De rijke cultuur van het oosten inspireerde tal van toneelschrijvers in de zeventiende en de achttiende eeuw. Sultans en imams waren bekende verschijningen op het toneel. Aan de universiteiten werd arabistiek beoefend, en ook bij het grote publiek bestond veel belangstelling voor de landen van de tulpen en de tulbanden. In 1657 verscheen een vertaling van de Koran door Jan … [Lees meer...] overArlekyn Hulla: een oosters huwelijksritueel in een westerse klucht
Ceneton
Arme rijkdom bij Jacques Japin en Jean François Cammaert
Volgende week speelt Theater Kwast Arlekyn Hulla (1747), een klucht over de mazen in het Turkse huwelijksrecht door Jacques Japin. Er zijn nog twee spelen aan hem toegeschreven: De lastigheid der rykdommen van 1739 en De woekeraar edelman uit 1740. Japins naam staat bij geen van de drie op de titelpagina, maar aan het eind van de achttiende eeuw verschenen catalogi die het … [Lees meer...] overArme rijkdom bij Jacques Japin en Jean François Cammaert
Nieuwjaar met Thomasvaer
Door Ton Harmsen Kerstmis heeft iets pastoraals. Het Weihnachtsoratorium van Johann Sebastian Bach bevat Hirtenmusik, Nederlanders zingen ‘De herdertjes lagen bij nachte’ en tijdens het kerstoffensief in de Gysbreght, de massamoord in de kerstnacht, spreekt de ‘Rey van Edelingen’ over de aanbidding door de herders: . De doecken daer dit kint in leit . … [Lees meer...] overNieuwjaar met Thomasvaer
Mithridate van Racine: psychologisch raffinement en coups de théâtre
Door Ton Harmsen Racine’s Mithridate is onweerstaanbaar, niet alleen door de welluidende stijl maar vooral door de vele hartstochten die haarfijn tegen elkaar uitgespeeld worden. De structuur van een toneelstuk is voor de smaak van het classicisme pas goed als alle handelingen regelrecht uit elkaar voortvloeien, als er een logisch verband bestaat tussen alle scènes. Dat … [Lees meer...] overMithridate van Racine: psychologisch raffinement en coups de théâtre
Het toppunt van retorica: Sophocles’ Philoctetes
Door Ton Harmsen Hoe meesterlijk de Griekse tragedieschrijver Sophocles ook is, in de Nederlandse renaissance is hij een ondergeschoven kindje. Cornelis van Ghistele, die ook Ovidius en Terentius vertaalde, zette Sophocles’ Antigone over uit een Latijnse versie (1556). Verder bracht de zestiende eeuw niets voort, behalve de vertaling van Ajax in het Latijn door Josephus Justus … [Lees meer...] overHet toppunt van retorica: Sophocles’ Philoctetes
Thomas Morus als verjaardagsgeschenk voor Jacob Cats
Door Ton Harmsen Van Leuven tot Bredevoort, overal in Nederland en België zijn lezingen, congressen, tentoonstellingen, snapshots en boekpresentaties rond de Utopia van Thomas Morus, die precies vijfhonderd jaar geleden in Leuven voor het eerst gedrukt werd. Morus was een rijk en vooraanstaand jurist, humanist en raadsman van Hendrik VIII. Zoals Erasmus zijn Lof der Zotheid aan … [Lees meer...] overThomas Morus als verjaardagsgeschenk voor Jacob Cats
Een slaef wil my verkrachten: Josef in Egypte
Door Ton Harmsen Bij de held breekt inzicht door, en daarmee kantelt de toestand op het toneel. De agnitio en de peripetie vormen de kern van de aristotelische toneeltheorie. De kunst is die ommekeer niet te presenteren als weer een nieuw hoofdstuk in het verhaal, maar als een dramatische psychologische climax. Een tragedie over Josef en de vrouw van Potifar moet dus niet … [Lees meer...] overEen slaef wil my verkrachten: Josef in Egypte
Een berooide student en een zingende molenaar
Door Ton Harmsen Het leven van een filoloog is met het internet in korte tijd wel een stuk gemakkelijker geworden. Natuurlijk was het twaalf jaar geleden veel avontuurlijker: als je iets wilde weten bracht je uren door in studiezalen en je was dolgelukkig als je vond wat je zocht, of iets wat erop leek. Nu tik je bij google drie woorden in en daar is het resultaat. De … [Lees meer...] overEen berooide student en een zingende molenaar
De dreigende drogreden
Door Ton Harmsen Hoeveel nieuwe stukken er ook verschenen, voor het repertoire van de Amsterdamse Schouwburg greep men graag naar oude succesnummers. Op een bewaard gebleven affiche uit 1760 staat de klucht Broershart uit 1668 op het programma, als naspel bij De dood van Sultan Selim, een tragedie uit 1717 door Willem van der Hoeven. Hij was een gevierd acteur die meer dan … [Lees meer...] overDe dreigende drogreden
De kluchten van Joan van Paffenrode
Door Ton Harmsen Gelukkig beschikt de mens over een flinke dosis leedvermaak, anders zouden we maar weinig plezier beleven aan het zien of lezen van een zeventiende-eeuwse klucht. In die kluchten leren we de mens van zijn slechtste en ongelukkigste kant kennen. In blijspelen wil de hoofdpersoon nog wel eens iets goeds doen, daar helpen de personages elkaar om uit de … [Lees meer...] overDe kluchten van Joan van Paffenrode
Vondels tweede toneelstuk: Hierusalem verwoest (1620)
Acht jaar eerder had Vondel zich in het Pascha doen kennen als een geëngageerd dichter. Intussen verscheen een gestage stroom van gedichten, onder andere twee bundels emblemata: Den gulden winckel en De vorsteliicke warande der dieren. In Hierusalem verwoest van 1620 is hij opnieuw een groot lyricus met een politieke boodschap. Zijn analyse van het ongeluk is helder: … [Lees meer...] overVondels tweede toneelstuk: Hierusalem verwoest (1620)
Kluchten van Jan Zoet en Jan Vos bij Ceneton
Een appel en een ei lopen door de Kalverstraat. Hoe is het nu, vraagt het ei gemeen, om geplukt te worden? Nou, zegt de appel, wacht jij maar tot je een kip bent. Net zo als de mop speelt de klucht een spelletje met aristotelische waarschijnlijkheid en logica. Het is een fictioneel genre, een gestileerde weergave van de realiteit, dus we moeten ons erbij neerleggen dat de … [Lees meer...] overKluchten van Jan Zoet en Jan Vos bij Ceneton
Vondels eerste toneelstuk: de tragikomedie Pascha
Vondel staat sinds de promotie van Marrigje Paijmans geboekstaafd als parrhesiast, vertolker van de waarheid. Hij zou liegen als hij dat zelf tegen zou spreken. Van meet af aan zoekt hij de grenzen van de dichterlijke vrijheid. De verhouding tussen waarheid en fictie is voor hem een gevoelig punt, en hij heeft er geen naieve gedachte over: “Want waerheyd (dat’s al oud) vind … [Lees meer...] overVondels eerste toneelstuk: de tragikomedie Pascha
