De Italiaan in Nederlandse populaire muziek

Wanneer je niet bekend was dat het Italiaans “een taal [is] van zon, van bloemen en azuur / de taal van wijn, van liefde en avontuur”, dan ben je onvoldoende vertrouwd met het oeuvre van Willy Alberti of in het algemeen met het Nederlandse lied, want dat is doorspekt met Italië, Italiaans en Italianen en de daarmee samenhangende zon, wijn en amore.

Hier is een selectie, met YouTube-filmpjes, van Jan Jansz. Starter tot en met Marianne Weber.

De Italiaanse taalkundige Stefano Telve publiceert deze week een boek over het gebruik van Italiaans in het Amerikaanse en Europese lied onder de titel That’s amore!, waarin hij zulke stijlbloempjes citeert als:

«Settle vendetta with metal beretta from ghetto to ghetto» (Eminem, RBX, Sticky, Fingaz, «Remember Me?»)

Het Nederlandse lied komt er maar beroerd vanaf in Telves boek – terwijl wij natuurlijk een rijke traditie hebben. Welk beeld duikt er op van Italië in het Nederlandse lied? Wat leren we eruit over de Nederlandse zanger? Het Nederlandse beeld van Italië is met Alberti’s reeks – zon, bloemen, azuur, wijn, liefde, avontuur – redelijk samengevat, al ontbreken twee belangrijke elementen: het eten en de muziek, zoals we hieronder kunnen zien. (Aan de andere kant heb ik de bloemen in andere liedjes niet teruggevonden.)

Liefde

Het meest van al die elementen is echter de liefde. Er bestaat een rijke traditie om het Italiaans als de taal van de liefde te zien. We vinden het bijvoorbeeld in Jan Jansz. Starters Friesche Lusthof uit 1621:

O Bella figlia, ô amor mia!
Myn hoop, myn troost, myn Koningin,
Wilt u met myn, u Lief, verblijen,
A poco, poco, recht naer myn sin,
Neemt nu de krygh weer een begin.
Beviamo bene, koele vocht,
Laet ons bedryven by Boere wyven
De oude Italiaensche nocht

Ook Alberti’s wijn en avontuur worden hier natuurlijk met het Italiaans verbonden (dit is een oorlogslied waarin iedere taal op zijn eigen manier ten oorlog oproept). Belangrijk is ook de suggestie van erotiek (de oude Italiaensche nocht). Een ander lied dat we vinden in de Nederlandse liederenbank is een liedblad uit 1930 met ook daarop vooral aandacht voor de liefde.

Ook in moderne liedjes duikt het ‘Italiano’ regelmatig op als taal van de liefde.  Imca Marina verbindt bijvoorbeeld liefde, wijn en het azuur; bovendien brengt ze ook het element van de muziek in (zie hier voor een lijst met liedteksten van Imca Marina; er komt meer Italiaans in voor):

(1) Imca Marina: Bella Italia

Blauwe golven, witte wolken, zwarte ogen, rode wijn
Bella Italia
Alle zorgen zijn voor morgen achter gouden zonneschijn
Bella Italia
Met chianti wordt avanti heel ’t leven een festijn
Bella Italia
’s Avonds in het zachte maanlicht worden mooie dromen
‘k Ben een dromer daarom ga ik steeds naar
Bella Italia
Langzaam verdwijnt de zon
’s Avonds van mijn balkon
Zacht klinkt, een lied van amore

Ik zie op het strand een paar hand in hand
Twee harten in ’t zand…

Een ander curieus voorbeeld is het liedje Verliefdheid van Jordy van Loon, waarin het Italiaans een toegift vormt.

(2) Jordy van Loon: Verliefdheid

Het liedje schildert de gevoelens van een jongen voor een meisje, maar is geschreven op de melodie van het liedje Papaveri e papere uit 1952 van Nilla Pizzi. Op het laatst zingt Van Loon de oorspronkelijke tekst van dat liedje, dat daarmee in de context van zijn verliefdheid wordt geplaatst.

Een ander, wat zwakker voorbeeld is het lied Je bent het helemaal van Jan Smit (in elke taal, in ieder land vertel ik steeds weer mijn verhaal, waarom ik in je blauwe ogen ben verdwaald, van Nederlands tot Italiaans). En nog een voorbeeld is Ciao ciao Carina van Arie van Dam (helaas niet op YouTube): ciao ciao romantica/ de nacht was lang/ voor jou en mij.

Dat laatste liedje brengt een erotisch element in de liefde die we sinds Starter met zijn ‘oude Italiaanse nocht’ ook in andere Nederlandse Italiaanse liedjes aantreffen: Italië als niet zozeer het land van liefde, maar dat van seks. Een expliciet voorbeeld is het liedje De Italiaan van Marianne Weber. We zijn inmiddels ruimschoots afgedwaald van het zachtjes amore fluisteren in een café in Milaan:

(3) Marianne Weber: De Italiaan

 ‘k weet niet eens meer hoe die heette
‘k ben het kwijt, maar dat kan me niet schelen
het was Mario, Giuseppe of zoiets
maar zo heetten er velen
elke dag naar bed met hem, het grootste feest
ik heb ervan genoten

maar de pizza, de spaghetti en de wijn
die mis ik nog het meest

Eten

Een ander voorbeeld waar de romantische liefde schunnig wordt, is het liedje Pizza calzone van Enge buren, op de melodie van (en gezongen in de stijl van) Se bastasse una canzone van de in Nederland enorm populaire Eros Ramazzotti:

(3) Enge Buren: Pizza calzone

‘k heb zo’n zin in een pizza calzone,
want daarvan ga ik dromen
van die prachtige tijd daar in Rome,
waar ik jou heb genomen
toen ik jou zag, toen ik jou zag
sloeg die bliksem bij mij in mijn hart,
oh ja, op die mooie dag

Twee klassiekers in dit genre zijn André van Duins pizzalied en Rijk de Gooijers bord met spaghetti, al gaat het in beide gevallen nauwelijks nog over Italië. (Het Italiaanse eten is natuurlijk vooral ook via de Verenigde Staten tot ons gekomen; de gehaktbal die op De Gooijers bord ligt is daar een stille getuige van.) Een lied dat dan weer echt Italiaans is en niet zozeer gaat over eten alswel over koffie en liefde is Espresso van Ramses Shaffy.