Wanneer wordt het eindelijk 2001? Wie de website van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letteren  bezoekt, en daar eind 2009 de ‘korte toelichting op de website’ naslaat, vindt daar onder andere de volgende tekst: “In de loop van 2001 zal in de dbnl een downloadfunctie beschikbaar komen. Teksten kunnen dan worden binnengehaald in verschillende bestandsformaten als HTML, ASCII en in een aantal gevallen ook als PDF. Op verzoek zal ook een SGML-file met bijbehorende DTD geleverd kunnen worden.”

Helaas is die functionaliteit nog niet voorhanden. Van sommige bestanden worden wel pdfs aangeboden, maar ik weet eigenlijk maar één manier om dat uit te vinden – door de uitgang .html te veranderen in .pdf en dan maar te hopen dat het goedkomt. Een standaardknop bij iedere pagina die pdf geeft, of ascii of ‘schone’ (opmaakvrije) html ontbreekt.

Feitelijk is aan de opmaak van de dbnl in de bijna tien jaar dat de site bestaat niets veranderd. De teksten worden nog steeds gepresenteerd op een manier die het moeilijk maakt om ze elektronisch te bewerken en te doorzoeken, of gebruik te maken van alle verrijking die er achter de schermen gedaan moet zijn. Voor allerlei vormen van wetenschappelijk onderzoek is de exclusieve vorm waarin de dbnl nu al die tijd haar rijkdommen aanbiedt, minder geschikt.

Ook om een en ander prettig te kunnen lezen, zou de redactie de bezoeker met wat eenvoudige handgrepen veel beter tegemoet kunnen komen. Sinds een paar weken heb ik nu een e-boekenlezer in huis, zo’n apparaat dat je in je zak kunt stoppen, waar je honderden boeken op kunt zetten die je vervolgens kunt lezen op een rustig beeldscherm – een schermpje dat geen licht uitstraalt zoals de beeldschermen van de computer, maar alleen licht reflecteert, zoals de bladzijden van een traditioneel boek.

Sinds ik dit apparaat heb, ben ik gaan geloven dat mijn boeken en tijdschriften over twintig jaar dezelfde weg op zullen gaan als mijn cd’s. Ik gebruik hooguit de exemplaren die ik toch al heb omdat ik er geen afstand van kan doen. De huidige leesapparaten zijn nog niet volmaakt – de resolutie is nog laag, de bediening primitief, en het scherm is nog te grijs – maar dat gaat vast veranderen. En nu al lees ik mijn krant en veel boeken het liefst van het scherm.

Het probleem is vooralsnog om aan voldoende materiaal te komen. Veel Nederlandse uitgevers verkopen inmiddels hun uitgaven ook in een elektronisch formaat, maar ze vragen daar veel geld voor: zo’n elektronisch boek kost maar een paar euro minder dan de papieren tegenhanger, en het voelt aan als groot onrecht om dat te betalen voor iets waarvoor opslag en distributie zoveel goedkoper zijn. Dus houd ik het vooral op oude boeken.

De dbnl heeft een mooie collectie, de zogenoemde basisbibliotheek, met 1000 boeken uit de afgelopen eeuw die volgens de redactie sleutelteksten zijn tot onze cultuurgeschiedenis. Al die boeken staan onder andere als pdf op de site, al kon ik ze alleen via de zojuist beschreven truc vinden. Nu zijn pdfs niet zo prettig voor een e-boekenlezer, omdat hun hele vormgeving al vaststaat: zo kun je niet zelf de lettergrootte bepalen (je kunt natuurlijk wel het plaatje van de pagina groter maken, maar er blijven evenveel woorden op een regel staan, zodat je bij grote letters heen en weer moet scrollen, en bij kleine letters de marges heel groot worden). Mijn boekenlezer is groot genoeg om de hele basisbibliotheek te bevatten, maar goed leesbaar zijn ze daarmee niet.

Het zou veel handiger zijn als de dbnl haar bestanden ook aanbood in een van de formaten die e-boekenlezers goed kunnen weergeven: epub, dat nu wordt gebruikt door de Nederlandse uitgevers, of eventueel de concurrent Mobipocket. Het grote internationale vrijwilligersarchief Gutenberg biedt allebei die bestandsformaten wel aan. Voor de dbnl moet het een fluitje van een cent zijn om al hun teksten automatisch om te zetten: epub en Mobipocket zijn allebei vormen van sgml, net als de moederbestanden van de dbnl.

Van een pdf kun je met gratis via internet verkrijgbare software ook automatisch e-boekbestanden maken, en dat heb ik met enkele tientallen titels uit de basisbibliotheek ook gedaan. Helaas komt er dan van allerlei overbodigs mee die de dbnl aan de pdf heeft toegevoegd: paginanummers en paginakopjes bijvoorbeeld. Het zou veel makkelijker zijn als je als gebruiker die omweg niet zou hoeven te kiezen.

Tien jaar geleden was de website van de dbnl prachtig – al liep hij ook op dat moment nog niet voorop in technologische verfijning. Inmiddels wordt het tijd dat er een modernere versie komt, een waarbij de gebruikers ofwel voor onderzoek ofwel om te kunnen lezen veel kalere versies van alle bestanden kunnen krijgen, waar de letters niet langer schreefloos zijn en wit op een donkerblauwe achtergrond, maar iedere zelfgekozen vorm en kleur kunnen hebben. De dbnl zou langzaam maar zeker de gratis bibliotheek van het Nederlands erfgoed kunnen worden – als het de stap naar 2001 zou durven zetten.