Door Margot Kalse en Olga van Marion
Nederlanders zingen heel veel, niet alleen in kerken en koren, maar ook op feestjes, bij bruiloften en onder de douche. Dat doen ze al eeuwen. Wie verliefd of verlaten is zingt een popliedje, wie in nood is het Wilhelmus of een psalm, en wie een kind in slaap sust een wiegenlied. Een gouden tijd voor het Nederlandse lied is de periode van de late zestiende en de zeventiende eeuw, wanneer al die liedjes verzameld in liedbundeltjes op de markt komen, geschikt voor jong en oud. Muzieknotatie is niet nodig, want de boekjes bevatten contrafacten: teksten van liedjes met aanduiding van de bekende melodie waarop ze gezongen kunnen worden.
Voor de Top 40 van de Gouden Eeuw hebben we de veertig populairste melodieën uit de Nederlandse Liederenbank geselecteerd, die destijds in het Nederlandse taalgebied het meest gebruikt zijn. Bij deze melodieën hebben we mooie, ontroerende en verrassende liedteksten uit die tijd gezocht om Nederlandstaligen van nu in staat te stellen kennis te maken met de rijkdom van dit cultureel erfgoed. Iedereen kan nu met behulp van de muzieknotatie of de midi-files de liedjes leren zingen. Van tijd tot tijd zullen we een exemplaar uit de Top 40 publiceren, tot we bij de allerpopulairste melodie op nummer 1 zijn.
In het boekje waarin alle liedjes verschijnen, willen we uw commentaar graag verwerken.
Amarilli mia bella
Dit liefdeslied van de componist Giulio Caccini (ca. 1545/51-1618) uit zijn Le nuove musiche (1602) was bekend en geliefd in heel (West-)Europa. Ook in de Nederlanden, zo blijkt uit deze vertaling uit het liedboek d’ Amsteldamsche Minne-zuchjens (1643). De melodie is iets anders dan bij Caccini, en aan het einde is de originele coloratuur weggelaten. a. is de originele Italiaanse tekst en b. is een getrouwe vertaling in het Nederlands die heel goed past op de melodie. In de tekst herkennen we de petrarkistische beeldspraak van de liefdeslyriek: de aanbidder van de schone Amaryllis wil zo graag dat zijn liefde voor haar duidelijk wordt, dat zij zijn pijlen mag gebruiken om zijn borst te openen, zodat zij ziet dat zijn liefde voor haar ‘in t’ hert’ geschreven staat.
Italiaans en duyts. Geen wijsaanduiding
| vry | nou maar |
Tekst en melodie uit: Het Eerste Deel Van d’ Amsteldamsche Minne-zuchjens, op verscheyde nieuwe wijsjes, door Lievende Gheesten uyt ghestroyt (Amsterdam, voor Aeltie Verwou, 1643), p. 128-129. https://dbnl.org/arch/_ams008amst01_01/pag/_ams008amst01_01.pdf (pdf p. 136-137).
Niet een reactie op het lied, ik haak even aan het woord ‘vrij’. Ik ken dit woord op deze manier gebruikt al heel lang. Als kind zong ik de laatste twee regels van de laatste strofe van het lied Zie de maan schijnt door de bomen vol overtuiging mee: Ban dus vrij de vrees van ’t hart, ‘k wed er ligt geen enk’le gard. Klopt het dat deze tekst 19de-eeuws is? En mag ik dan concluderen dat het woord vrij, op die manier gebruikt in de 17de eeuw, in de 19de eeuw nog steeds ‘actief’ was? Het is qua taal een tamelijk onmogelijk lied, zeker voor kinderen van deze tijd, maar op mij heeft het het effect gehad dat ik me bewust ben geworden van oudere, sowieso andere taal. Ik snap de gedachte wel achter het omzetten van zulke oud(erwets)e liedjes in eigentijdse kindertaal, maar je neemt ook iets weg; iets van de kinderen af; een kans. Voor mij geldt dat ook voor de wijs, die bij aangepaste kinderliedjes vaak overgaat in een moderne beat-herrieversie; maar dat is een zijspoor bij dit zijspoor.
