Door Ton Harmsen In de winter van 1601 nodigde prins Maurits een gezelschap van 28 man uit om hem te vergezellen op het uitstapje van de eeuw. De reis in de zeilwagen die Simon Stevin voor hem had gebouwd ging in razende snelheid over het strand van Scheveningen naar Petten. Onder de genodigden waren de Franse gezant Paul Choart de Buzanval, de Spaanse admiraal Francisco … [Lees meer...] overHugo de Groot op de zeilwagen van Simon Stevin
columns Ton Harmsen
Een slaef wil my verkrachten: Josef in Egypte
Door Ton Harmsen Bij de held breekt inzicht door, en daarmee kantelt de toestand op het toneel. De agnitio en de peripetie vormen de kern van de aristotelische toneeltheorie. De kunst is die ommekeer niet te presenteren als weer een nieuw hoofdstuk in het verhaal, maar als een dramatische psychologische climax. Een tragedie over Josef en de vrouw van Potifar moet dus niet … [Lees meer...] overEen slaef wil my verkrachten: Josef in Egypte
Een berooide student en een zingende molenaar
Door Ton Harmsen Het leven van een filoloog is met het internet in korte tijd wel een stuk gemakkelijker geworden. Natuurlijk was het twaalf jaar geleden veel avontuurlijker: als je iets wilde weten bracht je uren door in studiezalen en je was dolgelukkig als je vond wat je zocht, of iets wat erop leek. Nu tik je bij google drie woorden in en daar is het resultaat. De … [Lees meer...] overEen berooide student en een zingende molenaar
In reprise: Josef in Dothan, Vondels tiende tragedie
Door Ton Harmsen Het was al lang aangekondigd, en nu is het zover: www.inreprise.org is gelanceerd. Op de website staat een lijst van honderd spelen waaruit theatermakers kunnen kiezen, en er zal van alles gebeuren om het zover te krijgen dat ze op enig niveau – van simpele leesvoorstelling tot gecostumeerde avondvulling – iets daarvan opvoeren. Gelukkig is ongeveer een kwart … [Lees meer...] overIn reprise: Josef in Dothan, Vondels tiende tragedie
Johan de Brune: Gesuyckert met goe tael, gekruydt met scherpe reden
Door Ton Harmsen Constantijn Huygens is een Hagenaar, maar zijn hele leven lang heeft hij ook iets met Zeeland. Het begon toen hij nog jong, ambteloos en onbekend was: de Zeeuwse pensionaris Jacob Cats vroeg hem bij te dragen aan de gedichtenbundel Zeeuwse nachtegaal. Ook Johan de Brune de Oude, die Cats als pensionaris zou opvolgen, leverde werk voor de lyriekbundel die in … [Lees meer...] overJohan de Brune: Gesuyckert met goe tael, gekruydt met scherpe reden
Erasmus in Weerts dialect
Door Ton Harmsen Mijn wekelijkse column in Neerlandistiek.nl werpt vruchten af. Ik krijg opmerkingen van lezers over mijn data en mijn digitale edities, suggesties voor onderwerpen en complete teksten om te publiceren. Deze week stuurde Michiel de Vaan, aan de lezers van Neerlandistiek.nl welbekend, mij een bijzondere Erasmusvertaling toe, in een Nederlands dialect. Ik schreef … [Lees meer...] overErasmus in Weerts dialect
Gods roede versus Ursula
Door Ton Harmsen Voor zijn negende tragedie, Maeghden, haalt Vondel zijn stof uit de martelaarsverhalen. Hij kiest het levensverhaal van de heilige Ursula. Haar naamdag is 21 oktober, maar zelfs of zij bestaan heeft is de vraag. De veertienjarige Schotse koningsdochter maakt, om onder een huwelijk met een heidense prins uit te komen, met goedvinden van haar vader en in … [Lees meer...] overGods roede versus Ursula
Op de grens van literatuur en geschiedschrijving
Geen enkel Nederlands toneelstuk is in de zeventiende en achtiende eeuw zo vaak gedrukt en opgevoerd als Belegering ende het ontset der stadt Leyden door Reynier Bontius. Dit blij-eindend treurspel, voor het eerst gedrukt in 1645, hield tot 1821 stand op het Nederlandse toneel. Daarna werd het spoedig vergeten, maar met 111 drukken had het een ware zegetocht achter de rug. … [Lees meer...] overOp de grens van literatuur en geschiedschrijving
Electra: Vondel nieuwe stijl
