Door Leonie Cornips
Al eerder (hier en hier en hier) heb ik geschreven over het verschijnsel dat (groot)ouders in Limburg mij berichten dat hun (klein)kind na het bezoek van peuterspeelzaal, kinderdagverblijf of crèche stopt met het spreken van Limburgs thuis hoewel vader, moeder, opa en oma wel Limburgs met hun kind willen spreken. Zo e-mailt een ouder mij:
Twee van onze kleinkinderen wonen naast ons in x. Wij spreken dialect (…), de ouders spreken dialect, de andere grootouders spreken dialect en de tantes spreken ook dialect. En tóch spreken de jongens van 6 en 4 alleen maar Nederlands. Ze hebben tot hun vierde twee dagen per week op de crèche gezeten, en daar werd Nederlands gesproken.
Een ouder zegt tegen Gino Morillo Morales die onderzoek deed naar taalgebruik in peuterspeelzalen in Limburg:
Ons ouder kind weigert sinds de peuterspeelzaal Limburgs te spreken, ook al houden we thuis Limburgs aan. We blijven wel gewoon in Limburgs antwoorden, dan gaat het vanzelf wel over.
De uitspraken van (groot)ouders signaleren dat peuters actieve taalwisselaars zijn: ze ruilen het Limburgs in voor alleen Nederlands thuis. Kan ik vanuit onderzoek meer evidentie leveren dat peuters thuis weigeren langer Limburgs te spreken als zij naar de peuterspeelzaal (maar ook kinderdagverblijf en crèche) gaan? Echt bewijs kan ik pas leveren als ik een dergelijke situatie in de praktijk zou observeren. Dat kan als ik de peuter eerst thuis zou volgen en met een recorder opneem hoe zij met ouder(s) en eventueel broertjes en zusjes thuis spreekt voor het eerste bezoek aan de peuterspeelzaal en erna. Een dergelijke methode is echter heel intensief en vereist budget om onderzoektijd vrij te maken.
Een minder intensieve methode is om ouders naar de taalkeuze van hun kind thuis te vragen. In de Limburgse tak van het project van Elma Blom hebben we telefonisch aan 182 ouders gevraagd welke taal/talen hun kind(eren) tussen de 4 en bijna 9 jaar (68 meisjes en 114 jongens) thuis in Limburg spreken. Kirsten van der Heuij heeft deze antwoorden op een rijtje gezet. Alle 182 ouders geven aan dat zij thuis Nederlands spreken en van die 182 spreken er 145 ook thuis Limburgs met hun kinderen. Hieruit blijkt dat in Limburg wel eentalige Nederlandssprekende kinderen opgroeien maar nooit eentalig Limburgssprekende. In 70 procent van de gevallen spreken beide ouders Limburgs met hun kind, in 30 procent alleen moeder of vader.
Verrassend is dat in een kwart van de gezinnen waarin beide of een van de ouders Limburgs met het kind gebruiken, toch het kind alleen Nederlands spreekt. Dus moeder en/of vader spreekt Limburgs tegen hun kind maar hun kind spreekt Nederlands met hun terug. Om na te gaan of dit verlies van Limburgs als thuistaal te koppelen is aan het bezoek van de peuterspeelzaal heb ik aan 83 (groot)moeders schriftelijk gevraagd of hun (klein)kind voor en na de peuterspeelzaal van taal gewisseld is. De (groot)moeders rapporteren als groep dat dit in hun ogen zo is: 49 procent van de kinderen spreekt voor de peuterspeelzaal Limburgs en 35 procent erna terwijl het percentage gebruik van het Nederlands thuis omhoog gaat van 28 (voor de peuterspeelzaal) naar 35 procent (erna). De percentages van kinderen die thuis gestopt zijn met het spreken van Limburgs zijn geringer dan de 25 procent uit de vragenlijst hierboven.
Een eenvoudige vraag op Twitter “Voor (groot)ouders in Limburg: is uw kind gestopt met het spreken van dialect, plat of Limburgs na bezoek peuterspeelzaal of kinderdagverblijf levert 41 antwoorden op. 70 Procent vult nee in, 30 procent ja. Duidelijk is dat deze vraag op Twitter vooral de aandacht getrokken heeft van (groot)ouders van wie de (klein)kinderen van het Limburgs overgeschakeld zijn op exclusief Nederlands thuis.
