Door Lucas Seuren

Het is vandaag Nationale Complimentendag. Ik had er tot voor kort ook nog nooit van gehoord, maar het bestaat blijkbaar al vijftien jaar. Het zal vast een bijzondere dag zijn, want complimenten zijn een heel gek fenomeen. Er is niks mis met het laten blijken van je waardering, maar mensen lijken veelal niet te weten hoe je op een compliment moet reageren. Het is een beetje als dat moment op je verjaardag dat mensen voor je gaan zingen: daar sta je dan, enorm ongemakkelijk, niet wetend wat te doen totdat de marteling voorbij is.

Wat maakt een compliment zo problematisch? Op nu.nl vertelt psycholoog Ad Bergsma dat het te maken kan hebben met je zelfbeeld; een compliment dat niet aansluit bij hoe je over jezelf denkt is lastig te accepteren. Er treedt een soort cognitieve dissonantie op. Daarnaast geeft hij aan dat complimenten veelal indirect zijn: een complimentje over je kleding gaat over je goede smaak, maar zo denken mensen er vaak niet over. En hoe accepteer je een complimentje namens je kleding.

Culturele Normen

Het zijn interessante verklaringen, maar ze lijken een belangrijk aspect over het hoofd te zien: cultuur. Hoe je reageert op een complimentje is niet (alleen) psychologisch bepaald waarbij het voor alle mensen hetzelfde is; er zijn culturele normen voor. In 2002 publiceerde Andrea Golato, een Duitse taalkundige, een vergelijkend onderzoek naar complimenten in het Duits en Amerikaans-Engels. Ze kwam tot twee interessante conclusies: (i) Amerikanen accepteren complimenten zelden, terwijl Duitsers dat juist heel vaak doen (deze conclusie werd overigens nadrukkelijk tegengesproken door een Duitse collega); en (ii) waar Amerikanen als ze een compliment accepteren simpelweg ‘thank you’ zeggen, bedanken Duitsers veelal indirect door een compliment over het compliment te geven.

Moeten we op basis hiervan concluderen dat Duitsers veel zekerder van zichzelf zijn dan Amerikanen, of dat ze beter zijn in het geven van de juiste complimenten? Beide verklaringen zijn mogelijk, maar een culturele verklaring lijkt me veel simpeler: er zijn aangeleerde, culturele normen en die verschillen voor de VS en Duitsland.

Taalhandeling

Een compliment is niet anders dan andere taalhandelingen. Elke taalhandeling vraagt om een bepaald soort reactie: een groet heeft een wedergroet nodig, een vraag een antwoord, en een uitnodiging een acceptatie of afslaan. Als er meer dan een optie is, zoals bij uitnodigingen, is er veelal een voorkeur voor een van de twee: het is beter een uitnodiging te accepteren dan af te slaan.

Voor complimenten geldt eveneens dat er twee mogelijke reacties zijn: je kunt het compliment accepteren of afwijzen. Die reacties kunnen natuurlijk in allerlei vormen komen – Golato vond er meer dan tien voor Duits en Amerikaans-Engels – maar de actie blijft een acceptatie of een afwijzing. Wat complimenten zo vreemd maakt is dat niet direct duidelijk is welke van de twee de voorkeur geniet.

Als we iemand uitnodigen is ingaan op die uitnodiging veelal duidelijk beter met het oog op sociale cohesie. Maar bij complimenten gaat die logica niet op. Aan de ene kant lijkt het beter om een compliment te accepteren: het is een cadeautje en dat kun je niet afslaan. Maar tegelijkertijd claimen we op die manier een positief zelfbeeld: het grenst aan opscheppen en dat is nu net weer not done.

Reageren

Hoe moet je dan op een compliment reageren? Volgens de website van de NCD is het helemaal niet zo moeilijk: je zegt gewoon ‘dankjewel’. Maar dat levert twee problemen op. Ten eerste veronderstelt het dat complimenten altijd moeten worden geaccepteerd, terwijl de voorkeur mogelijk verschilt afhankelijk van het soort compliment. Daarnaast is het een methode die dus blijkbaar niet in elke cultuur normatief is: Duitsers doen het vrijwel nooit en wie weet zijn wij Nederlands niet heel anders. Je kunt niet zomaar afwijken van sociale normen, zonder dat dat tot onbegrip leidt.

Het advies van Ad Bergsma sluit aan bij de Duitse normen: geef een complimentje over het complimentje, bijvoorbeeld ‘wat leuk dat je dat opmerkt.’ Volgens Bergsma herstel je op die manier het evenwicht, maar jouw complimentje heeft ook weer een reactie nodig, en dus leg je de druk bij de ander. Dan moet je gesprekspartner weer worstelen om een complimentje te accepteren of af te wijzen. Het Duitse schön heeft dat probleem niet, maar ik weet zo gauw geen Nederlands equivalent.

Vragen

Wat is dan de oplossing? Dat is een goede vraag. Het helpt als iemand eens gaat uitzoeken hoe complimenten werken in het Nederlands: (i) zijn er verschillende soorten complimenten, (ii) maakt het soort compliment uit voor het soort reactie, (iii) hoe accepteren mensen complimenten, en hoe wijzen ze die af? Met die vragen beantwoord kunnen we uitzoeken of je complimenten altijd kunt accepteren, of dat je daarmee niet gewoon weer voor nieuwe problemen zorgt.

Hierbij begin ik alvast mijn experiment: wat geweldig dat je dit stuk tot het einde toe gelezen hebt!