Na de suggestie uit 2001 om het woord neger uit het woordenboek te schrappen, moet het gebruik ervan nu strafbaar worden gesteld. Enkele belangenorganisaties, waaronder Kick Out Zwarte Piet en Vereniging Antilliaans Netwerk, hebben ‘randvoorwaarden’ opgesteld om excuses van het kabinet over het slavernijverleden te accepteren. Waaronder: het discriminerende woord neger wordt verboden. Inmiddels is de eis overgewaaid naar Suriname, gezien berichten in de lokale pers.
Het is waar: taal doet ertoe. Degenen die neger willen verbieden, betogen dat het woord discriminerend is, en pijn doet. Dit is een emotioneel argument en ik wil laten zien dat de consequenties van het schrappen niet goed zijn overdacht. Belangrijk is mee te nemen wat Zora Neal Hurston zei: ‘I feel most colored when I am thrown against a sharp white background.’ In Nederland is het speeltoneel voor gekleurde bevolking wit, wat grote contrasten oplevert. In Suriname steekt een andere tint minder af, en is het woord neger veel minder beladen. Inmiddels gaat de opleiding geschiedenis deels mee in taalverandering. Wellicht onder invloed van de opleidingen aan Nederlandse universiteiten en tekstboeken. Maar velen hier hebben geen bezwaar tegen het woord neger.
Groepsdenken
De term ‘group think’ werd door Janis in 1972 gebruikt, wanneer er sprake is van politiek correct denken. Dit geldt ook het omgaan met taal. Als de groep een sterke binding ervaart, kan het behoud van harmonie belangrijker zijn, dan het maken van weloverwogen besluiten. Men gelooft dat men het in moreel opzicht aan het rechte eind heeft. Luide stemmen overschreeuwen eventuele tegenstanders. Er wordt een beeld van eenstemmigheid opgeroepen en een individu wijkt daar liever niet van af. De oppositie tegen buitenstaanders is groot. Ook vanuit de blanke groep zal een deel zich conformeren, vanwege politieke correctheid, het invoelen van argumenten (empathie) en het willen voldoen aan de oproep tot inclusiviteit. Een deel zal de veranderingen afwijzen, omdat ze niet tot de groep behoren. Het groepsdenken kan in de besluitvorming profiteren van het opvragen van meningen van buiten de groep, totdat individuele standpunten zijn uitgekristalliseerd. Het werkt positief deze mee te nemen en de kosten en baten van een besluit af te wegen. Groepsdenken kan uitmonden in irrationele of foute beslissingen, als men het koste wat kost met elkaar eens wil zijn. Conflicten worden dan geminimaliseerd en een consensus binnen een vermeende cohesie bereikt, zonder kritische evaluatie. Suriname is bijvoorbeeld niet gekend in dit besluit.
Etymologie
Er zijn mensen die beweren dat het woord neger van negeren komt, maar dan zou het woord een Nederlandse oorsprong hebben, en dat is niet zo. Vaak wordt die gelegd in de 15e eeuw, aan het begin van de trans-Atlantische slavenhandel. Ook dit klopt niet. Niger is het Latijnse woord voor zwart, en al sinds het begin van de Westerse jaartelling in zwang. Niger is ook de naam van de vierde grootste rivier in (West)Afrika, die door verschillende landen waaronder Nigeria, en in het noorden Niger loopt. Student geschiedenis Rosita Leeflang noemde in een presentatie over zwarte godinnen de tienduizend jaar oude grotschilderingen in Tassilli N’Ajjer. De stap van het woord N’Ajjer naar Niger is niet groot. Bewoners noemen in hun lokale taal de Niger ‘de grootste van alle rivieren’. Laat dit tot je doordringen!
Wat zijn de consequenties als het woord neger strafbaar wordt gesteld?
Een woord kan veel controverse veroorzaken en hoe we daar mee omgaan ligt aan de huidige focus: het taalgebruik binnen de studies naar het trans-Atlantisch slavernijverleden. In de discussies staat wélles tegenover nietes, hart tegenover hoofd, ratio tegenover emotie. Er lijkt geen tussenweg. Dit betoog is een pleidooi om de valkuilen van emotioneel redeneren in te calculeren. Er is een kruispunt waarop de verschillende uitgangspunten samenkomen, waar wellicht nog onbesproken elementen opduiken om tot een vergelijk te komen. Twee zeer belangrijke aspecten zijn in de discussie buiten beschouwing gelaten. Beide hebben te maken met het opzoeken van omstreden woorden in bibliotheken, archieven en boeken. Dit heeft gevolgen voor diverse disciplines binnen de geesteswetenschappen, vooral literatuur en geschiedenis, uitwaaierend naar het gehele cultuurveld.
