De vakgroep Nederlands Universitas Indonesia (UI) te Jakarta behoort tot de regio Azianië van de neerlandistiek. Dit is de enige vakgroep Nederlands in Zuidoost-Azië op bachelorniveau. Het bestaan van de vakgroep Nederlands UI is onlosmakelijk verbonden met de oprichting van de Nood-Universiteit van Nederlandsch Indië die op 21 januari 1946 door de Nederlandsch Indische Civiele Administratie (NICA) werd geopend. Dat was vijf maanden na de onafhankelijkheid van Indonesië op 17 augustus 1945. De naam ‘Nederlandsch Indië’ was een poging om de Nederlandse aanwezigheid weer te laten zien, vooral op het gebied van onderwijs in Indonesië. 

Op 1 februari 1949 opende de Letterenfaculteit van de Nood-Universiteit van Indonesië een speciale afdeling Nederlandse Taal- en Letterkunde, de zesde afdeling van de faculteit. De Afdeling Nederlandse Taal-en Letterkunde was bedoeld voor de opleiding van leraren Nederlands voor het Indonesische middelbaar onderwijs. Als hoogleraren voor deze afdeling werden aangesteld de letterkundige Sicco Pieter Uri (1903-1964) op 25 februari 1950 en de taalkundige Klaas Hanzen Heeroma (1909-1972) op 6 mei 1950. 

Halverwege de jaren vijftig verslechterden de politieke situatie in Indonesië en de betrekkingen tussen Indonesië en Nederland. Met ingang van het nieuwe schooljaar in augustus 1950 werd in het openbaar lager onderwijs het Nederlands als voertaal afgeschaft. Een jaar later gebeurde hetzelfde in het middelbaar onderwijs. In het hoger onderwijs mocht het Nederlands als voertaal nog worden gebruikt door de Nederlandse docenten. Maar de studierichting Nederlands werd in 1952 gesloten. In 1957 werd de Nederlandse taal in Indonesië volledig verboden.

Aan het einde van de jaren zestig waren de verhoudingen tussen Indonesië en Nederland weer verbeterd. De toenmalige decaan van de Faculteit der Letteren UI,  prof. Slamet Muljana (1929-1986), hoogleraar Indonesische taalkunde, nam het initiatief om met Nederlandse ondersteuning een nieuwe afdeling Nederlandse taal- en letterkunde te openen. In 1968 werd daarvoor het Nederlands-Indonesische Cultureel Accoord ondertekend. Twee neerlandici uit Nederland, Jan Willem de Vries (1937-2008) en Gerard Termorshuizen (1935), werden op de faculteit aangesteld. 

In Oktober 1969 werd de afdeling Nederlands onder leiding van prof. Harsja W. Bachtiar (1934-1995) officieel geopend. J.W. de Vries, G. Termorshuizen en vakgroepsecretaris Afiah Thamrin stonden klaar om nieuwe studenten te verwelkomen. In 1970 gingen de eerste colleges van start. De docenten werden bijgestaan door docenten uit andere afdelingen van de faculteit die het Nederlands nog goed beheersten. De afdeling begon met 34 studenten. ‘In februari 1970 zou dus ook de start van de Jurusan Belanda plaatsvinden. Maar dat ging, totaal onverwacht, volslagen mis,’ schrijft Termorshuizen in 2020. De colleges konden nog niet beginnen. ‘Op 10 maart 1970, een maand te laat, begonnen wij onze colleges,’ voegt Termorshuizen eraan toe. De Vries en Termorshuizen verlieten Indonesië in 1975. Daarna kwamen andere neerlandici om de vakgroep bij te staan: H.J. Boukema, C.J. Stokkermans, P.A. Stelder, Reiner Salverda, Kees Snoek, Kees Groeneboer. 

Sinds de jaren zeventig groeit de vakgroep Nederlands gestaag. De missie van de vakgroep richt zich op de vakgebieden Nederlandse taal, taalkunde, letterkunde en cultuur. Sinds 1987 worden er alle colleges gegeven op de campus Universitas Indonesia te Depok. De colleges die worden gegeven zijn Nederlandse taalvaardigheden (lezen, luisteren, spreken, schrijven, grammatica), literatuur (inleiding tot de Nederlandse literatuur, ontwikkeling van de Nederlandse literatuur, Nederlandse literaire analyse, (post)koloniale literatuur van de Nederlandse samenleving, Nederlandse literaire kritiek, multiculturalisme in de moderne Nederlandse literatuur), taalkunde (inleiding tot de Nederlandse taalkunde, Nederlandse fonetiek-fonologie, Nederlandse morfologie-syntaxis, ontwikkeling van de Nederlandse taal, Nederlandse semantiek-pragmatisch, Nederlandse als vreemde taal), cultuur (Nederlandse maatschappelijke instellingen, Nederlandse sociale en culturele geschiedenis, relatie tussen Indonesië-Nederland, capita selecta van de Nederlandse cultuur), en vertalen Nederlands-Indonesisch.

