Hoe zou je reageren als er in jouw mailbox een bericht binnenkwam, dat als volgt begon: “Waar dwaal ik? – wat schrijf ik? – alles is verwarring, alles is afgrijzelijk om mij heen – talloze gedachten vliegen als stormwinden door mijn hoofd en mijn hart kan zich aan geen enkele binden”? Ik vrees dat 113 bellen dan de enige optie is… Bovenstaand fragment is een voorbeeld van de emotionele taal die Rhijnvis Feith gebruikte in zijn roman Julia, die in 1783 verscheen en een sensatie veroorzaakte in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Feith introduceerde de sentimentele roman in Nederland, een genre dat draaide om de heftige gevoelens, verliefdheid, de obstakels en het lijden van twee jonge mensen: Eduard en Julia. Hij schreef in een stijl die men “writing to the moment” noemt, omdat hij de gevoelens van de personages beschreef op het moment dat ze werden gevoeld. Hij maakte ook gebruik van typografische experimenten, zoals gedachtestreepjes (—), uitroeptekens (!) en puntjes (…), om de intensiteit van de emoties te versterken. 

Op de middelbare school waren een aantal klasgenoten lyrisch over deze roman en ik besloot ook maar eens een poging te wagen het te lezen. Ik-kwam-niet-door-de-taal-heen. 

Maar mijn leven lang heb ik een fascinatie voor de roman blijven behouden. Toen ik in de coronatijd Google Books en DBNL ontdekte, kwam ik ook in aanraking met Librivox, een website waarbij vrijwilligers auteursrechtvrije boeken inspreken. Op deze manier werden oude teksten een stuk toegankelijker. Ik besloot de stoute schoenen aan te doen en de roman Julia voor Librivox voor te lezen. Zo kon ik twee vliegen in één klap slaan: ten eerste kon ik eindelijk zelf deze roman tot me nemen en ten tweede hoopte ik dat de opname andere mensen zou helpen om de taalbarrière te overbruggen. Bovendien moet in de tijd van Feith, toen druktechnieken nog in hun kinderschoenen stonden en boeken daardoor nog een kostbaar object waren, gecombineerd met slechte verlichting in huis door olielampen, ervoor gezorgd hebben dat Julia regelmatig voorgelezen moet zijn.

De beschrijving van Julia:

Door middel van arceringen en heel veel oefenen kreeg ik langzaam de taal van Feith onder de knie:

Waar gaat de roman over? Julia is het verhaal van de hartstochtelijke liefde tussen Eduard en Julia, die door allerlei obstakels gescheiden worden. De vader van Julia is tegen hun huwelijk, omdat Eduard niet rijk genoeg was. De geliefden besluiten om elkaar trouw te blijven en te wachten op een wonder van de Voorzienigheid. Ze zwerven over kerkhoven en dwalen door het bos om overvallen door gevoel te worden, ondertussen contemplerend over liefde en vergankelijkheid, gevoel, rede en godsdienst. Ze willen hun liefde zuiver houden en niet toegeven aan hun driften, omdat ze geloven dat ze dan na hun dood voor eeuwig samen zullen zijn. Als de vader van Julia toch weer bijdraait komt Eduard terug, en…

Dat mag u zelf verder lezen en luisteren 😉

Bij het voorlezen gebruikte ik de tweede druk van Julia, die op de website van de DBNL te vinden is. Het voorbericht en de opdracht aan een onbekende mevrouw heb ik opgenomen, de mengeldichten na de roman niet.

De natuurbeleving van Eduard:

Wat is nu nog de relevantie van een roman als Julia? Op diezelfde middelbare school vertelde een leraar mij ooit het volgende verhaal, dat ik op internet als “grandma’s ham” of “the potroast principle” heb terug kunnen vinden:

Een jonge vrouw maakt een ham klaar voor het kerstdiner. Ze snijdt eerst een stuk van de ham af voordat ze hem in de oven doet. Haar man vraagt haar waarom ze dat doet. Ze zegt dat ze dat altijd zo heeft geleerd van haar moeder. Haar man is nieuwsgierig en belt haar moeder op om het te vragen. Haar moeder zegt dat zij het ook altijd zo heeft gedaan omdat haar moeder het haar zo had geleerd. Haar man belt vervolgens haar oma op om het te vragen. Haar oma zegt: “Oh, dat deed ik alleen maar omdat mijn oven te klein was voor de hele ham.”

Ik denk dat de roman Julia nog steeds relevant is, omdat hij ons laat zien hoe de liefde en de gevoelens van mensen zich door de tijd heen ontwikkelen en veranderen. Ondanks dat we nu anders kijken naar godsdienst en rede, zijn sommige gevoelens nog steeds herkenbaar en invoelbaar. De uitgelatenheid van de liefde die Eduard en Julia voor elkaar voelen, de wanhoop die ze ervaren als ze gescheiden worden, de troost die ze zoeken in de natuur en de kunst, dit zijn allemaal universele thema’s die ons kunnen raken en inspireren. Wie weet, misschien is een gedeelte van hoe wij omgaan met de liefde wel aan ons doorgegeven, ook al worden oude romans als Julia bijna niet meer gelezen, als oma’s hamritueel aan een jonge bruid…

De luisterboek versie van Julia is te vinden op:

https://librivox.org/julia-by-rhijnvis-feith/

Meer over Julia van Rhijnvis Feith:

https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/julia

De gebruikte tweede druk van Julia is te vinden via:

https://www.dbnl.org/tekst/feit007juli02_01/

Gravure uit de 2e druk van Julia. Bron, DBNL