Dinsdag 8 februari om 13.00 uur overleed André Hanou (geboren in 1941 te Monnickendam) in de armen van zijn echtgenote, zoals zij laat weten op Herkauwer’s Blog, de plek waar André Johannes Antonius Maria Hanou na zijn emeritaat als hoogleraar Oudere Letterkunde van het Nederlands aan de Radboud Universiteit te Nijmegen vrijwel dagelijks zijn beschouwingen over het leven, de literatuur en de lusten en lasten van het intellectuele bestaan publiceerde.
Zijn dood kwam niet geheel onverwacht. Sedert het najaar van 2010 vocht hij zijn ongelijke strijd tegen de tumoren. Zelf had hij maandag 7 februari zijn lezers reeds, op de hem kenmerkende manier van woordspeling, wit en ernst, laten weten ‘dat het flink raak was’. “Herkauwer is nu echt geveld. Hij had nog willen schrijven over peutenpraatjes. Over burn out & urn out. Over de contrareformatorische castratenclerus. Over dwergwerpen en vrouwsjouwen in politicis. En over meer van dat soort onderwerpen. Het komt er niet meer van.” Wie hem bij zijn laatste publieke optreden als promotor van zijn leerling Peter Altena gadesloeg op 26 januari jongstleden in de Aula van de Radboud Universiteit, gezeten in rolstoel en nog nadrukkelijker en langzamer articulerend dan hij normaal al deed bij officiële gelegenheden, besefte dat het leven zijn tol eiste van deze grote geleerde.
André Hanou studeerde na een aanvankelijke keuze voor de filosofie en de theologie vanaf 1965 Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij in 1972 afstudeerde. In 1988 promoveerde hij in Nijmegen op een tweedelige dissertatie Sluiers van Isis: Johannes Kinker als voorvechter van de Verlichting, in de Vrijmetselarij en andere Nederlandse genootschappen, 1795-1845.
Het grootste deel van zijn universitaire loopbaan was André Hanou verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Hij begon er in april 1970 als kandidaat-assistent en verliet de UvA eind 2002 als universitair hoofddocent. Vanaf februari 2000 tot mei 2006 was hij als gewoon hoogleraar verbonden aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. André Hanou’s publicatielijst omvat een 25-tal boekuitgaven, waarvan een groot deel tekstuitgaven, en meer dan 100 kortere en lange wetenschappelijke artikelen, vooral op het terrein van de 18e eeuwse Nederlandse letterkunde, cultuur- en ideeëngeschiedenis.
Nog tijdens zijn studie Nederlands verbaasde André Hanou zich erover dat de Nederlandse 18e eeuw afgedaan werd als een suffe, saaie periode waarin vrijwel niets gebeurd en geschreven was dat de moeite van nader onderzoek waard bleek. In het Voorwoord van zijn Nederlandse literatuur van de Verlichting 1670-1830 (Nijmegen 2002) beschreef hij het klassieke beeld van de Nederlandse letteren uit die ‘lange’ 18e eeuw als een tijdperk waarin ‘uitsluitend teksten bestonden of behoorden te bestaan die gekarakteriseerd werden door de bons sens van Boileau, de ruis van de romantiek elders, of vaderlandse orthodoxie’. Daartegen kwam hij, op basis van gedegen bronnenonderzoek, in het geweer en hij bewees dat het een waandenkbeeld was ‘dat de Nederlandse Verlichting geen ideeën en talenten opgeleverd kon hebben omdat zulks in die periode een prerogatief was van de Franse cultuur’.
Hij zette daar goed gedocumenteerd ‘een onvermoede wereld’ tegenover vol ‘vrijheid, levenslust en ondernemingszin’, een wereld waarin hij zichzelf, nadat hij afscheid had genomen van de knellende banden van zijn roomse seminarietijd, zeer herkende.
Hanou’s pleidooi voor een andere benadering van de letterkunde en geschiedenis van de
18e eeuw bleef niet beperkt tot een kale oproep. Hij was zelf de eerste om het terrein te ontginnen en de weg te wijzen naar een nieuw, vitaal en radicaal anders letterkundig werkgebied. Hij doorzocht archieven en bibliotheken en haalde vaak anonieme populaire geschriften uit de 18e eeuw boven water, periodieken, pamfletten, vroege journalistieke producten, satirische schotschriften etcetera en stuitte daarbij op een vroege literair-journalistieke strijdcultuur, die verwantschap vertoont met de moderne columnistiek en die een volledig ander beeld oplevert van de 18e eeuw. Schrijvers die door toedoen van André Hanou en zijn leerlingen voor het eerst of op een andere wijze voor het voetlicht gebracht werden, als Jacob Campo Weijerman, Kinker, Petrus van Hemert, Hoefnagel, Mietje Hulshoff, Nomsz, Kersteman, Van Woensel, Swaanenburg, Holberg, Doedijns, Paape, Swedenborg e tutti quanti, bewijzen dat de literaire underground van de 18e eeuw, en de reflexen daarvan in de officiële letterkunde en de opkomende Kantiaanse wijsbegeerte, een strijdtoneel vormden van Nederlands Verlichtingsdenken.
