In de aanloop van en tijdens de Week van het Nederlands lanceerde ik samen met Anthony Liekens (vlaamswoordenboek.be) en Sofie Begine (Goesting in taal) de verkiezing van het leukste, interessantste, boeiendste, typischste Vlaamse woord van vlaamswoordenboek.be. Met bijna 35.000 ingangen was er keuze genoeg en daarom hebben we zelf eerst een selectie van 100 woorden gemaakt. Het stond de deelnemers wel vrij om eigen favorieten toe te voegen.
Afgelopen zaterdag hebben we deze top 10 bekendgemaakt:
- Goesting
- Amai
- Appelblauwzeegroen
- Allee/allez
- Ribbedebie
- Pertang
- Curieuzeneuzemosterdpot
- Ambetant
- Tussen de soep en de patatten
- Awel
Die winnaar is zeker geen verrassing. Vraag de gemiddelde Vlaming én Nederlander naar zijn favoriete Vlaamse woord en de kans is groot dat het antwoord ‘goesting’ is.
Wat me verder wel opviel, is het uitgesproken spreektalige karakter van die top 10 (eigenlijk zijn alleen ‘appelblauwzeegroen’ en ‘ribbedebie’ echt ongemarkeerd neutraal) en het grote aantal tussenwerpsels en stopwoordjes.
Ik had er immers naar gestreefd om de keuzelijst met 100 kandidaten zo evenwichtig mogelijk te maken: een kleine helft informele spreektaal (tussentaal), een kleine helft standaardtaal in België (bijvoorbeeld koffiekoek, oplijsten, schabouwelijk, hallucinant, de neuzen in dezelfde richting krijgen) en enkele dialectwoorden uit de verschillende hoeken van Vlaanderen (keppe, fleuris, hennig). Vlamingen houden van hun spreektaal en met name hun stopwoordjes, zoveel is duidelijk. Ik zeg met overtuiging ‘Vlamingen’, want ondanks verschillende oproepen dat Nederlanders ook mochten stemmen, was negen op tien van de deelnemers een Vlaming.
Toch nog even iets over goesting.
De deelnemers hebben ook de kans gekregen om bij hun favoriete woorden te zeggen waarom ze ervoor kozen. Ik heb voorlopig alleen bij ‘goesting’ (dat niet alleen het vaakst werd aangevinkt, maar ook het vaakst op nummer één werd gezet) naar die antwoorden gekeken. Twee argumenten kwamen naar boven:
- Het woord bekt goed, klinkt aangenaam. Dat heeft waarschijnlijk te maken met zijn positieve connotatie.
- Het is heel breed inzetbaar: niet alleen bij eten of mooie vooruitzichten, maar ook smaken, voorkeuren op alle mogelijke manieren. Het is zo sterk contextgebonden dat je het niet één op één kunt vervangen door een algemener Nederlands woord. En dat verhoogt de eigenheid natuurlijk.
Dat laatste argument stimuleerde me om eindelijk een gedeelte van de resultaten van mijn vragenlijst over ‘goesting’ uit 2017 eens aan te pakken. Ik heb ze verwerkt tot vijf kaarten die een groot deel van die contexten dekken. Het levert een mooi beeld op van het gebruik van goesting en zijn westelijke variant goeste en van de woorden die in die verschillende situaties in het goestingloze Nederland gangbaar zijn. Je kunt het hier lezen.
De conclusie is duidelijk: goesting is inderdaad multi-inzetbaar. Je zou het ook met een wat minder vriendelijke term een passe-partoutwoord kunnen noemen. Al denk ik dat de fans van goesting het daar niet mee eens zullen zijn.
De helft van deze woorden is eigenlijk (verbasterd) Frans en Vlaams dialect: allez, ribbedebie (à bride abattue), pertang (pourtant), ambetant (embêtant), awel (eh bien). Appelblauwzeegroen is wellicht Standaardnederlands. De rest is ook dialect, behalve goesting. Er is dus maar één typisch algemeen Vlaams woord. Is dat genoeg om van een Vlaamse standaardtaal te spreken? Wat is eigenlijk het nut van dit soort enquêtes?
