Door Lucas Seuren

De wereld is vol adviesboeken over hoe je een goed gesprek kunt voeren. Dit is met name handig voor de mensen onder ons die moeite hebben om met vage kennissen of wildvreemden een gesprek te voeren. Maar wat me keer op keer opvalt is dat veel van die adviezen loodrecht staan op de praktijk; daarmee wil ik niet zeggen dat het slechte adviezen zijn—al zitten die er zeker tussen—maar ze zijn niet per se karakteristiek voor een goed gesprek. Het zijn adviezen om aardig gevonden te worden. Ik zal in een korte reeks wekelijkse artikelen zeven adviezen onder de loep nemen, waarbij ik ze vergelijk met de dagelijkse praktijk. Vandaag: Herhaal wat je verteld wordt.

Aandacht

Een van de kernpunten die in veel gespreksadviezen wordt gegeven is dat je aandacht moet hebben voor je gesprekspartner(s). Maar hoe laat je nu zien dat je aandachtig luistert? Mijn vorige blog ging over oogcontact; door de ander aan te kijken laat je zien dat je beschikbaar bent voor een gesprek, dat je aandacht gericht is op die ander. Maar hoe weet die ander dat je niet gewoon aan het staren bent, dat je daadwerkelijk luistert naar wat hij of zij te zeggen heeft? Dit is waar herhalen van pas zou komen. 

Dat is een leuke tip, maar hoe weet je nu wat je moet herhalen? Want we herhalen elkaar sowieso wel in gesprekken en in veel gevallen laat het juist zien dat je de ander niet goed gehoord of begrepen hebt. En dat is natuurlijk wat je niet wilt.

Herhalen

Herhalingen komen in allerlei vormen en maten, en al deze herhalingen kunnen andere functies hebben. Het hangt er van af wat je herhaalt, hoe je het herhaalt, waar in het gesprek je het herhaalt, etc. Een van de meest voorkomende redenen om te herhalen is dat er een probleem is in het gesprek: je hebt de ander niet goed gehoord of begrepen. Hoe je herhaalt geeft dan inzicht in wat het probleem is.

Je kunt bijvoorbeeld een deel van de vorige beurt van de ander herhalen, maar hoorbaar niet de volledige beurt. Je laat dus een deel weg, waarmee je aangeeft dat je dat deel niet (goed) gehoord of begrepen hebt, en je vraagt impliciet of de ander dat wil herhalen. Dit ziet er bijvoorbeeld als volgt uit :

A: We hebben een krokodil gevonden.
B: Jullie hebben een?
A: Een krokodil gevonden.

Je kunt ook de volledige vorige beurt van de spreker herhalen. Daarmee kun je aangeven dat je niet helemaal begrijpt wat de ander bedoelt, en je dus iets van toelichting nodig hebt. Pronomina worden daarbij uiteraard aangepast, zoals in onderstaand voorbeeldje:

A: Ken je Nirvana?
B: Ken ik Nirvana?
A: Ja, de band.

En tot slot nog een derde vorm van herhaling: je kunt een element uit de beurt van de ander herhalen, waarbij je het sterk prosodische nadruk geeft. De intonatie gaat dan eerst sterk omhoog, en daalt daarna weer. Hiermee laat je zien dat wat de ander zei niet helemaal klopt volgens jou. In het volgende, vertaalde, voorbeeld gaat het over de regisseur van Crash:

B: Wie regisseerde die film?
A: James Cameron.
B: James Cameron?
A: Nee, dat kan niet.

Al deze vormen van herhaling, en vele anderen, laten weliswaar zien dat je luistert, maar tegelijkertijd laten ze zien dat er iets mis is met de beurt van de andere spreker. Nou moeten we in gesprekken continu kleine probleempjes oplossen, dus het is niet erg, maar het is vast ook niet wat de adviesboeken bedoelen als ze zeggen dat je moet herhalen.

De gulden middenweg is het soort herhaling waarmee je iets van verrassing of verbazing uitdrukt. Op die manier laat je namelijk zien dat je de ander gehoord hebt, en spoor je hem of haar aan om meer te vertellen. Maar je kunt niet elke beurt herhalen. Het is een strategie die met name werkt bij vertelaankondigingen of topicsamenvattingen; als iemand impliceert dat er meer te vertellen is.

Samenvatten

Hoe je herhaalt is dus enorm van belang voor hoe de ander je zal begrijpen. Wie een goed gespreksdeelnemer wil zijn kan dus niet willekeurig wat herhalen. Wat moet je dan wel doen? De tip die je nog zult vinden is dat je moet samenvatten, en de ander om begrip moet vragen. Het idee hierachter is dat je aan de ene kant laat zien dat je geluisterd hebt, en aan de andere kant kunt controleren of je de ander nog altijd goed begrijpt.

Dat klinkt als een goede tip, maar voorzichtigheid blijft desondanks geboden. Als we in een alledaags gesprek samenvatten wat de ander heeft gezegd, dan doen we dat op het moment dat de ander een verhaal heeft afgerond. We formuleren de essentie van het verhaal als laatste stap voor het onderwerp wordt afgesloten:

B: Dus het was een hele mooie vakantie die jullie gehad hebben?
A: Ja.

Omdat samenvattingen deze rol hebben in gesprekken, kun je niet zomaar samenvatten. Je suggereert namelijk dat wat jou betreft de ander zijn of verhaal heeft afgerond. En als dat niet het geval is, dan herhaal je dus op het verkeerde moment, en kom je juist over als iemand die niet goed oplet. Sterker nog, normaliter is het nu de beurt aan B om een verhaal te vertellen, dus dit soort samenvattingen kan bijna agressief werken: je maakt jezelf dominant in plaats van dat je een aandachtig luisteraar bent.

Conclusie

Wie wil herhalen moet dus goed opletten wat hij of zij herhaalt en wanneer hij of zij herhaalt. Taalhandelingen zoals nieuwsaankondigingen zijn geschikt voor herhaling, omdat ze uitgepakt kunnen worden: je biedt de ander ruimte om te vertellen. Een verhaal samenvatten helpt om te laten zien dat je de essentie van het verhaal begrepen hebt. In beide situaties maak je jezelf dus tot aandachtig hoorder.

Wie een goed gesprekspartner wil zijn kan dus herhalingen gebruiken. Maar je doet er goed aan niet frequent te herhalen wat de ander zegt; je geeft dan juist de indruk niet goed te luisteren, omdat je continu je begrip verifieert.