De vakgroep Nederlands biedt ook keuzevakken aan studenten buiten de vakgroep, zoals Basis communicatief Nederlands, Ontwikkeling van kunst en bouw in de Benelux, Sociolinguïstiek van het Nederlands. De studenten van de vakgroep Nederlands mogen ook de colleges van andere vakgroepen opnemen. Gedurende één tot twee semesters nemen studenten deel aan een stageprogramma buiten de universiteit. Daarnaast kunnen ze ook een semester lang collegelopen aan buitenlandse universiteiten.

Momenteel telt de vakgroep 10 vaste docenten, 2 niet-vaste docenten, en 2 stagiaires die bij het onderwijs worden betrokken. Die stagiaires assisteren bij het onderwijs. In totaal zijn er voor dit studiejaar 247 studenten: 76 eerstejaars, 73 tweedejaars, 45 derdejaars, 36 vierdejaars en 17 ouderejaars. In januari en augustus 2024 zijn 56 studenten afgestudeerd. 

Alle vaste docenten in Indonesië zijn verplicht om niet alleen colleges te geven maar ook onderzoek en vrijwilligerswerk te doen. De docenten rapporteren over hun activiteiten aan de regering. De docenten van de vakgroep zijn lid van departementen in de faculteit, zoals die van taalkunde, letterkunde, geschiedenis en area studies. De docenten doen dus onderzoek dat past in de vakgebieden van hun departement, maar ook wel buiten hun vakgebied. 

Publicaties uit de jaren tachtig tot nu toe 

Tot nu toe zijn er van de vakgroep publicaties verschenen in de vorm van studieboeken, vertaalde boeken, wetenschappelijke artikelen, video’s op YouTube. Ten eerste, de series die worden uitgebracht op basis van het vijfjaarlijkse Congres Studies Nederlands in Indonesië, Studi Belanda di Indonesia. Nederlandse studiën in Indonesië, van 1989 tot 2023.  Voorts, wetenschappelijke artikelen in tijdschriften of als boekhoofdstukken, zowel individueel als samen met andere collega’s en studenten, op het gebied van literatuur, taalkunde, of cultuur. Voorbeelden: ‘Twee Indonesische stemmen: Buiten het gareel (1940) van Suwarsih Djojopuspito en Widijawati (1948) van Arti Purbani’ (2020), ‘Dutch Language in Education in Post Sovereignty Indonesia: 1949-1950s’ (2021), ‘The Downfall of the Dutch-Language Press in Indonesia 1950-1957’ (2021), ‘Being Multicultural: Representation of Diversity in a Dutch Language Textbook (2021), ‘All Colors of the Rainbow? Representation of gender and ethnic diversity in Dutch Language and Culture Textbook’ (2023), ‘More than Migrant? Representation of women of colour in Dutch Language Textbooks’ (2023), ‘The Sound of the Tokkeh and the Tjitjak: The Representation of the Tokay Gekko and Common House Gekko in Dutch-Indies Travel Literature (2023), ‘Between tourist and traveller: The Reverend Marius Buys in the Preanger (1887-1890)’ (2024).

Leerboeken van de docenten vakgroep Nederlands zijn Belajar Bahasa Belanda untuk Studi Hukum – Nederlands leren voor Rechtsgeleerdheid (1995, 2010), Welkom. Bahasa Belanda untuk Pariwisata –Nederlands voor toerisme (1999). 

Er zijn ook boeken vertaald uit het Nederlands, zoals Kaas (Willem Elsschot), Koloniaal Profijt van Onvrije Arbeid (Jan Breman), Minoes (Annie M.G. Schmidt), Oeroeg en Heren van de thee (Hella S. Haasse), Wees goed voor je ziel. Mijn jaren bij de Sakkudei (Reimar Schefold), Twee Zijden van Waterscheiding (Elien Utrecht), Koloniale Oorlogen in Indonesië (Piet Hagen), Banda. Genocide van Jan Pieterszoon Coen (Marjolein van Pagee).

Dat is een korte geschiedenis en vooruitgang van de vakgroep Nederlands Universitas Indonesia te Jakarta die al meer dan een halve eeuw oud bestaat. 

Referentie 

Groeneboer, K. (1996). De eerste studierichting Nederlands, 1949-1952 in Darmowijono, 

Setiawati (eds.). Dua Puluh Lima Tahun Studi Belanda di Indonesia. Vijfentwintig Jaar Studie Nederlands in Indonesië. Depok: Program Studi Belanda, Fakultas Sastra Universitas Indonesia, pp.1-12. 

Het Dagblad (1947, januari 22). Instelling vol kostelijke dingen: Ondanks chaos gaat wetenschap Voort, p. 1

Somadikarta, S. (1999). Tahun Emas Universitas Indonesia. Jakarta: Penerbit Universitas: Indonesia (UI-Press)

Termorshuizen (2020). Indië en Indonesië – altijd dichtbij. Herinneringen. Sassenheim: Termorshuizen.