Een van de leuke dingen van Nederlands oefenen met Oekraïners is dat je er zelf ook veel van opsteekt. Ik praat doorgaans met vijf oorlogsvluchtelingen, vier vrouwen en een man. Ze zijn hoogopgeleid en ik bewonder hun beheersing van het Nederlands. Wel hebben ze soms moeite om Nederlanders te begrijpen. Vandaar ons praatclubje, waar we van alles en nog wat bespreken.

Aanvankelijk verzonnen we ter plekke een onderwerp, tegenwoordig spreken we van tevoren een thema af – dat werkt toch beter. Onlangs droeg Marie een thema aan. Zij is een hoogopgeleide vrouw van veertig die voorheen in Kyiv woonde. Haar onderwerp: gewoontes en gebruiken van Oekraïners waar Nederlanders van opkijken. Vaak gaat het om gewoontes die teruggaan op bijgeloof. Wij hebben zo onze eigen gekke gewoontes en bijgelovigheden. Die komen ook geregeld ter sprake.

 Stel, je verlaat je huis en je komt erachter dat je iets vergeten bent dus je keert om. Veel Oekraïners volgen dan dit ritueel. Terug in huis kijken ze één keer in de spiegel en tikken ze drie keer op een houten voorwerp. ‘Sterker, als je het helemaal goed wil doen’, aldus Marie, ‘dan spuug je, als je weer buiten staat, drie keer over je linkerschouder.’

Oneven

Op reis gaan vergt altijd de nodige voorbereiding. Zit alles wel in je koffer? Heb je de goede papieren bij je? Voordat je vertrekt, zo beaamden alle deelnemers van de praatclub, is het de bedoeling dat álle aanwezigen – dus ook de mensen die thuis blijven – een minuut lang zwijgend op een stoel gaan zitten. ‘Bij ons thuis’, vertelde een van hen, ‘moet je dan tegelijkertijd je voeten een stukje van de vloer tillen.’

Aan die voeten zitten in huis nooit schoenen. Het verbaast veel Oekraïners dat Nederlanders binnenshuis schoenen dragen. ‘Het went wel dat jullie dat doen’, zei een van hen, ‘maar in alle eerlijkheid: ik blijf het heel vies vinden.’

Toen Marie naar Nederland kwam, kreeg zij van haar Nederlandse vriend een bos met tien bloemen. Fout! In Oekraïne neem je een even aantal bloemen alleen mee naar een begrafenis. Een oneven aantal is voor iets feestelijks. ‘Wat heb je met die bos van je vriend gedaan?’, wilde ik weten. ‘Gewoon negen in een vaas gezet en eentje ergens anders.’

Tafelhoeken

Marie was in Nederland toen hier corona uitbrak. Bij thuiskomst gingen mensen opeens grondig hun handen wassen. In Oekraïne deden ze dat altijd al.

Er zijn sowieso veel ongeschreven regels in dat land. Afval zet je alleen buiten vóór zonsondergang. In huis moet je niet fluiten want daardoor zal je geld verdwijnen. Vertrekt iemand uit je naaste familie op reis, dan maak je je huis niet schoon voordat je weet dat hij of zij goed is aangekomen. Nooit met nat haar naar buiten gaan want daar word je ziek van. Een ongetrouwde vrouw mag niet op de hoek van een tafel zitten.

Omdat ik die laatste regel niet begrijp, pakt Marie een stoel. Ze zet die zo neer dat de rechte hoek van een tafel bijna in haar buik prikt. ‘Zo dus! Dit mag niet als ongetrouwde vrouw!’ Een ongetrouwde man moet, als hij op bezoek komt bij een familie waar een bijna volwassen dochter aanwezig is, juist meteen op een stoel gaan zitten – tafelhoeken doen er dit geval niet toe.

Glimlach

Vanwaar al die ongeschreven regels? En wat is de logica erachter? Daar komen we niet aan toe. Bovendien zit er doorgaans weinig logica in tradities die teruggaan op bijgeloof. Wel was dit de leukste bijeenkomst van de praatclub van het afgelopen jaar. Ook omdat er zijdelings een paar Nederlandse gewoontes ter sprake kwamen. Bijvoorbeeld dat je nooit schoenen op tafel mag zetten, want dat brengt ongeluk. Dat je moet ‘afkloppen’ op onbewerkt hout. En dat je zwarte katten op je pad moet vermijden.

Marie voegt er nog eentje aan toe. Niet echt bijgeloof, eerder een Nederlandse gewoonte, vooral in kleine steden of dorpen: op straat glimlachen of dag zeggen tegen iemand die je niet kent. ‘Bij ons is dat een teken dat je gek bent’, vertelt Marie. Wel heeft ze deze gewoonte inmiddels eigengemaakt. Toen ze onlangs even terug was in Kyiv, keken mensen haar op straat soms vreemd aan. Reden: de glimlach op haar gezicht.

Vanzelfsprekend heeft Marie toestemming gegeven voor publicatie van dit artikel.