Door Margot Kalse en Olga van Marion

Engelse fortuin

Stort tranen uyt. Stem: Engelsche Fortuyn.

Om opnames en uitgave van de Top 40 mogelijk te maken, zijn wij een crowdfundingsactie gestart: steunleiden.nl/project/top-40-van-de-gouden-eeuw .
Doneer nu en ontvang de cd en/of het liedboek als beloning!

Nederlanders zingen heel veel, niet alleen in kerken en koren, maar ook op feestjes, bij bruiloften en onder de douche. Dat doen ze al eeuwen. Wie verliefd of verlaten is zingt een popliedje, wie in nood is het Wilhelmus of een psalm, en wie een kind in slaap sust een wiegenlied. Een gouden tijd voor het Nederlandse lied is de periode van de late zestiende en de zeventiende eeuw, wanneer al die liedjes verzameld in liedbundeltjes op de markt komen, geschikt voor jong en oud. Muzieknotatie is niet nodig, want de boekjes bevatten contrafacten: teksten van liedjes met aanduiding van de bekende melodie waarop ze gezongen kunnen worden.
Voor de Top 40 van de Gouden Eeuw hebben we de veertig populairste melodieën uit de Nederlandse Liederenbank geselecteerd, die destijds in het Nederlandse taalgebied het meest gebruikt zijn. Bij deze melodieën hebben we mooie, ontroerende en verrassende liedteksten uit die tijd gezocht om Nederlandstaligen van nu in staat te stellen kennis te maken met de rijkdom van dit cultureel erfgoed. Iedereen kan nu met behulp van de muzieknotatie of de midi-files de liedjes leren zingen. Van tijd tot tijd zullen we een exemplaar uit de Top 40 publiceren, tot we bij de allerpopulairste melodie op nummer 1 zijn.

Engelse fortuin

Deze gedragen melodie, waarvan de oorsprong onbekend is, zal niet geschreven zijn vanuit een gunstige ‘fortuin’; het droevige karakter ervan heeft ervoor gezorgd dat ze in de Nederlanden met name voor lamentaties en andere verdrietige teksten is gebruikt. De eerste contrafacten duiken op in liedboeken rond 1600, en tot in de achttiende eeuw is de melodie veelvuldig gebruikt. Ze is ook de inspiratiebron geweest voor de Zeeuwse dichter en componist Adriaen Valerius, die er een klaagzang op schreef over de moord op prins Willem van Oranje in 1584. ‘Stort tranen uyt’ is een van de propagandaliederen in de Nederlandtsche gedenck-clanck (1626), waarin Valerius de geschiedenis van de Nederlandse Opstand beschrijft vanuit het perspectief van de onderdrukte landgenoten, die erg geleden hebben onder de tyrannie van de Spanjaarden. Melodie en tekst vormen een perfecte eenheid: je hoort als het ware de roffel van de doodstrom weerklinken.

Stort tranen uyt. Stem: Engelsche Fortuyn.

3. Gelyck de Sonn’ het licht is vanden dag,
Soo oock dees Prins ons licht te wesen plag,
Die raet en daed hier by ons is geweest,
Is nu ontsielt, by Gode leeft zijn geest.

4. Als de Maraen ’s Lants vryheyt druckte seer,
Met moord en brand dat noch vervulde meer,
Heeft dese Prins daer tegen hem gekant,
End’ opgeset syn goet en bloet voor ’t Land.

5. Ghy vrome, d’wyl dat dit soo is geschiet
End’ dattet nu kan wesen anders niet:
Vertrout op God, door ’sPrincen spruyten haest
Sal Spanjen noch verwert staen en verbaest.

Adriaen Valerius

gesoord	gespuis
Als	Toen
Maraen	Spanjaard
hem	zich
opgeset	ingezet
d’wyl	nu
spruyten	nakomelingen
haest	weldra

Tekst en melodie uit: Adrianus Valerius, Neder-landtsche Gedenck-Clanck. Kortelick openbarende de voornaemste geschiedenissen van de seventhien Neder-Landsche Provintien, ’tsedert den aenvang der Inlandsche beroerten ende troublen, tot den Jare 1625 (Haarlem: [z.n.], 1626), p.132 https://books.google.nl/books?id=wxxKAAAAcAAJ&hl=nl (pdf p. 147)