Zondag 6 oktober 2024. Ik wandel de poort van de Predikherenkerk in Mechelen binnen. Deze kerk is nog maar pas gerestaureerd en net ingewijd voor allerlei culturele evenementen. Mijn digitaal ticketje wordt gescand en ik kan in de donker gemaakte kerk mijn stoeltje gaan zoeken. Ik mag zowaar op de eerste rij gaan zitten. Jurgen De bruyn van het Zefiro Torna ensemble leidt het concert “Le Champion des Dames” in: het publiek zal muziek uit de tijd van de Vlaamse Primitieven te horen en te zien krijgen. De Bruyn verwijst daarbij naar het Bourgondische hof dat de avond voordien niet ver van de Predikherenkerk, in de Mechelse Stadsschouwburg, het voormalige paleis van Margaretha van York, de echtgenote van hertog Karel de Stoute, nog bezongen werd door de Bourgondische bard Bart Van Loo.
Zangeres Lieselot De Wilde, Dimos De Beun op clavicymbalium en blokfluiten in verschillende maten en Jurgen De Bruyn als luitist en zanger brengen die zondagnamiddag een drieluik over de verheerlijking van de vrouw, het verlies van een geliefde en een nieuwe lente met vooral werk van Guillaume Dufay en Gilles Binchois.
Het concert heeft een onvergetelijke indruk op me nagelaten. Het was ook een uniek moment leerde ik later. Toen ik de opgevoerde liederen, enkele dagen nadien opzocht op iTunes en Youtube om ze te herbeluisteren bleek al snel dat het trio van Zefiro Torna een eigen interpretatie gegeven had aan de muziek van onder meer Gilles Binchois en Guillaume Dufay: geen enkele opname die ik online vond leek op hun uitvoering (of op andere die je online kan vinden). Ofwel was het tempo te traag of te snel of mois werd nogal vreemd uitgesproken, de versie van Zefiro Torna kent zijn gelijke niet.
Waar ik het vandaag, aan het begin van het jaar, over wil hebben, is een lied aan het einde van het concert dat me figuurlijk van mijn stoel blies en dit vanwege de geweldige muzikale uitvoering én de tekst van het lied. Het lied is van de hand van Guillaume Dufay. Dufay is samen met Gilles Binchois één van de beroemdste componisten van de Vlaamse Polyfonie.
Guillaume Dufay (5 augustus 1397? — Kamerijk, 27 november 1474) werd allicht geboren in Beersel nabij Brussel. Al op jonge leeftijd verhuisde hij naar Kamerijk/Cambrai waar hij mogelijks via een kanunnik van het domkapittel van de kathedraal van Kamerijk, een familielid van zijn moeder, koorknaap werd in het kathedraalkoor. Hij ondernam verschillende reizen waarbij hij soms voor langere tijd verbonden was aan het koor van bekende hoven, zoals dat van de Italiaanse familie Malatesta, de paus en de hertog van Savoye.
Hieronder zien we Dufay links en Gilles Binchois rechts, samen afgebeeld in een verlucht handschrift van het liefdesgedicht Le Champion des Dames dat Martin le Franc voor hertog van Bourgondië Filips de Goede schreef.
Genoeg context nu. Het lied dat zo mijn aandacht trok op die zonnige zondagnamiddag in oktober: Bon jour, bon mois, bon an et bonne estraine. De versie die het meest (maar nog niet echt) in de buurt komt van de interpretatie die ik mocht horen van Zefiro Torna vindt u hier:
Bij deze de tekst van Bon jour en mijn vrije vertaling:
Bon jour, bon mois, bon an et bonne estraine
Vous doinst celuy qui tout tient en demaine,
Richesse, honnour, sainté, joye sans fin,
Bonne fame, belle dame, bon vin,
Pour maintenir la créature saine.Après vous doint qu’en joye on vous demaine
Et lyesse tantost on vous ameine;
Ainsi pourrez avoir, soir et matin,Bon jour, bon mois, bon an et bonne estraine
Vous doinst celuy qui tout tient en demaine,
Richesse, honnour, sainté, joye sans finEt puis vous doint esperance certaine
Sans tristesse, sans pensee villaine;
Tous voz desirs acomplir de cueur fin.
Sans contredit soyez en la parfin
Lassu logee en gloire souveraine.Bon jour, bon mois, bon an et bonne estraine
Vous doinst celuy qui tout tient en demaine,
Richesse, honnour, sainté, joye sans fin,
Bonne fame, belle dame, bon vin,
Pour maintenir la créature saine.
Goede dag, goede maand, goed jaar en goede geschenken
Wees gegeven door Hij waartoe alles behoort
Rijkdom, eer, gezondheid, vreugde zonder einde
Goede faam, een mooie dame, goede wijn
Om het creatuur gezond te houdenEn dat Hij dan vreugde aan u moge geven
En dat u spoedig blijdschap mag krijgen
Zodat u zal hebben, avond en ochtendGoede dag, goede maand, goed jaar en goede geschenken
Wees gegeven door Hij waartoe alles behoort
Rijkdom, eer, gezondheid, vreugde zonder eindeEn dat Hij u zekere hoop mag geven
Zonder droefheid, zonder stoute gedachte
Dat al uw wensen voltooid worden met een puur hart
Zonder tegenspraak zal u aan het einde
Boven ontvangen worden in soevereine glorieGoede dag, goede maand, goed jaar en goede geschenken
Wees gegeven door Hij waartoe alles behoort
Rijkdom, eer, gezondheid, vreugde zonder einde
Goede faam, een mooie dame, goede wijn
Om het creatuur gezond te houden.
De vroegste tekst en muzieknotatie van dit lied vinden we in een handgeschreven verzameling uit het begin van de 15de eeuw, nu bewaard in de Bodleian Library van Oxford University (MS. Canon. Misc. 213).
In de brochure van Zefiro Torna wordt dit lied verbonden met “het nieuwe jaar (dat toen samenviel met de lente)”. Het jaarcijfer veranderde inderdaad in de lente, op Pasen, maar in de late middeleeuwen werd ook nieuwjaar gevierd op 1 januari en dat ging gepaard met het geven van de zogenaamde estrenne/estraine, het nieuwjaarsgeschenk. Het geven van zulke geschenken in januari is bijvoorbeeld te zien op het miniatuur voor de maand januari in de maandkalender van Les Très Riches Heures van de hertog van Berry. De man in het blauw aan de linkerzijde neemt de cadeaus aan.
Dufay’s Bon jour kan gelezen worden als een reeks enerzijds vrij herkenbaar aandoende en anderzijds duidelijk middeleeuwse nieuwjaarswensen waarin het wereldlijke en het religieuze elkaar doorkruisen. Het is van God dat alle gaven komen: rijkdom, eer, gezondheid, vreugde zonder einde, de goede faam, een mooie dame en goede wijn om het lichaam gezond te houden. Het mag duidelijk zijn dat Dufay zich hier richt op een mannelijk publiek. Men moet hopen op een plaatsje in de hemel aan het einde (en la parfin Lassu logee en gloire souveraine).
Het gaat hier dus om expliciete wensen voor de toekomst. Deze zouden zich (hopelijk) voltrekken in het nieuwe jaar maar ze verwijzen ook al naar het einde van het leven en naar de verlossing, naar soevereine glorie hierboven. Het nieuwe jaar vormt een moment waarop teruggeblikt en vooruit gekeken wordt. Zo is nieuwjaar in Bon jour en in deze blog het ideale startpunt voor mijn reflectie over middeleeuwse toekomsten.
Fast forward met deze middeleeuwse nieuwjaarswensen naar januari 2025. Net als Dufay wens ik u goede maand, goed jaar en goede geschenken en ik hoop dat Zefiro Torna snel werk maakt van een opname van hun prachtig “Les Champions des Dames” zodat iedereen dit kan beluisteren.
Dit stuk verscheen eerder op het gloednieuwe weblog van Jeroen Puttevils
Laat een reactie achter