Oeioei mannekes, past maar op, den taalgendarm is hier al!
‘Ribbedebie’ komt van ‘rip en de bie’, niet van ‘à bride abbatue’, een zodanig obscure uitdrukking dat zelfs de Fransen zelf ze niet kennen. Gelukkig worden taalverbeter-aars niet gehinderd door enige feitenkennis. ‘Ambetant’ heeft een betekenisverschuiving en -verruiming ondergaan van ‘embêtant’. Geen enkele van de zeventien miljoen Nederlanders gebruikt ‘appelblauwzeegroen’. ‘Awel’ heeft een ontzettend veel ruimer gebruik als ‘eh bien’, idem dito voor ‘allez’. Zou ‘nochtans’ dan een beter synoniem geweest hebben in plaats van ‘pertang’, ermee rekening houdend dat Nederlanders ‘nochtans’ nooit niet op die manier gebruiken?
Het wordt tijd dat er een nieuwe generatie taalkundigen opstaat die het neokoloniaal juk van de rijke, oude, blanke, mannelijke generatie navelstaarders van zich afwerpt.
https://vrttaal.net/column/weg-ermee
De slotzin hier maakt duidelijk welke vooringenomenheid deze blik vertroebelt.
Deze 10 woorden en uitdrukkingen worden door elke Vlaming begrepen en door zowat elke Vlaming gebruikt. Ze worden gebezigd door Vlaamse auteurs en in de Vlaamse media. Daarom verdienen ze het om het label Vlaamse standaardtaal te hebben of te krijgen en zijn ze geen dialect. Dat sommige woorden uit het Frans komen? En dan? Het woord dialect dat u gebruikt zal toch ook wel uit het Frans, het Latijn en het Grieks komen, nee? Zijn we anno 2021 nog steeds met deze achterhoegevechten bezig? De enquête (tiens, vanwaar komt dat woord?) is een ‘pop poll’, niet meer of niet minder. Van Dale doet dat ook met het woord van het jaar. Een ludieke manier om taal en woorden onder de aandacht te brengen. Is daar iets mis mee?
Ik was vooral teleurgesteld. Zijn dit nu de leukste, interessantste en meest typisch Vlaamse woorden, waarop ik als Vlaming trots zou moeten zijn? Bovendien geven de onderzoekers zelf ook aan dat ze ontgoocheld zijn: het is bijna allemaal spreektaal, er zijn veel tussenwerpsels en stopwoorden bij, en er staat een passe-partoutwoord op de eerste plaats. Is dit nu de Vlaamse cultuurtaal, waarvan men beweert dat die evenwaardig is aan het Standaardnederlands? Arm Vlaanderen!
Misschien hadden de onderzoekers die speektaalwoorden niet mogen opnemen in hun keuzelijst. Die woorden behoren immers niet het Belgisch-Nederlands, maar tot de Vlaamse tussentaal. Zoals Miet Ooms schrijft in ‘Buurtaal’ hebben die woorden ‘wel een plaats veroverd in soaps, het theater, films, tv-fictie en de reclame’ (p. 40), maar dat betekent niet dat ze daardoor ook opgenomen zijn in de standaardtaal in België.
