Door Guusje Jol

Januari is al voorbij en het lijkt alsof het nooit kerst geweest is. Ik heb zelfs de kerstkaarten in een vlaag van opruiminspiratie opgeruimd (!). Normaal kan ik dat niet over m’n hart verkrijgen tot – zeg – Pasen. En toch wil ik het nog even hebben over het klassieke concert waarbij ik eerste kerstdag aanwezig was.

Het leuke van zo’n concert is onder meer dat je niet alleen muziek hoort, maar dat de musici ook ziet. En zo raakte ik een beetje afgeleid door de methoden die de musici gebruiken om op tegelijk te starten, op het juiste moment in te vallen en tegelijk te eindigen. En er was duidelijk één mevrouw die de leiding had, maar zij zei eigenlijk weinig (zou ook een beetje gek zijn tijdens een instrumentaal concert). Dus de vraag van een talig georiënteerd (en weinig muzikaal) iemand is dan: hoe regelen ze het dan?

Blikrichting
Ik kwam al luisterend vrij snel tot de conclusie dat de blikken weliswaar soms op bladmuziek gericht waren, maar als dat niet zo was, keken de musici naar de collega-musici. En het meest in de richting van de leidinggevende mevrouw. Kennelijk gaat afstemmen niet alleen op gehoor of op basis van bladmuziek, maar ook op gezicht. Maar hoe dan?
Natuurlijk kon ik het niet nalaten om en en ander te vergelijken met hoe afstemming in gesprekken gaat. Ook in gesprekken gebruiken mensen blikrichting om gespreksbijdragen te coördineren. Stel: X stelt een persoon Y een vraag. Die persoon Y antwoordt niet direct en kijkt schuin omhoog, eventueel begeleid door ‘eeeehm’, fronsen, samenknijpen van de ogen, etc. Y maakt zo duidelijk dat een antwoord onderweg is en dus dat de vraag is ontvangen en opgevat als iets waar Y op moet reageren. Hiermee maakt Y ook duidelijk dat de beurt aan Y is en dat een nieuwe bijdrage van X nog even niet aan de orde is, als het aan Y ligt. En zo houdt Y de beurt. Toen ik dat probeerde te vertalen naar de musici, kwam ik tot de conclusie dat die met hun blikken voor elkaar zichtbaar maken ‘ik let op jou’ en het zo mogelijk maken muzikale bijdragen te coördineren.

Mindful
Intussen ging het kerstconcert voort. Ik riep mijzelf tot de orde: het is niet heel erg mindful om met andere dingen bezig te zijn. Maar toen suste ik mijn geweten met de gedachte dat het ook niet heel mindful is om jezelf te veroordelen en dat ik best al luisterend andere gedachten kon hebben. Dus…

Muzikaal meedeinen
Ik vroeg me af wáár musici dan precies uit afleiden wanneer er iets gaat gebeuren en observeerde de bewegingen die ik altijd geïnterpreteerd had als zwierig meedeinen van musici omdat die mensen nu eenmaal muzikaal zijn en niet stil kunnen staan.
Maar zulke bewegingen kunnen natuurlijk óók dienen als bron van informatie voor timing voor de mede-musici, realiseerde ik me. Net zoals het opheffen van een strijkstok van een viool of het opheffen van de handen door de pianist m/v aan het begin van een stuk. De violist m/v of de pianist m/v maakt dan nog geen geluid, maar laat wel zien dat er iets aan gaat komen. Een en ander kan natuurlijk aangevuld worden met hoofdbewegingen, al dan niet in een bepaalde richting.
Eigenlijk lijkt dat dan weer een beetje op wat sprekers doen in gesprekken met inademen, zo filosofeerde ik verder. Sprekers laten zo weten aan hun gespreksgenoten dat er een gespreksbijdrage aankomt. En gespreksgenoten kunnen daar hun bijdragen op afstemmen, bijvoorbeeld door er sneller bij te zijn of juist door die persoon aan het woord te laten.
Dat wil niet zeggen dat sprekers of musici altijd inademen of een beweging maken met het bewuste doel iets duidelijk te maken. Maar evengoed kunnen anderen die informatie wel gebruiken om hun bijdragen op af te stemmen.

Harmonieuze overlap of één tegelijk
Een groot verschil is dat je in muziek vaak verschillende instrumenten tegelijkertijd aan de beurt wil laten, terwijl de hoofdregel bij gesprekken is dat er één spreker tegelijkertijd is. Ik geef toe: soms lukt dat laatste beter dan anders. En uiteraard zijn er ook gevallen waarin tegelijk spreken in gesprekken juist harmonisch werkt. Maar het systeem in gesprekken is ingericht op één spreker tegelijk en het oplossen van overlap.

Kerstdiner-beurtwisselingsafspraak
Gelukkig ging het met de afstemming tussen de musici uitstekend en ik had er weer een onderwerp voor bij voor m’n lijstje ‘mogelijke onderzoeksonderwerpen voor als ik ooit tijd heb’. En toen was ’t tijd voor die andere grote (expliciete en bewuste) beurtwisselingsafspraak met kerst: wie maakt voor-, hoofd- en nagerecht?  Ook dat kwam goed, zowel qua timing als qua inhoud.

Zo, nu ben ik klaar voor de lente.