Gevolgen voor geschiedenis
Mijn grootste persoonlijke bezwaren liggen op het vlak van het wegwissen van informatie. Ik vind het bijzonder eigenaardig dat je bepaalde woorden niet mag uitspreken of schrijven, maar ze wel mag denken. Direct hieraan gekoppeld is het woordgebruik in archieven en studies. Woorden verdwijnen uit de thesaurus en zullen niet langer als opzoektermen voorkomen. De opzoekmogelijkheden in oude bronnen worden dan heel erg ingeperkt voor het onderzoeksveld. Hoe willen we deze woorden terugvinden in de link naar Overgekomen brieven en papieren van de Sociëteit van Suriname, met toenemende digitalisering? Een voorbeeld van een fragment uit: 1.05.03-216-0005. Deze inventarisstaat aan het begin van het boek uit 1681, geeft een ‘Lijste van Familie en hunnen Negers van Guardeloupe naar Suriname van de prosecutie gevlucht … 157’. Met een verbod op het woord neger zullen we dit stuk niet meer terugvinden. En gaat veel geschiedenis verloren omdat we bepaalde begrippen zoals neger niet meer invoeren in de zoekfuncties. Ter verduidelijking zijn in onderstaand schema twee woorden opgenomen (in het Nederlands).
| informatiedrager | begrip | hits |
| Nationaal Archief Den Haag / Suriname | Neger | 34 |
| Zwart(e) | 90040 | |
| Bibliotheek Universiteit van Amsterdam | Neger | 10.299 |
| Zwart(e) | 101.487 | |
| Bibliotheek Anton de Kom Universiteit | Neger | 54 |
| Zwart(e) | 84 | |
| Google search | Neger | 12.000.000 |
| Zwart(e) | 220.000.000 | |
| World Cat | Neger | 1.365 |
| Zwart(e) | 149.426 |
Aan de hand van deze cijfers zal het duidelijk zijn dat zwart een veel te algemene term is voor zoekacties.
Gevolgen voor Caribische Literatuur
Als belangrijkste argument tegen het weglaten van bepaalde begrippen, geldt het stoppen met aanboren van informatie. Door een veranderde thesaurus vinden we bepaalde titels of bronnen niet meer. Een in mijn ogen zeer zorgwekkende ontwikkeling is, dat een groot deel van de literatuur uit de West niet meer gelezen zal worden, omdat het woord neger erin voorkomt. Geweldig mooie – of belangrijke – proza en poëzie zal buiten het blikveld komen te vallen, als het woord strafbaar wordt. Om een titel te noemen: Mijn zuster de negerin van Cola Debrot (1935). Wij worden niet blij van dit taalgebruik, maar dat was toen realiteit. Met dit verbod verdwijnt een schat aan cultuur, om enkele prachtige schrijvers te noemen: Frank Martinus Arion met zijn Stemmen uit Afrika (zie Antilliaanse Cahiers nr 3 op de dbnl site). Begrippen als négritude komen weg te vallen? Woorden als negerverdriet van Edgar Cairo? Hier wil ik u niet onthouden dit magistrale gedicht van Eugène Rellum.
Onderschatting
Hij zei:
‘t is maar een neger
en in zijn diepgevoelde
superioriteit,
mat hij mij
met de kleinste maat;
zijn zelf-ingenomenheid
zag niet
de lange schaduw,
die Negerschap
vooruitwerpt,
want anders
zei hij zeker:
ai, een Neger!
Mogen we het niet meer lezen? Niet meer uitspreken? Ook Rellum wint enorm aan kracht als zijn werk uitgesproken wordt, met de laatste regel benadrukt, met stemverheffing, met energieke verontwaardiging! Gepaard gaande met de verwijdering van omstreden woorden uit de literatuur zullen bepaalde indrukwekkende romans en emancipatoire gedichten niet meer mogen. De woorden niet uitspreken, niet denken, niet opzoeken. Wat een verschraling van de cultuur van de zwarte mens.
Eigenwaarde in een woord?
Er zijn voor- en tegenstanders over het veranderen van bepaalde omstreden terminologie. Eigenwaarde komt echter niet voort uit definities van wat je zou zijn, maar uit individuele beleving van wie je bent. Een naam veranderen kan, maar het begrip blijft hetzelfde, want de context verandert niet. Dan zullen we termen blijven wijzigen.
Het Nationaal Comité Slavernijverleden, roept alle nazaten van slaafgemaakten op ‘om de gelederen te sluiten en één vuist te maken.’ Is dat wijs, als we onze literatuur in de prullenbak gooien en de geschiedenis vervagen? En met het verbod op het woord neger een cultuur ge ‘whitewashed’ wordt?
Dit stuk verscheen op 7 december 2022 in De Ware Tijd
Voor reacties: heneus@sr.net
Goed geschreven en ik ben blij dat er eindelijk er zo over wordt gedacht. Ook ik worstel hiermee. In mijn nieuwe boek *Kermis* komen passages voor waarin het woord neger gebruikt wordt. Deze passages zijn gekoppeld aan een geschiedenis en dus niet gekoppeld aan iets anders.
