Door Gudrun Reijnierse

Afgelopen week – op vrijdag 25 en zaterdag 26 oktober – was de Radboud Universiteit voor de tweede keer organisator van het Drongo Talenfestival. Ook dit jaar konden taalliefhebbers zich weer twee dagen lang verdiepen in de wereld van taal en communicatie, bijvoorbeeld tijdens een van de vele lezingen of door mee te doen aan onderzoek in een Drongo Lab. Na afloop van de publiekslezing die ik tijdens deze editie met Marten van der Meulen verzorgde, is het tijd voor een terugblik op een jaar lang onderzoek naar nepnieuws en autoriteit.

Drongo als proeftuin

Vorig jaar deed ik samen met collega Marten van der Meulen voor het eerst mee aan Drongo. Vanuit onze gedeelde interesse in nepnieuws en wetenschapscommunicatie vroegen we ons af wat maakt dat mensen onjuist gerepresenteerde nieuwsberichten over wetenschap geloofwaardig vinden. Om dit te onderzoeken legden we tijdens Drongo 2018 aan zeventig bezoekers een twintigtal nieuwsberichten over wetenschap voor, zoals ‘Tomatenketchup beschermt tegen hartaandoeningen’ en ‘Kinderen leren beter op sokken’. Alle berichten waren eerder in de Nederlandse media verschenen. Het merendeel van de berichten bevatte onjuiste informatie over wetenschap, bijvoorbeeld in de vorm van kort-door-de-bocht-conclusies. In dat opzicht bevatten alle berichten dus een vorm van (onbedoeld) nepnieuws.

In ons Drongo Lab vroegen we deelnemers een oordeel te geven over de geloofwaardigheid van een selectie van de berichten die we hadden gemaakt. Ook vroegen we deelnemers naar de mate waarin ze dachten de berichten al eens eerder te hebben gelezen. Wat bleek: hogere scores voor ingeschatte bekendheid met het bericht hangen samen met hogere scores voor geloofwaardigheid van de teksten. Een soortgelijke samenhang werd in eerdere studies al regelmatig aangetoond. Het staat bekend als het “illusory truth effect” (zie bijv. het onderzoek van Hasher en collega’s uit 1977 en het overzichtsartikel van Dechêne en collega’s uit 2010). Met onze bevindingen hebben we de reikwijdte van dit effect uitgebreid naar ‘ingeschatte bekendheid met het bericht’ (in plaats van herhaalde blootstelling aan het bericht in experimentele setting, zoals in voorgaand onderzoek steeds het geval was).

---

Niet gestilde honger

Met Drongo als proeftuin hadden we dus één mechanisme voor geloofwaardigheid van (onjuist gerepresenteerd) wetenschapsnieuws gevonden: ingeschatte bekendheid met het bericht. Maar onze honger naar kennis was nog niet gestild. Uit recent onderzoek van het Rathenau Instituut blijkt namelijk dat Nederlanders meer vertrouwen hebben in de wetenschap en in wetenschappers dan in media. Aangezien wetenschapsnieuws zich op het snijvlak van wetenschap en nieuws bevindt, wilden wij weten of het toevoegen van een verwijzing naar wetenschappers óók invloed zou hebben op de geloofwaardigheid van wetenschapsnieuws.

Deze zomer voerden we daarom een online experiment uit waarin we een deel van de nieuwsberichten uit de Drongo-studie manipuleerden voor de aanwezigheid van een fictieve wetenschappelijke autoriteit. De 147 deelnemers aan ons experiment werden willekeurig ingedeeld in een van de vier experimentele condities (zie ook onderstaande figuur): zonder bron, met professor als bron, met universiteit als bron of met professor én universiteit als bron. Proefpersonen beoordeelden de nieuwsberichten wederom op geloofwaardigheid. Ook vroegen we opnieuw naar de mate waarin men dacht de berichten al eens eerder te hebben gelezen.

Uit de resultaten van deze studie bleek bekendheid met het bericht opnieuw een belangrijke voorspeller van geloofwaardigheid. Daarnaast bleek een statistisch significant, maar klein, effect van autoriteit. Het toevoegen van een verwijzing naar wetenschappelijke autoriteit heeft invloed op de geloofwaardigheid van de wetenschapsnieuwsberichten.

Drongo als valorisatie

Afgelopen september presenteerde ik de resultaten van ons experiment aan mede-wetenschappers op het “Future of Journalism”-congres in Cardiff. Ook leggen we momenteel de laatste hand aan een artikel over het experiment, dat we hopen te kunnen publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift. In het kader van valorisatie hebben we onze resultaten natuurlijk ook teruggekoppeld naar de bezoekers van Drongo. Omdat onze honger naar kennis nog altijd niet is gestild, hebben we hen natuurlijk ook weer nieuwe vragen voorgelegd. Dus wie weet hoort u opnieuw van ons, op Drongo 2020!

Een eerdere versie van dit stukje verscheen op het blog van Persuasive Communication, een onderzoeksgroep aan de Radboud Universiteit. Bron illustratie: Wikimedia