Door Jos Joosten

Ik ben niet dol op dystopieën en de aankondiging van Aafke Romeijns debuut Concept M dat zich in de (nabije) toekomst afspeelt en handelt over een hoofdpersonage dat aan een mysterieuze aandoening lijdt, deed me ook even vrezen voor allerlei ergs. Maar laat ik het meteen zeggen: ik vergiste me. Concept M is een zeer fascinerende en ingenieuze roman die meer dan de moeite waard is.

Het verhaal op zichzelf oogt nogal rechtlijnig. Het is 2020. Hoofdpersonage Hava lijdt aan ‘kleurloosheid’, een ernstige uiteindelijk terminale ziekte, waarvoor het maatschappelijk steeds onaanvaardbaarder wordt om de torenhoge medische kosten te blijven ondersteunen. Hava komt in contact met een radicale ondergrondse actiegroep en besluit tot actie.

Havana aan de Waal

Wat Concept M zijn fascinerende spanning geeft, is dat Hava zich niet voegt bij radicale activisten die opkomen voor de rechten en kansen van bedreigde ‘kleurlozen’, maar juist een gezelschap kiest dat in kleurloosheid een groot maatschappelijk gevaar ziet. Hava wordt niet gestuurd door idealisme, maar door een merkwaardig soort zelfhaat. Dat leidt tot – of komt voort uit? – een curieuze oppositie met haar moeder: een landelijk bekend opiniemaakster en publiciste én activiste vóór de rechten van kleurlozen.

Hava’s moeder (en vader die zeer op de achtergrond blijft) wonen in ‘een keurige straat in Nijmegen-Oost’. Voor de niet-ingewijden: Nijmegen-Oost, dat is het Intellektuelenviertel van Havana aan de Waal, waar zich links en (dus) denkend Nijmegen ophoudt.

Boos maar niet teleurgesteld

Romeijn schetst zo dus een wat verrassende generatiekloof: progressieve, ‘weldenkende’ moeder versus politiek-bewuste activistische dochter, die alleen een heel andere kant opgaat dan mama (of beter gezegd: ‘Marijke’) het ooit bedoeld had. Het oerburgerlijke teleurgesteld-zijn dat mijn progressieve generatie kent van zijn oerconservatieve ouders in de jaren tachtig, maar dan nu in de 2.0-versie. Marijke sms’te haar dochter ergens:

‘Ik heb je altijd bewonderd om je eigengereidheid. Ik heb altijd geweten dat je je eigen weg zou gaan, en je niet zou laten beperken door je kleurloosheid. Ik had alleen niet verwacht dat het op deze manier zou gaan.’

Dat is dan wel weer een eeuwige wederkeer: ouders die niet boos maar teleurgesteld zijn.

Lamlul

De radicale activisten waar Hava bij verzeild raakt, schetst Romeijn erg mooi. Het is een welbeschouwd nogal suspect clubje, dat tegen extreem-rechts aanschurkt, maar qua opzet kun je je van alles bij hun sectarische activistische subcultuur voorstellen. Zelf was ik als scholier en student een tijdje nog wel gefascineerd door clubs als de Rote Armee Faktion en de plaatselijk onontkoombare kraakbeweging, en zag ik nog met enige bewondering in het Nijmeegse Filmhuis ‘Stammheim’ (waarvan ik me weinig herinner, maar nu vrees dat het nogal bombastische revolutie-kitsch is).

In de contouren van Hava’s revolutionaire gezelschap is die actievoerderssfeer (en -hiërarchie) alleszins herkenbaar, voorop oudgediende ‘Tilman’, die door de anderen gezien wordt als charismatische door de wol geverfde harde-actievoerder (maar als type zeer herkenbaar is, met zijn nooit afgemaakte opleiding, zijn halfverteerde slechtgelezen-boeken- en internetkennis, en de flinke dosis revolutionaire waanwijsheden die hij uitgebreid debiteert – en die welbeschouwd dus gewoon een nogal interessantdoenerige, quasi-geheimzinnige, pedante lamlul is).

Vuurwerk

Door het omgekeerde generatieconflict krijgt Concept M al een fraaie permanente spanning. Romeijn bewijst haar vakmanschap door het verdere verhaalverloop. Want: hoe moet dit aflopen? Dat is al snel de vraag als de poppetjes hun plek hebben. Zonder veel te willen spoilen: de revolutionaire Hava wil een spectaculaire daad stellen (die alles met de romantitel van doen heeft).

‘Het is die middag, wanneer ze met Tilman gesproken heeft, dat ze besluit dat wanneer haar eigen carrière ooit een einde moet kennen, dat het geen afsluiting in eenzaamheid wordt. Er zal vuurwerk zijn.’

Fascinerend

Maar het eindigt helemaal niet met vuurwerk of met Hava als martelaar van de revolte die ze beoogt te zijn. Hier gaan de gedachten onwillekeurig naar Sartres overlever tegen wil en dank Pablo Ibbieta uit ‘De muur’, of het heldendom van een Hermansiaans personage. Heldendom always comes with a price, weten we immers. En het betaalt zich op de meest onvoorziene manieren uit. Maar, en dat maakt Concept M meteen weer fascinerend: is Hava inderdaad nou een ‘held’? Of niet? Uiteindelijk dient ze toch haar ‘goede zaak’ weer wel. Of niet? Concept M is kortom een van die romans waar volop over na te praten valt.