In 1473 drukte Dirk Martens het eerste boek dat in ons land van de pers kwam. Het enige volledig bewaarde exemplaar in Belgisch bezit berust in de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap (Universiteit Antwerpen). Het zeldzame kleinood werd recent gerestaureerd en is nu ook in digitale vorm beschikbaar op onderstaande link:
Het boek uit 1473 draagt de titel Speculum conversionis peccatorum (‘Een spiegel van de bekering van de zondaars’) en is van de hand van de Limburgse kartuizer en veelschrijver Dionysius van Rijckel (1402/3 – 1471). Het werd in Aalst gedrukt door Dirk Martens in samenwerking met de Duitser Jan van Westfalen. De boekdrukkunst was toen nog geen 20 jaar oud. (Gutenberg had het allereerste boek gedrukt in 1455.) Het nieuwe medium zocht zich nog volop een weg – een situatie die veel gelijkenissen vertoont met digitale ontwikkelingen in de hedendaagse boekenwereld.
Van het eerste gedrukte boek uit onze gewesten is er in België zelf maar één volledig exemplaar bewaard. Het bevindt zich in de bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap, een onderzoeksgroep van de Universiteit Antwerpen met sterke wortels in de Antwerpse jezuïetengemeenschap. Een tweede, onvolledig exemplaar wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel.
Het Antwerpse exemplaar was licht gehavend en werd nu geconserveerd met de steun van een privé-sponsor, de vzw M.E. Belpaire. De Nederlandse conserveringsdeskundige Marijn de Valk (Middelburg) werkte volgens de inzichten van de hedendaagse conserveringswetenschap. De nadruk ligt op een terughoudende behandeling en op het verzekeren van de fysieke integriteit van het boek. Esthetische overwegingen zijn daarbij ondergeschikt aan het behoud van de historische informatie en een verantwoorde constructie van de band. Toch ziet het boek er door de behandeling weer bijzonder fris uit, meer dan een half millennium nadat het van de pers kwam.
De Antwerpse universiteitsbibliotheek greep de gelegenheid aan om dit zo bijzondere boek integraal te digitaliseren. Op een zeer hoge kwaliteit, want de bedoeling van de digitalisering is natuurlijk om het origineel zoveel mogelijk te benaderen. Voortaan zal iedereen het boek op zijn eigen pc kunnen doorbladeren zonder het papieren exemplaar te moeten manipuleren. Vanaf volgend jaar zal de digitale versie ook worden toegevoegd aan Flandrica.be, een groot digitaliseringsproject van de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheek, waaraan de Antwerpse universiteit actief participeert.
Het eerste boek van Dirk Martens maakt een nog bescheiden indruk. Het is niet groot en telt slechts 28 bladen. Een titelpagina ontbreekt; de gegevens over de plaats en het jaar van uitgave bevinden zich achteraan in het boek, in de zogenaamde colofon. Daarin komen de namen van Dirk Martens en Jan van Westfalen niet voor, maar door analogie met andere drukwerken konden onderzoekers in de vorige eeuw de drukkers identificeren.
Het boekje maakt deel uit van een interessante verzamelband die vijf zeer vroege drukwerkjes bevat. Daaronder nog drie andere uitgaven die Dirk Martens (al dan niet samen met zijn Duitse collega) in Aalst op de markt bracht in 1473–1474. Zo is de verzamelband een eersterangsbron voor onze kennis van de start van de boekdrukkunst in ons land. De werkjes werden trouwens al zeer vroeg samengebonden. Dat blijkt uit de handgeschreven inhoudsopgave die aan de eigenlijke boekjes voorafgaat, en waarin ze stuk voor stuk worden opgesomd. Een annotatie op deze pagina geeft verder aan dat de band oorspronkelijk berustte in de bibliotheek van de priorij Rooklooster, in Oudergem bij Brussel.
Laat een reactie achter