Humorschandalen (6)

Zeg je VI, dan zeg je rellen. Het populaire programma van Johan Derksen, René van der Gijp en Wilfred Genee, dat tegenwoordig wordt uitgezonden door SBS6, staat erom bekend graag de controverse op te zoeken. Ooit begonnen als een talkshow over voetbal, en door de jaren heen geregeld van naam veranderd, is Vandaag Inside inmiddels vooral een borrelpraatprogramma, waarin de stamgasten hun ongezouten mening geven over de wereld van vandaag. Johan Derksen speelt daarbij de rol van de vileine pestkop, nooit te beroerd om een politicus of BN’er een veeg uit de pan te geven, ‘Gijp’ is de goedlachse geinponem die altijd wel een flauwe grap paraat heeft, en Wilfred Genee fungeert als hun aangever.

Hoewel de rellerigheid bij VI dus een constante vormt, lijkt de boel in juni 2020 wel erg uit de hand te lopen. De aanleiding vormt een sneer van Johan Derksen richting de rapper Akwasi, die de week ervoor ophef heeft veroorzaakt met een felle speech tijdens de Black Lives Matter-protesten die dan gaande zijn. Al eerder in de bewuste uitzending heeft Derksen laten blijken dat die speech hem erg kwaad heeft gemaakt. Hij noemt Akwasi onder meer een “lul”, een “schreeuwlelijk” en een “raaskallende rapper”. Als dan even later in de uitzending een foto verschijnt van een BLM-protest in Leeuwarden, waar een witte man als zwarte piet gekleed en geschminkt naar toe is gekomen, mompelt Derksen: “Da’s wel een held.” Om daar na enkele seconden plagerig aan toe te voegen: “Weten we zeker dat het niet Akwasi is?”

Presentator Genee heeft meteen door dat dit gedonder gaat geven. Op het einde van de uitzending spreekt hij Derksen aan op zijn eerdere opmerking: “Dat was nou net een beetje onhandig, vond je zelf ook niet?” “Humor,” antwoordt Derksen droogjes. In de daaropvolgende week volgen de ontwikkelingen elkaar in rap tempo op. Diverse BN’ers maken zich kwaad over Derksens ‘grap’ en roepen adverteerders op om het programma te boycotten. Die geven daar massaal gehoor aan. Genee voelt paniek en probeert de boel te sussen met een geheel aan racisme gewijde uitzending de week erna. Dat levert spannende televisie op, maar zorgt ook voor een tijdelijke breuk tussen Gijp en Derksen enerzijds en Genee anderzijds. Gijp en Derksen voelen zich door Genee “voor het Joegoslavië-tribunaal gezet”, omdat ze tijdens de racismeaflevering scherp bekritiseerd worden door zowel Genee zelf als twee gasten van kleur die voor deze gelegenheid zijn uitgenodigd, strafrechtadvocaat Natacha Harlequin en oud-voetballer Dries Boussatta.

Die breuk wordt uiteindelijk betrekkelijk snel weer gelijmd, maar toch zegt de Akwasi-rel veel over het hedendaagse humordebat. Daarin worden de makers van harde of botte grappen, veel vaker dan voorheen, ter verantwoording geroepen. Niet alleen Johan Derksen, maar ook Youp van ’t Hek en Theo Maassen kregen hier de afgelopen jaren mee te maken. Deze ontwikkeling wordt door diverse mensen met angst en argwaan gevolgd. Mag je dan tegenwoordig niks meer zeggen? Het was toch zeker maar een grapje?

Voor mij staan rellen als die rond de Akwasi-grap van Johan Derksen vooral voor de overgangstijd waarin we momenteel leven. Normen en waarden zijn aan het verschuiven. De in de jaren zestig ontstane consensus dat provocerende humor bijna per definitie progressief is, en staat voor het slechten van taboes en het ondermijnen van alles wat met gezag te maken heeft, ligt onder vuur. Een jonge en zelfbewuste generatie wijst op het conservatieve effect dat dergelijke humor óók kan hebben, met name als de spot zich richt op meer kwetsbare groepen in de samenleving, zoals migranten of lhbti’ers. Voor sommige cabaretiers is dat even slikken, maar echte zorgen hoeven ze zich niet te maken, wat mij betreft. Als er iets is dat ik geleerd heb van mijn onderzoek naar Nederlandse humorschandalen, is het dat humor wel tegen een stootje kan.

Meer over dit schandaal en andere humorrellen in Ivo Nieuwenhuis, Het was maar een grapje. Nederland in tien humorschandalen. Amsterdam: Atlas Contact, 2023. Bestelinformatie bij de uitgever.