Bij Uitgeverij Van Oorschot verscheen onlangs de brievenbundel Zingen in het donker. Brieven uit de hongerwinter van Nescio (ps. van J.H.F. Grönloh). Deze bundel werd bezorgd door Lieneke Frerichs. De schrijver en zijn vrouw wonen tijdens de bezetting in een bovenhuis in de Amsterdamse Watergraafsmeer. Vanaf oktober 1944 stagneert de aanvoer van voedsel en worden gas en licht afgesloten. Ze trekken zich terug in de keuken en zitten ’s avonds in het donker bij het fornuis te praten en liedjes te zingen. Ze doen hun best om de moed erin te houden.
De brieven die Nescio tijdens de hongerwinter schreef aan zijn beide dochters en hun gezinnen in Groningen gaan over het eigen wel en wee, en over het dagelijks leven: de voedselbonnen, de rijen voor de winkels, de gaarkeuken, de bomenkap, de kou, de honger. De familie in Groningen spant zich in om voedsel en andere levensbehoeften te sturen. Toch moet de 62-jarige Grönloh met de fiets op jacht naar voedsel en brandstof.
Hij doet verslag van alles wat hij ziet en hoort en ondervindt, en wel op het scherp van de snede: ‘Soms heb ik ’t gevoel dat ik een dagboek schrijf, dat plotseling af zal breken. Zoo vinden ze dagboeken van omgekomen poolvaarders.’ De 55 brieven getuigen in vrijwel elke zin van de onmiskenbare eigen stijl van Nescio en zijn unieke observatievermogen: ‘Bewaar dezen brief, dan kun je misschien later nog eens nagaan hoe een Amsterdammer was en leefde in December 1944.’
Nescio. Zingen in het donker. Brieven uit de hongerwinter, Uitgeverij Van Oorschot, 2025. Bestelinformatie bij de uitgever.
Hoe zou dat in 2025 gaan, in oorlogstijd? Wie schrijft er nog brieven en verstuurt ze per post? Wie heeft er thuis nog pakken papier pennen potloden postzegels, een brievenbus? Hoe overleeft een mens überhaupt in deze digitale eeuw? Eén druk op de knop, als vijand klimaat of staat het wil, en gansch het raderwerk staat stil. Slimme meters, gas elektriciteit water: uit. Computer internet OV chip: uit. Smartphone, heel slim: uit. Niet meer bellen, mailen, appen: alles op zwart. Slimme bankpas: oeps. Betalen in winkel supermarkt of restaurant: alleen cash. Flappentap: ‘excuses voor het ongemak’. Bestellen en thuis bezorgd: kan niet. De liedjesbundel ‘Kun je nog zingen, zing dan mee’ op de E-reader downloaden: te laat te laat bananenschil. Boek bij de bieb, filmpje of krantje halen: door de shredder, in the cloud. Digitale lerarenpas: oh la la! Enzovoorts.
En dan? Dat zou ik wel eens willen horen van al die jonge, slimme mensen aan het roer.
Misschien is het zaak om de brievenbundel ‘Zingen in het donker. Brieven uit de hongerwinter’ van Nescio vandaag nog te bestellen. Om te lezen, als er geen ander vertier meer is. En als survival-kit boordevol ouderwetse tips. ‘Dan kun je misschien later nog eens nagaan hoe een Amsterdammer was en leefde in December 1944.’