Als je woorden gaat verbieden of zelfs strafbaar gaat stellen, ga je van de ene onderdrukking de andere in, het stopt nooit met woorden.
Hebben alle wijzigingen van het woord ‘gastarbeider’ – dat wij ooit beschrijvend gebruikten voor de mensen die we uit Marokko haalden om hier te werken – geholpen? Retorische vraag. Zou er in Rusland één weldenkend mens zijn die bij de verboden woorden ‘Speciale militaire actie’ niet aan het woord ‘oorlog’ denkt? Woorden en/of boeken verbieden leidt niet alleen tot dictatuur, maar is al het begin ervan. Na het eerste woord komt het tweede. Ik weet er nog wel een paar. Het is wensdenken. Het is geloof in magie.
Ik schreef het onderstaande aan een vriendin.
“Zat net weer een heel stuk te lezen n.a.v. een herinnering aan de laatste keer dat ik bij je was waarin het woord neger ter sprake kwam. In dat stuk pleitte Kathleen Ferrier er voor, dat woord niet te schrappen omdat “Het ons laat begrijpen waarom de situatie van vandaag de dag – met ongelijkheid, discriminatie en institutioneel racisme – nog steeds zo is”. Ze vervolgt met: “Door het woord te schrappen, kun je de geschiedenis niet uitwissen. Die moeten we juist onder ogen komen en daar is dat woord voor nodig”.
Dit steunt mij in diezelfde gedachte, dat je dingen geen andere naam moet geven met het idee, dat je daarmee iets verandert. Bij “n-woord” (of “f-woord” voor die preutse Amerikanen) denkt iedereen aan negers (of neuken), dus maakt dat geen enkel verschil maar toont het hypocrisie. Overigens is “n-woord” overgewaaid uit Amerika, hetgeen ook het nodige zegt.
Ook de informatie op https://neerlandistiek.nl/2023/01/verbod-op-het-woord-neger/ steunt mij in mijn visie.
Mij schiet James Brown te binnen: “I’m black, and I’m proud” (in mijn vroege jaren twintig heb ik hem vanaf het dak van een hotel in Italie gehoord en ik hoor nog de kracht van de manier waarop hij DAT zong of eigenlijk meer uitschreeuwde). Dat laat kracht zien i.p.v. slachtofferschap. “Black” en neger zijn volgens mij synoniemen. Dus waarom niet trots de term neger als geuzennaam voeren? Ik herinner mij overigens nog wel, toen mijn moeder een keer “neger” zei, dat ik haar bestraffend toesprak, dat je dat niet (meer) kunt zeggen. Hoe “fout” dacht ik toen, besef ik nu.
Niet de ander bepaalt hoe je je voelt maar dat doe je zelf, toch (als het goed is)? Er zijn culturen waarin vrouwen zich minderwaardig voelen omdat ze vrouw zijn. Maar dat is ze aangepraat door mannen. Ook een bepaald gevoel bij het begrip neger is aangepraat. Als degenen die daarmee bedoeld worden hun psychische ketenen wat dat betreft afgooien, zijn ze een stap verder van hun verleden en tonen ze zich meer onafhankelijk daarvan.
Wikipedia zegt: “Neger is een aanduiding voor een lid van een groep donkerhuidige mensen die oorspronkelijk afkomstig zijn uit Afrika ten zuiden van de Sahara. Lange tijd was het een relatief neutraal woord, maar sinds het eind van de 20e en het begin van de 21e eeuw wordt het door een deel van de samenleving als beledigend en racistisch ervaren.”.
Kortom, precies zoals ik inschat; het is geconstrueerd en dat maakt het ook mogelijk om je er van te bevrijden.
Ik kaart weer een lastig onderwerp (bij je) aan, wat ik misschien verstandiger niet (per e-mail) zou kunnen hebben gedaan. Maar ja, ik ben ik en het voordeel van e-mail is, dat het nogeens over gelezen kan worden.
Ik ben voor openheid en tegen versluiering want alleen openheid leidt tot kennis en daarop gestoelde wijsheid.”
Zwart en wit zijn tegenstellingen… daarmee druk je dus iets uit wat je eigenlijk niet wil (jij bent anders dan ik). En dan dit: wie vallen er onder het begrip ‘zwarte’, zijn dat ook Papoea’s of Aboriginals? En zo ja, willen deze mensen wel ‘zwarte’ worden genoemd worden? Het woord ‘neger’ heeft altijd het ras aangeduid, en dat is wat mij betreft niet veranderd.
Bewijs maar dat een woord pijn doet.
Oei, en ik wordt zo graag geus genoemd, dat was vroeger ook niet bepaald een compliment.