In de kerstperiode verscheen naar goede gewoonte een nieuw nummer van Fragmentology, het jaarboek van Fragmentarium. Laboratory for Medieval Manuscript Fragments. In dit nummer ligt onder meer een eerste beschrijving, editie en analyse voor van het Middelnederlandse Alexanderfragment dat in 2019 door de Amerikaanse verzamelaar Farley P. Katz en diens echtgenote Carolyn Fuentes geschonken werd aan de Bijzondere Collecties van de Antwerpse Universiteitsbibliotheek. Daar wordt het fragment nu bewaard met signatuur MAG-P 64.19. 

Voor zover we weten is het Antwerpse fragment het enige restant van een veertiende-eeuws handschrift dat omstreeks 1350 werd gekopieerd door de bekende Ferguut-kopiist. Dit grotendeels verloren gegane handschrift bevatte een Alexander-compilatie met onder andere Middelnederlandse versies  van de Voeux du paon en de twaalfde-eeuwse Fuerre de Gadres. Van die laatste tekst, een van de hoofddelen van de Oudfranse rijmcyclus over Alexander, was tot voor kort niet geweten dat ze ooit in het Nederlands was vertaald. 

Tussen het overgeleverde werk van de Ferguut-kopiist bevindt zich nog meer Alexanderstof. Van zijn hand kennen we ook fragmenten van Maerlants Alexanders geesten en van de Roman van Cassamus die tegenwoordig in Stuttgart en in de KBR in Brussel worden bewaard. Het is zeer wel mogelijk dat deze fragmenten oorspronkelijk tot een tweede handschrift van de Alexander-compilatie behoorden, waarin aparte verhalen over de Macedonische vorst tot een min of meer coherente biografie werden samengesmeed. 

De Middelnederlandse Alexander-compilatie doet denken aan dertiende- en veertiende-eeuwse handschriften van de Oudfranse Roman d’Alexandre waarin de ‘vulgaat’ van Alexandre de Paris telkens opnieuw werd aangevuld met nieuwe verhalen. Daarnaast bestaan er duidelijke parallellen tussen deze Middelnederlandse Alexander-cyclus en de beroemde Lancelot-compilatie. Beide compilaties ontstonden vermoedelijk in dezelfde regio (Brabant) en in ongeveer dezelfde periode en ook in het Boec van Lancelote  werden oudere verhalen – in dit geval over Artur en de Ridders van de Ronde Tafel – samengevoegd tot een semi-coherent geheel. Het Antwerpse fragment, dat nauwelijks tachtig schrijfregels telt, werpt zo nieuw licht op de rol van compilaties in de verspreiding van de Middelnederlandse ridderepiek.

Dirk Schoenaers, Laurent Breeus-Loos, Farley P. Katz, and Remco Sleiderink, “Reconstructing a Middle Dutch Alexander Compilation”, Fragmentology 4(2021), 29–54, DOI: 10.24446/vpsb

Het artikel is beschikbaar in Open Access.  

Het fragment is nog tot 23 januari te zien in de tentoonstelling Helden in harnas in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen.