De Oost-Vlaamse schrijfster Virginie Loveling, die leefde van 1836 tot 1923, was de tante van Cyriel Buysse. Virginie en haar zus Rosalie vormden samen een invloedrijk literair duo in de 19de eeuw. Haar gevarieerde literaire productie bevat romans, poëzie en essays, maar ze is vooral bekend voor haar realistisch proza. Lovelings werk geeft de maatschappelijke toestanden van haar eigen tijd goed weer. Ze wordt geprezen voor haar nauwkeurige observatie van het dagelijks leven en haar scherpzinnige karakterontleding van de vrouwelijke psyche. Haar literaire nalatenschap heeft een blijvende invloed gehad op de Vlaamse literatuur en haar werk maakt deel uit van de Nederlandstalige literaire canon.
De taal van Multatuli uit het midden van de negentiende eeuw is nog altijd vlot leesbaar Nederlands, maar de literaire taal van veel Vlaamse schrijvers uit het begin van de twintigste eeuw (méér dan een halve eeuw later dus) is een bijna onleesbaar amalgaam van archaïsmen, dialectismen en belgicismen. In zijn oorspronkelijke versie is Een revolverschot uit 1911 voor hedendaagse jongeren totaal onverteerbaar. Moderniseren, herschrijven of hertalen is dus de boodschap. In 1983 verscheen de eerste herschreven versie van Karel Jonckheere, die werd herdrukt in 1998, met een inleiding van Leen Huet. Die hertaling vond Annelies Verbeke in 2021 echter ‘niet minder dan een verminking’. Ik citeer uit het nawoord bij haar eigen versie: ‘Een verminking die ingegeven lijkt door een mengeling van luiheid en de misplaatste overtuiging beter te schrijven dan Loveling. Heel veel zinnen zijn in stukken gehakt, woorden en zelfs lange paragrafen (sic) werden naar hartelust (sic) weggelaten, waardoor de lezer weinig idee heeft van Lovelings stijl, cruciale passages mist, denkt dat het boek niet in hoofdstukken is ingedeeld en er na lezing niet van op de hoogte is dat Loveling enkele keren een ik-verteller opvoert. Om maar te zeggen: die Jonckheere-versie konden we onmogelijk nog eens op de wereld loslaten.’ (Ed. Verbeke, 2021, p. 175.)
Maar wie de Verbeke-versie met de Jonckheere-versie vergelijkt, zal moeten concluderen dat die qua leesbaarheid weinig winst oplevert. Verbeke geeft weliswaar een uitgebreide verantwoording van haar ingrepen in de tekst (p. 179-191), maar toch vind ik dat ze niet ver genoeg gaat. Het splitsen van de zinnen (zoals Jonckheere dat doet) is een conditio sine qua non voor de leesbaarheid. De verantwoording van Verbeke legt overigens niet alleen uit, wat er is veranderd, maar bevat ook een lijst van zaken die ze niet heeft willen veranderen en dat gebeurde volgens mij vooral ten onrechte. Daarom heb ik het fragment in dit leermiddel zelf herschreven in een tekst, die ik haalbaar acht voor een hedendaags leerlingenpubliek. De oorspronkelijke versie van Loveling, die ik gevonden heb op Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren, staat er wel bij. Op die manier kan de leraar zelf kiezen welke versie hij in de klas wil gebruiken.
Een revolverschot wordt over het algemeen beschouwd als de beste roman die Virginie Loveling heeft geschreven. Volgens Leen Huet bevat het boek alle thema’s van haar werk: ‘de geheimzinnige invloed van de erfelijkheid, de sociale beperkingen opgelegd aan de vrouw, de karakterstudie van kinderen en volwassenen en haar hoogstpersoonlijke fascinatie voor sterfscènes’ (Huet, 1998, p. 8-9). Het werk is een goed voorbeeld van de literaire stroming van het naturalisme in de Nederlandse literatuur. Veel kenmerken van het naturalisme zijn erin terug te vinden: de erfelijke bepaaldheid, het nerveuze karakter van de hoofdfiguren en het langzaam verglijden naar waanzin en misdaad. Het pessimisme en het fatalisme overheersen ook in de romans van de twee schrijvers, die we beschouwen als de belangrijkste vertegenwoordigers van het naturalisme in ons taalgebied, namelijk Louis Couperus en Cyriel Buysse. In het vlogboek van Jörgen Apperloop Youtube wordt Een revolverschot bovendien een zeldzaam voorbeeld van een ‘gothic novel’ (een romantische griezelroman) in onze literatuur genoemd. Ondanks enkele onmiskenbare overeenkomsten, lijkt me die vergelijking zwaar overdreven te zijn.
Ik ben er mij van bewust dat mijn keuze voor het (korte) hoofdstuk waarin het schot wordt gelost, onvoldoende recht doet aan de complexiteit van de roman en met name aan de genuanceerde manier, waarop Loveling de psychische evolutie van de hoofdfiguur Marie beschrijft, die zoals A. Verbeke het treffend formuleert, ‘meegesleurd (wordt) door hoop en vernedering, wilskracht en obsessie, liefde en haat’ (p. 178). Maar om dat allemaal te ontdekken, zal men natuurlijk het hele boek moeten lezen, waartoe dit leermiddel hopelijk een incentive zal zijn.
In de editie van Annelies Verbeke wordt verwezen naar Fixdit. Het schrijverscollectief Fixdit streeft naar meer diversiteit in de canon en in de literaire wereld. Door acties, essays, open brieven en gesprekken wil Fixdit het bewustzijn over genderongelijkheid in de letteren vergroten en de canon uitbreiden met werk van belangrijke vrouwelijke auteurs. Wie aan de roman meer dan één lesuur wil besteden, verwijs ik naar het lesmateriaal op de website van Fixdit: https://fixdit.nu/lesmateriaal-virginie-loveling/
Dit zijn de doelstellingen van het leermiddel:
- De leerlingen kunnen uitleggen wat een driehoeksverhouding is.
- De leerlingen kunnen de onbekende woorden en uitdrukkingen verklaren in de context waarin ze voorkomen.
- De leerlingen ervaren luisterplezier bij het horen voorlezen van een literaire tekst.
- De leerlingen kunnen het fragment analyseren en interpreteren.
- De leerlingen zijn bereid om te voorspellen wat er in de roman na het fragment nog zou kunnen gebeuren en om aan te geven welke elementen het vervolg volgens hen zeker zou moeten bevatten.
- De leerlingen kunnen de auteur situeren in de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
- De leerlingen kunnen aantonen dat de roman behoort tot de literaire stroming van het naturalisme.
- De leerlingen zijn bereid om hun houding tegenover de personages te bepalen.
- De leerlingen zijn bereid om van gedachten te wisselen over hun tekstbeleving.
- De leerlingen zijn bereid om de roman Een revolverschot te gaan lezen.
Het leermiddel kan hier gedownload worden. Ik vestig ook de aandacht op mijn leermiddel over Cyriel Buysse.
Referenties
Loveling, V., Een revolverschot. Utrecht: H. Honig, 1911. Geraadpleegd via: https://www.dbnl.org/tekst/love002revo01_01/colofon.php
Loveling, V., Een revolverschot. Met een inleiding van Leen Huet. Amsterdam / Antwerpen: Atlas, 1998.
Loveling, V., Een revolverschot. Gemoderniseerd en van een nawoord voorzien door Annelies Verbeke. Amsterdam: De Geus, 2021.
Laat een reactie achter