Ongetwijfeld wist ik niet vanaf dat ik het liedje voor het eerst meezong wat daar stond, maar het had wel iets magisch, al die vreemde formuleringen als ‘staakt uw wild geraas’ en dat ‘ban dus vrij…van ’t hart’, de aanraking met de taal in dit soort liedjes heeft mijn taalgevoel grondig mee ontwikkeld, daar ben ik van overtuigd.
Vrij heeft hier iets van vrijmoedig, zegt voor mij zoveel als ‘laat je er niet van weerhouden’… Daarbij vind ik “nou maar” weliswaar niet per se een onjuiste, maar wel een erg schrale ‘vertaling’.
Beste Arno,
Dank voor je reactie. Namens de redactie van de Top 40 van de Gouden Eeuw, wil ik je graag laten weten dat we van je reactie kennis hebben genomen.
Wat betreft jouw bezwaar tegen de nogal schrale vertaling van ‘vry’ als ‘nou maar’ willen we graag zeggen dat we bij het annoteren een aantal uitgangspunten hebben. In dit verband zijn de belangrijkste dat de vertaling helder is voor een moderne lezer (de vertaling ‘vrijmoedig’ is naar onze mening nog steeds duister; ik heb daar bijvoorbeeld nog steeds een woordenboek bij nodig om precies te begrijpen wat vrijmoedig betekent), dat deze aansluit bij het hedendaags taalgebruik (het gaat tenslotte om populaire liedjes) en dat de vertaling moeiteloos ingevoegd kan worden in de originele grammaticale constructie.
Daarbij geven we je gelijk dat ‘vry’ hier inderdaad zoveel als ‘laat je er niet van weerhouden’ betekent, maar deze vertaling zou vereisen dat we het hele zinsdeel zouden moeten vertalen. We hebben hier voor de meest eenvoudige oplossing gekozen die strookt met de strekking van de zin.
Nogmaals dank voor je reactie en schroom niet om onze annotaties bij de andere liederen ook kritisch door te nemen.
Beste Timo,
Is ‘gerust’ een suggestie? – Nee, het IS een suggestie, maar kunnen we er wat mee?
Welbedankt voor jouw reactie op de mijne. Mijn pogingen om het woord ‘vrij’ te duiden waren geen suggesties voor een concrete ‘vertaling’, overigens. Ik snap na je toelichting de gekozen weergave ‘nou maar’. In elk geval volg ik jullie top 40 met genoegen en dus niet alleen kritisch.
Met vriendelijke groet, A.
Ha fijn al die aandacht voor de melodieën van deze liederen. Maar zo’n uitvoering op zo’n elektronisch ding (hoe duidelijk ook) doet de muziek echt geen recht en dat is jammer.
Luister maar:
https://youtu.be/bEEBLuLOqRQ
Beste Gerard van der Leeuw,
Dat zijn we als redactie van de Top 40 van de Gouden Eeuw volmondig met je eens. Om net zo’n mooie uitvoering te kunnen verzorgen als die waar je naar verwijst op YouTube, hebben we echter sponsors nodig. We zijn daar druk mee bezig, maar we kunnen altijd particuliere donaties gebruiken.
Om die reden nodigen we iedereen die dat wil, uit om een financiële bijdrage te storten op NL76 RBRB 0941 5509 90 t.n.v. Proteus, Leidse vereniging van Renaissancisten, o.v.v. ‘Bijdrage Top 40 van de Gouden Eeuw tot klinken brengen’. Het is ook mogelijk om eerst contact op te nemen met onze penningmeester Jos Leenes via proteus-leiden@hotmail.com. We denken nog na over wat we onze particuliere sponsors kunnen bieden om hen te bedanken voor hun bijdrage.
Zodra we het volledige bedrag bij elkaar hebben, zal Margot Kalse alle liederen inzingen.
Nog een aanvulling op mijn antwoord: alle liederen worden opgenomen, begeleid door luit.
P.S. Excuus voor de o achter Tim, had niet gemoeten. A.