Arm Vlaanderen? Wel, dat is ‘schoon Vlaams’ en staat in het Vlaams Woordenboek! Moest ik dat als professioneel in de klassieke muziek zeggen over de top 30 van Radio 2, dat zou nogal denigrerend overkomen bij de vele mensen die populaire muziek wel kunnen smaken. En men zou terecht zeggen dat ik het nogal hoog op heb, ‘een dikke nek hebben’ in het plat Vlaams. Dat leunt namelijk aan bij elitarisme. De Vlaamse muziekrijkdom of taalrijkdom herleiden tot de uitslag van een poll is niet fair. De bevraging over ‘het leukste, interessantste, boeiendste, typischste Vlaamse woord van vlaamswoordenboek.be’ is gewoon een Tien om te zien van Vlaamse populaire woorden of uitdrukkingen en kadert in de Week van het Nederlands met als thema ‘Taal op stelten’. Moest het werkwoord, wat men proper uitgedrukt in Nederland in het kleinste kamertje doet en met de letter p begint, in de shortlist gestaan hebben, dan zou dat woord waarschijnlijk hoog in het klassement geëindigd zijn. Ik heb zelf ook mijn lijstje ingediend, maar helaas staat mijn voorkeur niet in de top 10. Van de weerbots heb ik in deze tekst in zowat elke zin minimum één Vlaams woord of Vlaamse uitdrukking binnengesmokkeld. T.t.z. een woord of uitdrukking met de label standaardtaal in België of geen standaardtaal in België. En dan heb ik het over woordenschat en nog geeneens niet (aargh, dubbele negatie! ) over de grammatica waarin alleszins nog meer Vlaamse taalkenmerken te vinden zijn. De Nederlanders die echt wel het verschil tussen een Nederlandse patat en een Vlaamse patat kennen, zullen de Vlaamse elementen gemakkelijk opmerken en de betekenis van de woorden desgevallend opzoeken op vlaamswoordenboek.be. Voor de geoefende Vlaamse taalverbeteraar die er een handje van weg heeft om bij het minste Vlaams uit zijn krammen te schieten en als een duivel in een wijwatervat tekeer te gaan, zal het Vlaams ook wel opvallen. Maar het is geraadzaam om uw rode balpen maar in uw pennenzak te laten steken, die pakt toch niet op het scherm. De grootste criticasters van het Vlaams moeten de Vlamingen in eigen rangen zoeken . Maar de gewone Vlaamse sterveling zal in deze tekst geen graten vinden.
Naschrift: Het mogelijke verwijt dat deze tekst veel spreektaal bevat, omwille van de grammatica eerder dan de woordenschat, is gans terecht. De primordiale oorzaak is dat de discrepantie tussen de schrijftaal en de spreektaal in Vlaanderen heel erg groot is. Taalschizofrenie noem ik dat: Op ’t school leren we SN te schrijven, maar we spreken Vlaams. De taaldokter adviseert dan om ook SN te leren spreken, maar na decennialange training op ’t school en in de media is dat nog niet gelukt. Waarom niet? Omdat het SN onze taal niet is. De reden waarom de taal van de Nederlanders niet dezelfde is als de taal van de Vlaming: De Vlaming woont in lintbebouwing met veel koterij en spreekt dus ook zo. Simpel. Dus moeten we misschien eens de taal op stelten zetten en het omgekeerde proberen: Leren Vlaams te schrijven dat dichter bij onze spreektaal ligt. Ik kan het nog niet, maar ik oefen alvast.
Er worden in Nederland ook fouten gemaakt in de informele spreektaal, bv. hun zijn nog dommer als ons, me boek, het meisje die daar loopt , zich beseffen, ben maar niet bang enz. Maar het verschil is dat zij niet de pretentie hebben om te beweren dat dat allemaal standaardtaal is.
Onzin. Het kan ze geen donder schelen. Voor Nederlanders is standaardtaal zo onomstreden dat ze zich zelden druk maken over wat wel en niet standaard is. Datgene wat taalnijveraars in Vlaanderen als “Tussentaal” afwijzen, zit in Nederland gewoon binnen de bandbreedte van de standaard.
Zie bv. https://onzetaal.nl/taaladvies/hun-hebben-zij-hebben. Zijn alle taaladviezen van Het Genootschap Onze Taal dan onzin?
Daar gaat-em (Vlaamse spreektaal voor Nederlandse standaard spreektaal daar gaat-ie): Het zijn de Vlamingen die pretentie hebben. Zei de Vlaming! Ik heb nergens beweerd dat het allemaal standaardtaal is of zou moeten zijn. Wat is overigens ‘allemaal’? Ik meen wel dat er een taalgrens is en dat de Vlaming deze keer ten zuiden van de taalgrens woont. De taalstrijd gaat erom dat het Vlaams niet dezelfde taalrechten blijkt te hebben. In tegenstelling met vorige keer niet omdat ze aan de andere kant van de taalgrens zeggen ‘et pour les Flamands la même chose’, maar omdat er een elite in Vlaanderen zegt dat het voor de Vlaming van hetzelfde moet zijn als boven de taalgrens. Vandaar het kot op stelten, en de taal ook.