Door Ton Harmsen Met zijn vertaling van Sophocles’ Electra (1639) gaat voor Vondel een nieuwe zon op. In de opdracht aan Tesselschade Roemers bewondert hij de stijl van Sophocles: ‘Walgelijcke opgeblaezenheid, waer van Griecken en Latynen hoe aelouder, hoe vryer zijn, heeft hier nergens plaets.’ We zagen ook al dat de karakterontwikkeling in de dialoog tussen Electra en haar … [Lees meer...] overElectra: Vondel nieuwe stijl
Wwww
Door Ton Harmsen Leonard Blussé klaagde in zijn valedictio dat in het groot-auditorium van de Leidse Academie geen gebruik gemaakt mag worden van powerpoint. Zijn afscheidsrede ging over de cultuurcentra die ontstaan aan de monding van grote rivieren, zoals Shanghai aan de Yangzi jiang en Leiden aan de Rijn. Leonard liet zich door de Leidse mores niet uit het veld slaan: Maar … [Lees meer...] overWwww
Vondels Zege-zang voor Gillis van Vinckenroy: spotdichter wordt sportdichter
Door Ton Harmsen Sportprestaties leiden tot lyrische taal. Je hoeft niet van hockey te houden om te genieten van het proza van Hugo Camps en Maarten Scholten. Zelfs de oudste Griekse poëzie is geïnspireerd door sportieve prestaties. Rond 450 voor Chr. bezingt Pindarus in zijn Olympische, Pythische, Nemeïsche en Isthmische oden de atleten die gouden medailles verdienen. Hij … [Lees meer...] overVondels Zege-zang voor Gillis van Vinckenroy: spotdichter wordt sportdichter
Vondels achtste tragedie: vertaling van Sophocles’ Electra
Door Ton HarmsenMet de nare smaak van de Gysbreght nog in zijn mond is Vondel toe aan iets heel nieuws. Gelukkig wordt hij onder anderen door Hugo de Groot, die in 1630 Euripides’ Phoenissae vertaald had, gewezen op een voorbeeld dat een radicale verandering inhoudt: de Griekse tragedie. De sfeer die hij daarin vond bood betere mogelijkheden dan de pathetische horreur van … [Lees meer...] overVondels achtste tragedie: vertaling van Sophocles’ Electra
Aan de wieg van het web
Door Ton Harmsen Eerder deze week schetste Frits van Oostrom in de vijfentwintigste Bert van Selmlezing, getiteld Van geletterd naar gepixeld, de ontwikkelingen in de digitale neerlandistiek sinds het overlijden van Van Selm in 1991. Van Oostrom heeft gelijk als hij zegt dat het initiatief voor het digitaliseren van Nederlandse literatuur van de universiteiten (de leerstoelen … [Lees meer...] overAan de wieg van het web
De dreigende drogreden
Door Ton Harmsen Hoeveel nieuwe stukken er ook verschenen, voor het repertoire van de Amsterdamse Schouwburg greep men graag naar oude succesnummers. Op een bewaard gebleven affiche uit 1760 staat de klucht Broershart uit 1668 op het programma, als naspel bij De dood van Sultan Selim, een tragedie uit 1717 door Willem van der Hoeven. Hij was een gevierd acteur die meer dan … [Lees meer...] overDe dreigende drogreden
Broershert, de duëllerende huisknecht
Door Ton Harmsen Laat je een paar keer keihard plat op het toneel vallen, maak je belachelijk door angstig weg te lopen voor een duel. Of beraam uit woede over een futiliteit een dubbele moord. Als je dat in 1668 in een Nederlandse klucht doet – zoals Adriaan Bastiaensz de Leeuw in Broershert – is je succes een eeuw lang verzekerd. Adriaan Bastiaensz. Leeuw was toneelspeler … [Lees meer...] overBroershert, de duëllerende huisknecht
Met Lambert van den Bos naar de kastelen van Napels
Door Ton Harmsen Italië is het land waar de oudheid en de renaissance nog altijd het straatbeeld bepalen. Een reisgids uit de zeventiende eeuw laat zien hoeveel er in de loop der eeuwen toch veranderd is. In de Wegh-wyser door Italien (1657) geeft Lambert van de Bos een beeld van Napels zoals het er uitzag toen het tot het Spaanse koninkrijk van Filips de Tweede, de Derde en … [Lees meer...] overMet Lambert van den Bos naar de kastelen van Napels
Helden in de hemel van Nassau
Door Ton Harmsen De meest lucratieve verovering in de opstand tegen Spanje was die van de Zilvervloot. ‘Zijn naam is klein, zijn daden bennen groot’ klinkt het nog eeuwenlang in de klaslokalen. Ook militair heeft Piet Heyn de republiek veel goed gedaan: ineens was er geld voor het onbetaalbare initiatief van Frederik Hendrik om ’s-Hertogenbosch te veroveren. Hij had daarvoor … [Lees meer...] overHelden in de hemel van Nassau
