Bijna alle lezingen van het Nedersaksisch symposium dat op 16 september 2022 in De Nieuwe Kolk in Assen werd gehouden zijn bijeengebracht in het nieuwste Jaorboek Nedersaksisch. Het is recentelijk verschenen, en wel als uitgave van de Stichting Sasland in samenwarking mit Pumbo.nl in Zwaag.

Welkomstbeeld Nedersaksisch symposium in Assen van 16 september 2022

De reeks begint met de Groninger schrijfster Ingeborg Nienhuis. Zij vertelt onder meer over haar schrijversachtergronden en haar Groninger boeken Hoeze Toenbaauw en Schoem of De voarende Zoltkamper. Naderhand schreef ze nog het scenario van de Groninger film Schoem, die dit jaar uitkomt.

Stellingwerver dichter Willem Jan Teijema presenteert de tweede bijdrage aan het boek. Deze uit Donkerbroek afkomstige dichter brengt een aantal eigen gedichten in het Stellingwerfs.

Ook Twents dichter en historicus Dick Schlüter brengt een keuze uit eigen poëzie. Dick heeft grote bekendheid, onder andere doordat hij Provinciedichter van Overiessel geweest is (2011-2013) en ook stadsdichter van Enschede (2021-2023).

Auteur Joop Hekkelman brengt enkele van zijn verhalen en gedichten in zijn eigen streektaal, het Achterhoeks. Hij is onder andere columnist en docent Achterhoeks.

Harrie Scholtmeijer is onder meer onderzoeker van de Nedersaksische streektalen in Overijssel en als zodanig verbonden aan de Overijsselacademie in Zwolle. Hij vertelt over het werk uit de jaren 1883 en 1910 van de West-Overijsselse dominees Pieter Heering en Hermannus Schuurmans. Zij maakten in hun vertellingen gebruik van het Nedersaksisch uit hun omgeving, en dat gebeurde met name in de dialogen.

’Krijgt de Taalatlas van Oost-Nederland na 60 jaar toch nog een vervolg?’ vraagt Philomène Bloemhoff zich af naar aanleiding van een kleine serie nog niet uitgegeven taalkaarten. Die hadden eigenlijk gepubliceerd moeten worden bij de Taalatlas van Oost-Nederland en aangrenzende gebieden van de vroegere hoogleraar Nedesaksisch Klaas Heeroma. Voor haar pensioen was Philomène projectleider streektaal aan de Overijsselacademie in Zwolle. 

Bert Groenewoudt isarcheoloog en senior-onderzoeker landschap Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Samen met mede-auteurs Jan Willem de Kort en Stijn Heeren brengt hij een beschouwing over Heidense tafrelen in Twente. De betekenis van de recent ontdekte pre-Christelijke cultusplaats bij Hezingen. De christianisering was geen kwestie van enkele jaren, maar duurde eeuwen en eeuwen, zo stellen de auteurs. Archeologische vondsten getuigen.

Op de afbeelding: Missionarissen als Lebuinus en Liudger probeerden de Saksen te bekeren, met vallen en opstaan. Schoolplaat van J.H. Isings (‘Ludger predikt in de Groninger Gouwen, 785’).

Zeker is ook interessant Arjan Sterken’s bijdrage ‘De Ambigue Doden: Naolopers en heur onzekere alliantie in Noord-Nedersaksische volksvertellings’. Hij geeft er o.a. een beeld van hoe doorverteld werd dat bepaalde doden na hun overlijden om een bepaalde reden nog even terugkwamen in de gewone wereld. Sterken is docent en promovendus bi’j Vergelijkende Religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Aan het eind van de symposiumdag werden de beide nieuwste Heliand-vertalingen in het Nedersaksisch gepresenteerd. Jan Nijen Twilhaar schreef de vertaling in het Sallands; de tweede is die in het Stellingwerfs, van de hand van Henk Bloemhoff. Tevens werd Timothy Sodmann’s nieuwste uitgave van de Oudsaksische Heliand-tekst zelf gepresenteerd (Heliand. De Oudsaksische tekst).

Jan Nijen Twilhaar gaat in zijn lezing in op de problematiek van het vertalen van de Heliand-tekst in Nedersaksisch van nu. Vergelijkenderwijs komen daar uiteenlopende opvattingen bij aan de orde. Nijen Twilhaar is gepensioneerd hogeschoolhoofddocent (Hogeschool Utrecht); onder meer is hij Book Reviews Editor Nederlandse Taalkunde (Dutch Linguistics).

Henk Bloemhoff was tot zijn pensioen hogeschoolhoofddocent Nederlands (NHL Stenden Hogeschool). Eerder was hij ook taalkundige voor het Stellingwerfs. In dit jaarboek gaat hij net als Nijen Twilhaar in op de Heliand, maar dan hoofdzakelijk op de Stellingwerver vertaling. Voorafgaand schenkt hij aandacht aan de vraag tot hoever in Nederland het Oudsaksisch gebruikt geweest zou kunnen zijn. Als aanwijzingen ziet hij de spiegeling van de Oud- en Nedersaksische klankontwikkelingen in een aantal plaatselijke variëteiten van onze tijd.

In het boek zijn nog twee extra bijdragen opgenomen. De eerste is die van Henk Nijkeuter, hoofd afdeling collecties en publiek bij het Drents Archief, Rijksarchivaris in Drenthe en gemeentearchivaris van Assen. Nijkeuter gaat in op biezonderheden van Drenthekenner Jan Naarding’s vertaalwerk van de Reynaert in het Drents. Nijkeuters bijdrage verscheen ook in de Nieuwe Drentse Volksalmanak. Henk Bloemhoff sluit de derde aflevering van Jaorboek Nedersaksisch af met een bespreking van Tsead Bruinja’s ‘eerste bloemlezing van de Nederlandse poëzie’.

Nietin dit jaarboek verscheen de tekst van de video-bijdrage van Ingrid Rembold, ‘Reflections on the Saxon Heliand’, om een technische reden. De lezer kan evenwel veel te weten komen door kennis te nemen van haar artikel ‘The Christian message and the laity: the Heliand in post-conquest Saxony’, in N. Edwards, M. Ni Mhaonaigh en R. Fletchner (red.), Transforming Landscapes of Belief in the Early Mediaval Insular World and Beyond [etc.]. Turnhout: Brepols, 2017.  Ingrid Rembold is docent Middelieuwse geschiedenis aan de universiteit van Manchester. Haar proefschrift dateert van 2014 en werd in 2018 uitgebracht onder de titel Conquest and Christianization: Saxony and the Carolingian World, 772-888 [etc.] Cambridge: Cambridge University Press. Deze studie is invloedrijk geworden.

Door omstandigheden kon dr. Timothy Sodmann niet meedoen aan de ‘mannefestaosie’. Als alternatief voor zijn voorgenomen tekst ‘De Heliand als kunstwerk’ laat zich de inleiding van zijn nieuwe boek goed lezen (zie hierboven).

Technische gegevens van het Jaorboek Nedersaksisch 3 (2022): groot formaat, 133 pp., prijs € 38,50. Het boek kan worden besteld op boekenbestellen.nl, maar ook bij de plaatselijke boekwinkel en via bol.com.