Voor een bevriende mogendheid kijk ik een lijst van eigennamen na voor een boek dat dit najaar zal verschijnen. Zij helpt mij bij het maken van een diplomatische editie van: Les faitz et proesses du noble et vaillant chevalier Jourdain de Blaves, filz de Girard de Blaves, lequel conquesta plusieurs royaulmes barbares, comprenant les incredibles peines qu’il eut a obtenir l’amour de la belle Oriabel, Fille au fort roy Richard de Gardes. ❡ On les vend a Paris par Jehan Bonfons, libraire demourant en la Rue neufve Nostre Dame a l’enseigne Sainct Nicolas., een boek van 492 bladzijden, gedrukt in twee kolommen, waarvan nog geen editie bestaat. In je eentje een boek van die omvang afschrijven is meer dan monnikenwerk …
Deze diplomatische editie wordt gebruikt om een oudere druk te collationeren, de eerste druk van deze versie van de prozaroman: Cy fine l’histoire de Jourdain de Blaves sur la mer en Bourdeloys. Nouvellement imprimé a Paris par Michel le Noir, libraire juré de l’université, demourant en la Grant rue sainct Jacques a l’enseigne de la Rose blanche couronee. Le .xxvi. jour d’aoust, l’an mil cinq cens et .xx.
Er is nóg een proza versie (en daarnaast nog een chanson de geste-versie in alexandrijnen), in een handschrift, gedateerd 1456, dat bewaard wordt in de National Library of Wales. Kun je voor minder dan 100 euro een pdf bestellen van de drukken van Le Noir en Bonfons, de NLW vraagt een kleine 2300 pond voor een digitale kopie van dit handschrift. Dat zijn geen reproductiekosten meer, dat is een ‘losprijs’. Ik kan als wetenschapper op kosten van de zaak wél een congres aan de andere kant van de wereld bijwonen, maar voor het bestellen van een digitale kopie van een handschrift is geen budget van betekenis. Dat wordt dus een weed lab op zolder.
De confrontatie met een lijst middeleeuwse eigennamen is voor mij altijd ‘spannend’. Is de informatie in het Repertorium van Eigennamen in Middelnederlandse Literaire Teksten (REMLT) wel correct? Sommige namen zijn al weer zo lang geleden geredigeerd dat je daar nu met voortschrijdend inzicht heel anders naar kijkt.
Een van de nieuwigheden die momenteel aan het REMLT worden toegevoegd is een ’tag’ naar de naslagwerken van Moisan (voor de Karel-epiek) en West (voor de Artur-romans in verzen en proza). Als ooit die naslagwerken gedigitaliseerd worden dan moet het mogelijk zijn een link te leggen tussen die naslagwerken en het REMLT. Kun je zien welke personages, steden en landen enz. zijn overgenomen in de Middelnederlandse literatuur.
Vanavond deed zich iets bijzonders voor. Terwijl ik trachtte te achterhalen of sommige eigennamen in de Walewein zelfbedacht waren of toch via via teruggingen op een reeds bestaande naam van een persoon, land of stad, viel al bladerend mijn oog op een verwijzing: BYNS = Binges (Moisan deel I, band 2). Meteen doorgebladerd naar BINGES: BINGES, Binche (Hainaut, belde, arrondissement de Thuin). De naam komt gespeld “Byns” voor in de chansons de geste Godefroy de Bouillon, r. 2703 en Yon de Metz, r. 1487. Als u Google Earth op uw PC geïnstalleerd heeft, dan kunt u door hier te klikken nederdalen in het centrum van het Henegouwse stadje Binche, en voor meer informatie over Binche kunt u hier terecht in Wikipedia.
Tenzij er een storm van protest opsteekt tegen mijn duiding van de familienaam van Anna Bijns zal ik tezijnertijd dit Wikipedia artikel uitbreiden met de mededeling dat eens een vader of grootvader van deze illustere schrijfster Binche verliet om zijn fortuin te zoeken in de grote stad Antwerpen. Geen idee waar de archieven van Binche bewaard worden, maar misschien dat een lokale archiefrat met deze informatie een poging wil wagen. Al zal dat niet makkelijk zijn, want toen opa B. nog in Binche woonde en werkte, toen heette hij geen Byns. Die toenaam kreeg hij pas buiten Binche om hem te onderscheiden van andere mannen met dezelfde doop- c.q. roepnaam, maar met een andere plaats van herkomst.
Dat Antwerpen een grote aantrekkingskracht uitoefende op de verre omgeving wordt (ook) aangetoond door de ‘boerde’ Heile van Bersele, die zich afspeelt in Antwerpen, De familienaam van de vrouwelijke hoofdpersoon verwijst naar het toponiem Beersel, vroeger Bersele, ten zuiden van Brussel.
Judith Kessler zegt
Volgens mij is al eerder gesteld dat de achternaam van Bijns afkomstig is van dat plaatsje (ik moet er even Roose op nalezen). Maar dat is nooit echt geaccepteerd, omdat de harde bewijzen ontbreken. Misschien moeten we ene sin de archieven van Binche duiken om te zien of zekere Jean zo rond 1450/1470 dat plaatsje heeft verlaten…
Willem Kuiper zegt
Wie vertrouwd is met het oorkondendenboek van de graven van Holland zal daarin vinden – kan met Google – dat 'Bijns' de Nederlandse benaming is van Binche. Met datzelfde Google is géén vermelding te vinden – terwijl Google inmiddels onvoorstelbaar veel boeken gedigitaliseerd heeft, waarmee ik dagelijks als onderzoeker mijn voordeel doe – dat de familienaam van Anna Bijns in het verleden in verband gebracht is met het Henegouwse Binche. Collega Neder-L redacteur Bas Jongenelen was zo goed twee recente monografieën hierop na te slaan, en ook daarin werd de betekenis van 'Bijns' niet aan de orde gesteld. Van Leendert Brouwer (Meertens Instituut KNAW) heb ik geleerd dat de meeste familienamen toponiemen zijn. Mijn onderzoek naar Middelnederlandse literaire eigennamen voor het REMLT heeft dat bevestigd.