Hoe dan ook, het valt niet te negeren dat peuters geen passieve ‘taalsponzen’ zijn maar zelf beslissen over hun taalkeuze. Voor de leeftijd van twee produceren peuters nog geen hele zinnen. Zij zijn hun taal of talen nog aan het verwerven en ontwikkelen. Een eentalig kind heeft ongeveer de eerste vijf jaren van haar leven nodig om een taal grotendeels te verwerven, voor tweetalige kinderen is een rijk aanbod van twee talen zoals het Nederlands en Limburgs tijdens de eerste vier jaren cruciaal om taalvaardig te worden in beide talen. Het lijkt erop dat bezoek aan een peuterspeelzaal een taalvaardige ontwikkeling in het Limburgs onderbreekt.
Hoe een vader zich kan voelen als zijn dochter niet met hem ‘zijn’ taal wil spreken valt hieronder te lezen: ‘Alsof het mijn eigen kind niet was’:
Ze ging destijds ’s morgens naar de crèche. Wij spreken altijd dialect maar mijn dochtertje weigerde dit te spreken. Ik kreeg van haar in het Nederlands antwoord. Alsof het mijn eigen kind niet was. Ik ben haar in het dialect gaan voorlezen in de hoop dat ze dat zou overnemen. Pas toen ze naar de lagere school ging voltrok zich het wonder. In tijd van 2 weken sprak ze ineens dialect. U wilt niet weten hoe blij wij daar mee waren.
Verder onderzoek is nodig om na te gaan of een taalwisseling na bezoek van de peuterspeelzaal permanent of tijdelijk is. Ik hoop het laatste, zeker gezien de laatste zin van de vader hierboven: ‘U wilt niet weten hoe blij wij (…) waren.’
Bij mijn Vietnamese vrienden spreekt het kind Vietnamees met de Vietnamese familieleden en vrienden.
Met mij en andere Nederlands sprekenden praat hij Nederlands.
Zonder problemen wordt er door het kind gewisseld tussen de 2 talen.
Bij een Armeense vriendin gaat het ook zo.
Armeens met Armeniers en Nederlands met Nederlands sprekenden.
In beide gevallen worden de 2 talen ook als gelijkwaardig en waardevol geschouwd.
Vriendelijke groet,
Deze kinderen hebben natuurlijk niet dezelfde keus als hun Limburgse lotgenootjes. Ze moeten wel.
Ze (die Limburgse) willen blijkbaar niet zo makkelijk terugschakelen op wat ze het eerst hebben verworven. Tja, ga er maar aan staan. Verder dan een procentuele verhouding kom je niet snel.
Wat de keuze maakt is voor mij onduidelijk.
Wel pleit ik voor tweetaligheid.
Vriendelijke groet,
Het stuk maakt, evenals u, duidelijk hoe makkelijk kinderen wisselen van taal. Dat dat kan, is mooi en te bepleiten, maar daarmee vormt die tweetaligheid wel de voedingsbodem voor het waarom van de te maken keuze. Dat weten we zo een twee drie niet. Terwijl we toch zo weinig mogelijk ouders willen zien die in de taal van hun kind worden teleurgesteld.
Je ziet die vader helemaal opveren als kindlief weer Limburgs gaat praten. Dat is niet alleen mooi, maar ook aandoenlijk.
Het zou fijn zijn als dit verschijnsel veel beter onderzocht kon worden, juist door langdurig volgen van peuters thuis en op de peuterspeelzaal. Zo is het echt te vangen denk ik!
Dat nog niet bekend is of Limburgse peuters tijdelijk of permanent Nederlands thuis spreken of dat dit weer verdwijnt op de lagere school, vind ik het meest opmerkelijk aan dit fenomeen en onderzoek.
Dank voor je reactie. (Groot)ouders informeren daarover verschillend! Het is nu nog niet uit te maken welke factoren wel of niet van belang zijn.
ik was/ben 3-talig. ouders achterhoeks (thuis dus), woonden in brabant (brabants dus) en zowel thuis als op peuterschool deden ze ook abn-duit in het zakje. wat ik me herinner: switchte heel gemakkelijk tussen de 3. analyse: mijn karakter zorgde daarvoor. voor mijn part: mijn opportunisme. m.a.w. ik denk dat e.e.a. afhankelijk is van de flexibiliteit, het opportunisme, het karakter van het kind en of de omgeving dit toelaat.