Het meisje die daar loopt? Mja, het gaat snel met de woke. Het zou wel eens spoedig standaardtaal kunnen worden. Als het bestaat in de wereld moet het ook in de taal bestaan.
Ik hoop dat ge toch ook verstaat dat het niet is omdat een taalzuiveraar die naarstig op zoek is naar ‘gallicismen’ (correcter: ‘ooit van een Fransman geleend taalgebruik’) beweert een gallicisme gevonden te hebben, het ook effectief om een gallicisme gaat. Als ge maar lank genoeg zoekt kunde voor alles wel een bewijs vinden, er waren en zijn voldoende schurkenstaten waarvan de inlichtingendiensten dat maar al te graag bewijzen aan ongehoorzame burgers. Het scheermes van Ockham in actie:
Rip en de bie:
– eigen taal
– bargoens: er zijn ook verschillende andere bargoense uitdrukkingen bewaard gebleven in het Vlaams taaleigen
– zelfde betekenis
– zeer gemakkelijk te vervormen tot ribbedebie
À bride abattue:
– andere, voor de Vlaamse boerkes onverstaanbare taal
– bijzonder obscuur, zelfs in die andere taal
– andere betekenis
– er is toch al wat verbeelding nodig om dat te vervormen tot ribbedebie
Kortom: de vermeende Franse oorsprong is dikke zever. Niet dat dat iets aan de inherente waarde van de uitdrukking zou veranderen, natuurlijk: of de uitdrukking nu van Franse, van Vlaamse of van Hawaiaanse bandieten afkomstig is, nu is ze gewoon Vlaams.
Ik antwoord niet op anonieme reacties. Wie eerlijk wil discussiëren, verbergt zich niet achter een schuilnaam. Bovendien is dit een website voor en door neerlandici over neerlandistiek. Die wisselen niet op die manier van gedachten. Uw reactie hoort hier niet thuis. Dit is Facebook niet.
Ik ben geen taalkundige, maar ik vind dat u meer dan gelijk heeft; anonieme reacties hebben een vals karakter.
Ikzelf zaI in een gesprek met onbekenden – waarbij dialect dus niet op zijn plaats is – nooit spreken over ‘ge, pertang, ambetant enz’ maar in plaats daarvan ‘je, alhoewel of nochtans, vervelend’. Nog zo iets: het meisje ‘die’ daar loopt: dat is gewoon allochtonentaal. En ik zie helemaal niet het verband met woke. (G. Grootjans, 18/10/21)
Met dank aan mijn leraar Nederlands in het hoger middelbaar…
“… was negen op de tien van de deelnemers een Vlaming.” Misschien is dat zinnetje wel correct, een schoonheidsprijs ga je er niet mee krijgen.
Elke dag zien dat het vlaams stervende is .Het nederlands van holland is de hoofdschuldige en kinderen die hollands gedubde films zien op tv.
Mooie dingen! Waar een mens zich allemaal niet druk om kan (wil!) maken. Gelukkig is de discussie vereeuwigt op het onuitwisbare internet. Geniet van de taalverschillen zolang als deze nog duren. Wij zullen het waarschijnlijk niet meer mee gaan maken, maar er komt een tijd dat taal zo universeel wordt als het wereld-wijde-web. Eerst krijgen we universeel geld, vervolgens universele taal en uiteindelijk ook een keer universeel beleid en zullen we met z’n allen terug verlangen naar die goede oude tijd van de 21e eeuw toen we nog zorgeloos discussies voerden over de toepasbaarheid van onze eigen taal. Of hebben we daar dan goesting naar?… hahaha
Ik vin het zo grappig dat wij een vlaas en frans dialect spreken want als ik bij mijn famlie in belgie ben spreek ik zelf ook vlaas en frans want ik ben zelf een halve belg