Vandaag lanceert de KANTL een nieuw educatief project dat betrekking heeft op de literaire canon: het nieuwe platform literairecanonindeklas.be en de leermiddelenreeks ‘de Samenlezing’..

Vanuit de overtuiging dat zwakke lezers niet mínder zouden moeten lezen, maar juist méér, kozen we voor een aanpak waarbij het lezen zelf, en niet een afgeleide activiteit, de hoofdmoot van het materiaal uitmaakt. 

De basis voor De Samenlezing is een didactiek waarbij leerkracht en leerlingen samen een volledig verhaal lezen, en samen – op basis van een aantal prikkelende vragen – ontdekken wat het hen nog te vertellen heeft. Met deze focus op voorlezen en samen lezen als groep wordt een rijk klimaat gecreëerd voor zinvol literatuur- en taalonderwijs. Het materiaal is onderbouwd. Het werkt voort op actuele inzichten uit leesbevorderingsonderzoek, op bestaande best practices en (internationale) tendensen in literatuuronderwijs en -bevordering. 

De methode werd in het voorjaar van 2023 succesvol uitgetest in de d/a-finaliteit (tso). De interactieve voorleesdidactiek is inherent toegankelijk. Interactief voorlezen omzeilt immers drempels die bij zwakkere of onervaren lezers problemen veroorzaken:  

• Leerlingen met dyslexie, ASS en andere linguïstische of concentratieproblemen hebben als luisteraar directer toegang tot een tekst.
• Alle leerlingen doen hun voordeel met een voorlezer aan het roer: de leerkracht heeft een duidelijke rol als expert-taalgebruiker en kan met zijn/haar prosodie, mimiek en extra uitleg een moeilijke tekst begrijpelijker maken.
• Ook leerlingen met een andere thuistaal zijn om die reden tenslotte ook gebaat bij voorlezen: de stem van de leerkracht kan een betrouwbare gids zijn door een moeras van onbekende woorden, constructies en spelling.
• De open manier van praten over teksten maakt het mogelijk om diversiteit binnen de klas te honoreren. Leerlingen worden voortdurend uitgenodigd om hun eigen ideeën, meningen en inzichten te delen. De acties en gedachten van de hoofdpersonages kunnen steeds gebruikt worden als aanleiding voor een respectvol gesprek over onderlinge verschillen.

De boekjes bieden een geïntegreerde visie op literatuur- en taalonderwijs:

• Tijdens een lessenreeks komen alle vaardigheden aan bod: luisteren, lezen, spreken en schrijven. 
• Taalvaardigheid en literaire ontwikkeling worden niet als aparte vaardigheden, maar als een geïntegreerd proces gezien.
• Literatuur wordt gezien als een sociale activiteit. De groep werkt samen aan een gedeelde interpretatie van een tekst.
• De focus ligt op tekstervaring, maar ook aspecten van analyse en literatuurkritiek komen aan bod.
• De suggesties aan het einde van elk boekje nodigen leerlingen uit tot creatieve verwerking en leggen expliciet de link met andere tekst- en kunstvormen.

Het materiaal is aantrekkelijk in te zetten in de klas. Het is:

• Kant-en-klaar: de boekjes, die digitaal (als printbare PDF’s) ter beschikking worden gesteld via literairecanonindeklas.be, zijn makkelijk in te zetten zonder al te veel voorbereiding voor de leerkracht.
• Uitdagend: het materiaal legt de lat bewust hoog. De leerling en de leerkracht worden serieus genomen en niet verkleuterd. De gekozen teksten zijn pittiger en meerduidiger dan de gemiddelde jeugdliteratuur in schoolhandboeken.
• Rijk: de vier gekozen teksten omvatten verschillende genres, stijlen, onderwerpen en spatio-temporele contexten. Leerlingen krijgen de kans om een breed gamma aan niet-alledaagse woorden, zinsstructuren en tekstvormen te verwerken.
• Open en divers (maar toch concreet): de aard van het materiaal en de vragen zorgen voor een zeer hoge mate van ‘maatwerk’. Elke leerkracht en elke klas zal op eigen manier met het materiaal aan de slag gaan. Door de open structuur, open vragen en hoge mate van persoonlijke invulling van leerkrachten en leerlingen is het breed inzetbaar: het materiaal kan in erg diverse klassen succesvol worden ingezet, ongeacht het onderwijsniveau, de voorkennis, of de samenstelling van de groep.
• Inspirerend: de aanpak is makkelijk over te nemen voor een ander boek, kortverhaal of zelfs non-fictietekst. Een succeservaring met dit materiaal zal leerkrachten aansporen om er frequenter en doelbewuster mee aan de slag te gaan. 
• Tijdloos: de teksten en gesprekssuggesties zijn niet gekozen op basis van hun hyperactueel karakter, maar hun universaliteit. Elk gesprek biedt de leraar de kans om voorbeelden uit de onmiddellijke actualiteit aan te halen. Dit is materiaal dat nog jaren kan worden ingezet.
• Mooi: de eenvoudige lay-out is fris en nodigt uit tot lezen. Voor elk boekje werd een illustratie op maat ontwikkeld door een (jonge) illustrator. Er werd samengewerkt met Lise Goossens (Beatrijs), Toon Delanote (Lucifer), Lies Van Gasse (Reynaert), Flore Deman (Saïdjah en Adinda) en Sabien Clement (Inspiratiegids). De lay-out werd verzorgd door Martijn Dentant (boekjes) en Stijn Dams (covers website).
• Bruikbaar in de klaspraktijk: Het materiaal sluit aan bij de eindtermen, en de hedendaagse visie op literatuuronderwijs van de netten. 

Aanleiding

Dit project kadert in het grootschalige Leesoffensief dat door de Vlaamse overheid werd gelanceerd. 

Het Leesoffensief is een samenwerkingsverband tussen de departementen Onderwijs & Vorming, Cultuur, Jeugd & Media, en Welzijnen overspant een breed netwerk met onder andere de VRT, Literatuur Vlaanderen en Iedereen Leest vzw, de onderwijsverstrekkers, de KANTL en de bibliotheken.

In het kader van dat Leesoffensief ontving de KANTL in 2022 van Literatuur Vlaanderen een leesbevorderingssubsidie om haar educatief aanbod rond de literaire canon en literair erfgoed uit te breiden. De ambitie was de ontwikkeling van dynamisch lesmateriaal rond de literaire canon, en de ondersteuning van leerkrachten in het gebruik ervan. De doelgroep is in eerste instantie die leeftijdsgroep die het volgens de PISA-resultaten steeds moeilijker heeft met begrijpend lezen en waarvan de leesmotivatie sterk is gedaald, nl. de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. De focus ligt op leerlingen van studierichtingen met een arbeidsmarktfinaliteitof een dubbele finaliteit (bso/tso), al is de insteek zo universeel dat eigenlijk alle studierichtingen ermee aan de slag kunnen. 

Het project werd uitgewerkt door Martijn Dentant, tijdelijk projectmedewerker bij de KANTL, en Thomas Van der Goten, vaste medewerker,  publicaties en projectwerking. Lien Vanden Bossche werkte (freelance) de communicatiecampagne uit.