Hanou’s studies, tekstuitgaven en blogs tonen een wereld van vrijzinnige Vrijmetselaars, gedurfde hackwriters, spotzieke satirici, grensoverschrijdende broodschrijvers, radicale denkers en moedige, democratisch gezinde pamflettisten. Geen wonder dat hij, in strijd met het geldende beeld, in een aantal webpublicaties daartoe uitgedaagd, wist aan te tonen dat de Franse humanist Rabelais in de 18e eeuw wel degelijk gelezen en gewaardeerd werd.
André Hanou was niet alleen een wegbereider en stimulator. Zijn publicaties laten hem kennen als een gedegen filoloog en een scherpzinnig interpretator voor wie de vele verwijzingen, toespelingen, raadsels en grapjes die de teksten uit ‘zijn’ periode kenmerkten een uitdaging vormden. Daarnaast heeft hij als literatuurhistoricus niet alleen een onbekende periode op de onderzoeksagenda gezet, maar tevens tot dan toe vrijwel onbekende literaire genres uit de Verlichtingstijd en de Romantiek. Zijn belangrijkste bijdrage is echter die aan de Ideeën- en Cultuurgeschiedenis van Nederland. Zonder Hanou’s inzet zou de periode 1670-1830 nog altijd gezien worden als een tijd van burgerlijke ingeslapenheid.
Naast onderzoeker was André Hanou ook docent en inspirator. Hij wist zijn studenten zo te enthousiasmeren en hij was zo’n bedreven organisator dat hij in staat bleek een hele kring van literatuurhistorici, kunsthistorici, filosofen, boekwetenschappers, geschiedkundigen en publicisten om zich heen te verzamelen in onder meer de Stichting Jacob Campo Weijerman waardoor de studie naar de radicale 18e eeuw ook na zijn overlijden verzekerd is.
André Hanou’s energie en werklust waren onvoorstelbaar. Hij stond met anderen aan de wieg van het Neerlandistisch vaktijdschrift Spektator (1971-1995), de Stichting Jacob Campo Weijerman (1977-heden) en het door de stichting uitgegeven Mededelingenblad en de met zijn echtgenote Rietje van Vliet opgezette uitgeverij Astraea (1994-heden), die vooral publicaties op het gebied van de 18e eeuw uitgeeft.
André Hanou schrok niet terug voor een uitdaging. Omdat er toen hij begon met zijn onderzoek nog nauwelijks bronnen beschikbaar waren, startte hij zelf een zoektocht. Avond aan avond zat hij in de 70-er jaren van de vorige eeuw in de cataloguszaal van de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek en werkte daar systematisch alle kaartenbakken door op zoek naar tijdschriften en Nederlandstalig populair proza uit ‘zijn’ 18e eeuw, hetgeen resulteerde in drie omvangrijke bibliografieën en een onuitputtelijke voorraad studiemateriaal.
In diezelfde tijd wilde hij bij de Uitgeverij Het Huis aan de Drie Grachten te Amsterdam een tekstuitgave publiceren van drie alleen in handschrift overgeleverde toneelstukken van Jacob Campo Weijerman. De uitgave stuitte op financiële problemen. Voor André reden zich het toen nog moeilijke composerzetten eigen te maken. Wekenlang meldde hij zich ’s ochtends in alle vroegte bij zetterij Rodopi en ‘klopte’ zonder mopperen zelf de teksten van Weijerman in.
In de jaren vóór zijn wetenschappelijke loopbaan was André Hanou actief als vertegenwoordiger van de studenten Nederlands in de organisatie van het toenmalige Amsterdamse Instituut voor Neerlandistiek. Daardoor werd hij, toen het bestuur van dit instituut gedemocratiseerd werd, geroepen deel uit te maken van de eerste generatie studentenbestuurders zowel op instituuts- als faculteitsniveau. Hoe radicaal zijn wijsgerige letterkundige voorkeuren ook mochten zijn, André Hanou blonk als bestuurder uit door gematigdheid en weloverwogen beslissingen. Hij ijverde altijd en overal voor niveau en kwaliteit.
Camiel Hamans
Zie ook: http://www.uitgeverijastraea.nl
Laat een reactie achter