Een digitaal samenwerkingsproject tussen Zuid-Afrika en Nederland

In november 2019 sprak Yves T’Sjoen, hoogleraar moderne Nederlandse literatuur aan de Universiteit Gent en bijzonder hoogleraar Nederlandse en Afrikaanse literatuur aan de Universiteit Stellenbosch, tijdens de 33e internationale HSN Conferentie Onderwijs Nederlands over zijn te verschijnen essay ‘Bloei en neergang van de neerlandistiek’. Hij wees op recente ontwikkelingen in het moedertaalonderwijs, zoals een groeiend lerarentekort en een afname van het aantal studenten in de Nederlandse taal en cultuur, en deed een oproep om het Nederlands niet langer binnen de landgrenzen te houden. Zijn woorden leidden tot het idee voor een samenwerking tussen de lerarenopleiding Nederlands van HAN University of Applied Sciences en de Cape Peninsula University of Technology (CPUT), waarbij Nederlandstalige en Afrikaanse poëzie gezamenlijk worden onderzocht.

In maart 2020 leken de woorden van T’Sjoen eindelijk handen en voeten te krijgen. Echter, door de coronapandemie werden alle plannen stilgelegd. Pas in het najaar van 2022 kon een delegatie van de HAN naar Zuid-Afrika afreizen om contacten te leggen met collega’s van University of Cape Town (UCT) en CPUT. Dankzij de hulp van Karin Benjamin-Van Lierop, lecturer Nederlandse letterkunde aan UCT, werden de mogelijkheden voor een internationaal poëzieproject besproken. Door te brainstormen samen met Shamiega Chaudhari, lecturer Afrikaans aan CPUT, kreeg het poëzieproject een concrete vorm en er werd een jaarlijks terugkerend tijdpad voor een samenwerking opgesteld.

De werkwijze

Het hoofddoel van het project is om studenten nauw met elkaar in contact te brengen, zodat ze samen poëzie kunnen bespreken én leren van elkaars literatuur, taal, cultuur en geschiedenis. De officiële start van de pilot van het poëzieproject vond plaats in februari 2023, met een online kick-off. Alle deelnemende studenten en hun docenten namen deel aan deze digitale bijeenkomst om zich elkaar voor te stellen en om de werkwijze binnen het project af te stemmen.

Om te zorgen dat studenten niet alleen bij hun ‘eigen’ taal en dichters blijven, is er een bloemlezing samengesteld waarin Zuid-Afrikaanse, Nederlandse en Vlaamse gedichten zijn opgenomen, van onder meer Ronelda Kamfer, Babs Gons, Antjie Krog, Ramsey Nasr, Gert Vlok Nel en Els Moors. In de gekozen poëzie komen onderwerpen aan de orde als globalisering, (post)kolonialisme en de gezamenlijke geschiedenis tussen Zuid-Afrika en de Lage Landen. De studenten kiezen gezamenlijk een aantal gedichten om te analyseren en worden ook uitgenodigd om eigen analysemateriaal aan te dragen: gedichten of songteksten die hen aanspreken. Zodra de gemixte studentgroepen hun gedichtkeuzes hebben gemaakt gaan ze samen digitaal aan de slag via Teams, e-mail en WhatsApp. Hun voertaal is aanvankelijk het Engels, maar er blijkt ook goed onderling gecommuniceerd te kunnen worden in het Afrikaans en het Nederlands.

De resultaten

Elk studiejaar van februari tot mei werken de studenten samen aan hun poëzieanalyses en daarna ontwerpen zij een les of lessenreeks over poëzie, die ze kunnen inzetten in hun eigen onderwijspraktijk als leraar in opleiding. De studenten ontvangen een uitnodiging voor deelname aan een weblog dat speciaal voor dit poëzieproject is opgezet. Al hun ontwikkelde lessen worden verzameld op dit blog, zodat ze vrij toegankelijk zijn voor collega-docenten wereldwijd. Maar het allergrootste resultaat van dit poëzieproject is misschien wel het niet-tastbare eindresultaat: Nederlandse en Zuid-Afrikaanse studenten die van en over elkaar leren, elkaar ontmoeten en kennis delen over hun gemeenschappelijke geschiedenis en eigen culturen. De pilot van het project kende in oktober 2023 een feestelijke afsluiting in Kaapstad met de uitreiking van Certificates of Appreciation aan de deelnemende studenten van CPUT. Voor de HAN-studenten was het helaas niet mogelijk om ook in Zuid-Afrika aanwezig te zijn: zij ontvingen hun certificaten in Nijmegen.

Graag nodig ik u uit om een kijkje te nemen op het weblog van dit digitale poëzieproject. Editie 2025 van het project is onlangs van start gegaan. Door de jaarlijkse herhaling (en hopelijk uitbreiding van het project op langere termijn) zal dit blog alleen maar meer en meer gevuld gaan worden met lesideeën over Afrikaanse en Nederlandstalige poëzie in de klas, waardoor de contacten tussen Zuid-Afrika en de Lage Landen op educatief niveau en op het niveau van wereldburgerschap een extra impuls krijgen. Het blog bezoeken kan hier.

Om Beaufort-Wes se beautiful woorde te verlaat

Zo oud als ik nu ben was mijn oom Jakkie op een doodstille avond
Toen z’n gezicht ineens verwrong in de badkamerspiegel
Als een woord dat verkeerd gespeld is
En hij met zijn hele lijf recht achteroversloeg
In de benauwde badkamer van mijn oma in Nuwe Str 166, Beaufort-Wes
Als een bladzij die in het jaar 1978 wordt omgeslagen
In de keuken ernaast had m’n oma haar flanellen nachtjapon al aan
M’n opa had een bijvoeglijk naamwoordloze kater
En m’n oom Goegie had om het even wat
Want woorden waren al bezig tragisch te mislukken
M’n oom Goegie schopte de badkamerdeur bijwoordloos open
Oom Jakkie was in z’n nakie en dood en met hem alle woorden
En hij liet z’n plas lopen, oma gilde en opa deed ook wat
Zo trok iedereen met de seizoenen en zoenen weg uit Beaufort-Wes Dixi
En liet beautiful woorden achter die steeds minder beautiful werden
Maar in het begin was het woord en het woord was bij Beaufort-Wes
En het woord was Beaufort-Wes en het woord was beautiful

Gert Vlok Nel (vertaald door Robert Dorsman)
uit: Om te lewe is onnatuurlik / Het is onnatuurlijk om te leven (2007)

Joris Geelen is docent Nederlands, NT2 en sinds 2015 lerarenopleider bij de vakgroep Leraar Nederlands van HAN University of Applied Sciences in Nijmegen. Hij was jarenlang verbonden als redacteur en programmacoördinator aan het Nijmeegse poëziefestival Onbederf’lijk Vers.

Zijn artikel verscheen december 2024 in Vaktaal, jaargang 37, nr. 2. Vaktaal is het tijdschrift voor leden van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek.