Het thema van het volgende dossier van Locus-Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen is Zintuiglijkheid.

De afgelopen decennia is de cultuurwetenschappelijke interesse voor de zintuigen, waarneming, ervaring, affecten, lichamelijkheid, kortom zintuiglijkheid sterk gegroeid. Na een langere periode waarin structuralisme en formalisme de boventoon voerden, ontstond in de jaren negentig een beweging die we nu als de ‘affective’ of ‘sensory turn’ kennen. Van een sterke focus op de analyse van structuren en betekenisgevingen van cultuurobjecten, verschoof de aandacht steeds meer naar de culturele dimensies van zintuiglijkheid en gevoel. Hierdoor verschoof de benadering van zintuiglijkheid als biologisch fenomeen naar een waarbinnen gevoel en zintuiglijkheid als een breed cultureel construct wordt gezien. ‘Sensory studies’ biedt zo een culturele benadering van de zintuigen, en een zintuigelijke benadering van cultuur.

Het thema zintuiglijkheid kan vanuit de verschillende theoretische en objectgerichte perspectieven worden benaderd. Binnen het vakgebied van kunstgeschiedenis hangt onderzoek naar restauratie en materialiteit bijvoorbeeld nauw samen met zintuiglijkheid. Men vraagt zich bijvoorbeeld af van welk materiaal een kunstwerk gemaakt is, en hoe dit de zintuigen aanspreekt. Van belang wordt dan hoe het hout of de verf ruikt, of je de streken van het penseel kunt zien, van welk materiaal pigmenten werden gemaakt, en of dat materiaal giftig was of niet? Verder kent de kunstgeschiedenis een lange theoretische traditie waarbij concepten als Stimmung, mood, atmosfeer de zintuiglijke ervaring van of in het kunstwerk problematiseren. De filosofie biedt ons inzichten via onder andere de fenomenologie; film- en mediastudies houdt zich bezig met zintuiglijkheid en multimodale perceptie in relatie tot het bewegend beeld; binnen de cultuurgeschiedenis ontstond ‘the history of emotions’ waarbinnen onder andere zintuiglijkheid historisch wordt benaderd; voor muziekwetenschappers zijn zintuigen en waarneming belangrijke thema’s, en letterkundigen doen steeds meer onderzoek naar lezers, emoties en Theory of Mind. Een dergelijke meer empirische benadering kenmerkt ook het onderzoek binnen communicatiewetenschappen waar de rol van emoties en ervaring via empirisch publieksonderzoek wordt bekeken.

Het interessante is natuurlijk dat de theorieën en concepten uit de kunstgeschiedenis ook in mediastudies een plek kregen, fenomenologie kan helpen onze zintuiglijke ervaring van literatuur, schilderijen en films te begrijpen, en het onderzoek binnen communicatiewetenschappen mogelijkheden biedt theorieën over zintuiglijkheid vanuit de empirie te staven. Het onderwerp biedt dus mogelijkheden tot kruisbestuiving tussen de verschillende disciplines binnen de cultuurwetenschappen. Daarnaast is zintuiglijkheid een thema dat ook buiten de cultuurwetenschappen onderzocht wordt. Kennis uit de biologie is van belang om het lichamelijke aspect van zintuiglijkheid te begrijpen. Daarnaast is men binnen de psychologie geïnteresseerd in de manier waarop prikkels via de zintuigen reacties en gedrag oproepen. Maar ook de samenstelling van stimuli wordt onderzocht, bijvoorbeeld in onderzoek naar kleur (samenstelling pigmenten) en geur (hoe rook een grachtenpand in de 16^e eeuw).

Voor dit dossier willen we de traditionele cultuurwetenschappelijke problematieken in relatie tot zintuiglijkheid aan de orde laten komen, maar ook moedigen we auteurs aan interdisciplinaire en vergelijkende vragen te stellen. Tenslotte hopen we dat deze invalshoek een directe brug kan slaan naar de rol die kunst en cultuur spelen in de ervaringsmaatschappij waarin we leven.

Uitnodiging

Locus – Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen nodigt onderzoekers uit bij te dragen aan een themadossier over deze ‘sensory turn’ in de cultuurwetenschappen. We verwelkomen bijdragen vanuit verschillende disciplines (bijvoorbeeld geschiedenis, filosofie, kunstgeschiedenis, letterkunde, mediastudies, games studies, culturele antropologie, wetenschapsgeschiedenis, medische geschiedenis) of een interdisciplinaire combinatie hiervan. Op die manier willen we een overzicht bieden van het actuele onderzoek naar zintuiglijkheid en gevoel binnen de cultuurwetenschappen in Nederland.

Voorstellen voor artikelen (max. 200 woorden + een bio) kunnen worden ingestuurd via locus@ou.nl. Deadline voor voorstellen is 13 november 2023.

Locus-Tijdschrift voor Cultuurwetenschappen is een online, open acces uitgave van de Open Universiteit. Als interdisciplinair academisch tijdschrift richt het zich op een breed publiek van zowel academici als geïnteresseerden in cultuurwetenschappelijk onderzoek. Meer weten? Klik hier.

---