Het estafettestokje van de Carthaagse spelen
Door Ton Harmsen ‘Eindelijk! De Lairesse’: Rijksmuseum Twenthe bereidt onder die titel een overzichtstentoonstelling over Gerard de Lairesse voor. Daar zullen ongetwijfeld de zes gravures te zien zijn die hij in 1668 maakte voor de toneelstukken Didoos doot en Julfus van Andries Pels. Aan elk bedrijf gaat een toepasselijke gravure vooraf van deze kunstschilder en graveur uit … [Lees meer...] overHet estafettestokje van de Carthaagse spelen
Andries Pels op de drempel van het Frans-Klassicisme
Door Ton Harmsen In 1669 is Andries Pels een van de oprichters van Nil Volentibus Arduum. Maar in 1668 was het Frans-Klassicisme nog ver weg. Zonder zich te bekommeren over ‘eenheid van handeling’ of ‘waarschijnlijkheid’ schrijft Pels in dat jaar twee stukken waarin kunst- en vliegwerken, godenverschijningen, lange monologen en verdeling in drie bedrijven nog een heel andere … [Lees meer...] overAndries Pels op de drempel van het Frans-Klassicisme
Catharina Questiers vondelt zonder het te zeggen
Door Ton Harmsen Hoe belangrijk Horatius voor Vondel ook was, slechts tweemaal heeft hij een van diens odes metrisch vertaald. Maar in 1654 verscheen zijn prozavertaling van alle ‘Odes’, het ‘Carmen saeculare’ en de ‘Ars poetica’. Horatius compleet, behalve de satiren en de brieven. Vondels vertaling van de eerste ode heeft zijn buurvrouw Catharina Questiers geïnspireerd tot … [Lees meer...] overCatharina Questiers vondelt zonder het te zeggen
Scheele Griet grijpt haar kans
Door Ton Harmsen Het gaat goed met de zeventiende-eeuwse klucht. Er zijn opvoeringen door het hele land, het ouderwetse vermaak vindt waardering. Ceneton merkt dat ook: steeds vaker sturen lezers uit alle windstreken door hen gedigitaliseerde kluchten toe. Hoe meer handen, hoe lichter het werk. De jongste aanwinst is De klucht van Scheele Griet of gestrafte wellust door … [Lees meer...] overScheele Griet grijpt haar kans
Gysbreght voor Grotius: Vondels zevende tragedie
Vondel draagt zijn Gysbreght van Aemstel (1637) op aan Hugo de Groot. Die was in 1631 en 1632 enige tijd in Amsterdam geweest in de hoop amnestie te krijgen en zich weer blijvend in Holland te kunnen vestigen. Amsterdam had een sterke arminiaanse factie met burgemeesters als Andries Bicker en Jacob Dircksz de Graeff, maar dat wil niet zeggen dat Grotius er erg hartelijk is … [Lees meer...] overGysbreght voor Grotius: Vondels zevende tragedie
Jacob Cats als rechtbankverslaggever
Door Ton Harmsen Behalve haar proefschrift over funeraire poëzie schreef Sonja Witstein ook twaalf artikelen, die gebundeld zijn in Een wett-steen van de ieught. Die titel verwijst naar de woorden waarmee Huygens de professor omschrijft in zijn Zedeprinten; het is ook een verwijzing naar de Wetsteen der vernuften, wat een van Witsteins lievelingsboeken was. Over Jacob Cats … [Lees meer...] overJacob Cats als rechtbankverslaggever
Met Lambert van den Bos naar de kerken van Napels
Door Ton Harmsen Wie naar het buitenland gaat koopt een reisgids. In de zeventiende eeuw was dat niet anders. Er waren gidsen voor allerlei landen, variërend van praktische handleidingen (type Lonely Planet) tot beschrijving van kunst en cultuur (Agon cultuurgids). Italiëgangers – handelaars, studenten, geleerden, geestelijken en militairen – reisden over de Alpen of per boot, … [Lees meer...] overMet Lambert van den Bos naar de kerken van Napels
Een schilderijententoonstelling in Vondels zesde toneelstuk
Door Ton Harmsen Het is een beetje verwarrend dat het woord ‘treurspeler’ bij Vondel twee betekenissen heeft: het is zowel een personage uit een treurspel als een treurspelschrijver. De laatste betekenis heeft het woord in de voorrede van Huigh de Groots Iosef of Sofompaneas, waar Vondel schrijft: ‘Ick hier mede vast in ’t vertolcken en rijmen bezigh en verruckt zijnde, liet my … [Lees meer...] overEen schilderijententoonstelling in Vondels zesde toneelstuk
