Amerikaanse verzamelaar schenkt eeuwenoude perkamenten strook aan Universiteit Antwerpen. 

(Persbericht Universiteit Antwerpen)

Een Amerikaanse verzamelaar schenkt de Universiteit Antwerpen een fragment van een veertiende-eeuws handschrift in middeleeuws Nederlands. De perkamenten strook bevat verzen van een tot nu toe onbekend verhaal over Alexander de Grote. “Ik viel van mijn stoel toen ik foto’s zag”, zegt prof. Remco Sleiderink.

Farley P. Katz is een succesvol advocaat in San Antonio, Texas. Belastingwetgeving is zijn specialisatie, maar zijn echte passie is het verzamelen van handgeschreven boeken uit de middeleeuwen. Handschriften en fragmenten die hij op de kop kan tikken, probeert hij eerst zo goed mogelijk te onderzoeken. Vervolgens schenken hij en zijn vrouw Carolyn Fuentes deze middeleeuwse bronnen aan bibliotheken waar ze nader bestudeerd kunnen worden.

In het verleden deden Katz en Fuentes reeds schenkingen aan UCLA, de prestigieuze universiteit van Californië, en aan de Bancroft Library in Berkeley. De afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit Antwerpen is de eerste Europese bibliotheek waarmee het koppel samenwerkt. “Ik meende dat dit Middelnederlandse fragment het best tot zijn recht zou komen als het naar huis zou terugkeren”, aldus Katz.

Veel ging verloren

Hoe het fragment ooit in de Verenigde Staten terecht is gekomen, is niet bekend. Vermoedelijk reisde het mee in de band van een gedrukt boek. In de periode van de vroege boekdrukkunst (vijftiende en zestiende eeuw) werden veel middeleeuwse handschriften verknipt en gebruikt voor de vervaardiging van boekbanden. Veel Middelnederlandse handschriften en teksten zijn op die manier verloren gegaan. Voor de reconstructie van de literatuurgeschiedenis zijn fragmenten daarom van onschatbare waarde.

De perkamenten strook die aan de Universiteit Antwerpen is geschonken, bevat ruim 70 verzen in het Middelnederlands. In die verzen koppelt een ik-verteller verschillende verhalen over Alexander de Grote aan elkaar, waaronder het verhaal over de verovering van Gaza in de vierde eeuw voor Christus. Tot nu toe was niet bekend dat er een Middelnederlandse versie van dit verhaal bestond. Het gaat vermoedelijk terug op een Franse bron, de Fuerre de Gadres. Wie de Middelnederlandse verzen heeft gedicht is vooralsnog niet bekend.

Kopiist leverde kwaliteit

Remco Sleiderink, hoogleraar Middelnederlandse literatuur aan de Universiteit Antwerpen, viel zowat van zijn stoel toen hij dit voorjaar via mail foto’s van het fragment onder ogen kreeg. “Het fragment bewijst dat de Middelnederlandse verhaaltraditie rond Alexander de Grote rijker was dan mijn collega-onderzoekers en ik tot nu toe dachten. Het werpt ook een bijzonder licht op de middeleeuwse boekproductie in het vroegere hertogdom Brabant.”

Op basis van de lettervormen kon Sleiderink vaststellen dat het handschrift werd vervaardigd door dezelfde kopiist die ook verantwoordelijk was voor de Roman van Ferguut, een handschrift dat bewaard wordt in Leiden. De voorbije jaren zijn al verscheidene fragmenten met deze ‘Ferguut-kopiist’ in verband gebracht. Hij moet ca. 1325-1350 als beroepskopiist werkzaam zijn geweest in een Brabantse stad als Brussel, Leuven of Antwerpen. Het nieuwe fragment, zorgvuldig gekalligrafeerd met een ruime regelafstand en verlucht met penwerk en een kleurrijke initiaal, onderstreept niet enkel de kwantiteit, maar ook de kwaliteit die deze professionele kopiist wist te leveren.

Fragment wordt gedigitaliseerd

Rector Herman Van Goethem en hoofdbibliothecaris Trudi Noordermeer zijn dankbaar dat Farley P. Katz en diens vrouw het fragment hebben geschonken aan de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek.

“Het fragment wordt bewaard in een handgemaakte zuurvrije doos in een brandwerende kluis bij de afdeling Bijzondere Collecties”, legt Noordermeer uit. “Het perkament is in goede staat. Bij speciale gelegenheden, zoals een Erfgoeddag, kan het ook aan het bredere publiek worden getoond. In de toekomst zal het document worden gedigitaliseerd en uiteraard is het altijd beschikbaar voor onderzoekers die de materiële aspecten van middeleeuwse handschriften bestuderen.”

Het fragment zal ook een rol gaan spelen in de opleiding Nederlandse taal- en Letterkunde. Remco Sleiderink en Dirk Schoenaers (Universiteit Leiden) werken inmiddels aan een editie en nadere studie van het fragment.