspartners weinig gezichtsverlies, want de hoorder kreeg alle ruimte om het verzoek af te slaan. Bij de indirecte vraag kunnen de spreker en hoorder nog van elkaar denken dat de ander niet snapt dat het over seks gaat, dus heeft de afwijzing weinig effect. Het positieve gezicht van de spreker is dus niet beschadigd.

Bankhangen

Dit eufemisme fungeert nu men soms nog twijfelt over de exacte (dubbele) betekenis als indirect verzoek. Maar wat als ‘Netflix & chillen’ algemeen bekend raakt als verzoek tot seks, dan werkt het niet meer. Wat als “wil je komen Netflix & chillen” net zo conventioneel geaccepteerd raakt als “kan je het zout even aangeven?”. Niemand denkt daarbij nog aan of ze het zout kunnen aangeven, het betekent enkel “geef mij het zout aan”. De kracht van dit eufemisme, het zich kunnen verschuilen achter een muur van alleen Marvelmarathons willen houden met je crush, zal verdwijnen zodra men de tweede betekenis als voornaamste betekenis zal gaan zien. Dan zullen we weer nieuwe eufemismen zien opkomen.

Maar tot die tijd kunnen we ons nog met een dekentje op de bank installeren, en ons liefje uitnodigen voor een avondje films (of meer). Het is zoals Seuren zei simpelweg realistisch genoeg om iemand uit te nodigen voor gezellig bankhangen en televisiekijken. Fijne Netflix & chill!