Ik snap signeren niet. Althans, ik dacht dat ik het snapte, maar mijn idee blijkt niet te kloppen. Als lezers een auteur erg bewonderen, vermoedde ik, vinden ze hun boek nog waardevoller als hij (of zij natuurlijk) er iets persoonlijk in gezet heeft: zijn naam, of misschien zelfs iets wat met een merkwaardig woord een ‘opdracht’ heet. Net zoals sporthelden en filmsterren dat vaak gevraagd wordt om te doen op foto’s, cd-hoezen of lichaamsdelen.
Maar zo zit het niet.
Nu ik zelf voor het eerst sinds een hele tijd weer eens een boek heb uitgebracht, krijg ook ik soms verzoeken om een exemplaar te signeren. Nu zou het natuurlijk kunnen dat er mensen zijn die, zonder dat ik dat weet, mijn werk bewonderen en op grond daarvan zelfs mij – ja, ik heb aanwijzingen dat zulke mensen er zijn. Alleen, dat zijn niet de personen die me om een krabbel op het titelblad vragen.
Degenen die wel langs hun neus weg zeggen: “Goh, zou je het misschien ook willen signeren?” – en zonder ironie, want als ik beleefd lach en het zo onopvallend mogelijk achterwege laat, gaan ze aandringen – dat zijn mensen uit mijn directe sociale omgeving. Mensen die ik dit jaar nog vaker ga zien, mensen die een aantal van mijn onhebbelijkheden kennen, mensen die weten dat ik werkend aan dat boek af en toe minder sociaal gedrag vertoonde, mensen kortom die weinig reden hebben om mij meer te bewonderen dan pakweg zichzelf, mijn hoogstaande vriendin of bekende individuen die bijzondere en nuttige prestaties hebben geleverd. En dat zullen ze ook wel niet doen. Maar waarom staan ze dan toch op die signatuur? (En ze krijgen hem ook, hoor, want ik wil dolgraag dat ze mijn boek inderdaad kopen. Niets menselijks is mij immers vreemd.)
Misschien is het gewoon iets in mijn karakter waardoor ik het niet snap. Ik heb wel eens een werkelijk fantastische cd gekocht van een kennis (Truth be told van Leine), en ik heb wel eens een tijd staan praten met een van mijn culturele helden, Maarten van Roozendaal. Met de door mij hoog gewaardeerde taalkundige en schrijver Guy Deutscher wissel ik heel af en toe wat mailtjes uit. Maar een gesigneerd album of boek vragen – ik kom zelfs niet op het idee. Ik heb ook wel eens een tweedehandsje gekocht waar een signatuur van de auteur in bleek te staan. Het stoorde me nog net niet dat er in het boek gekliederd was, maar dat was het dan ook wel. En zou ik wél radslagen hebben gemaakt als het niet de relatief obscure Brian Clegg was geweest, maar een coryfee als David Crystal, Steven Pinker of – stel je voor! – Noam Chomsky? Ik betwijfel het ten zeerste, en niet alleen bij gebrek aan lenigheid.
Kortom: wat mankeer ik? Of beter gezegd, want dit is een onoprechte, kokette vraag die ik beter kan vervangen door wat ik echt wil weten: wat is de charme van de handtekening? En welke mij ontbrekende eigenschap heb je nodig om die op waarde te schatten?
***
David Mitchell heeft hier een grappig verhaal over gehouden, zie ik.
Ik stel wel prijs op handtekeningen, of eigenlijk nog beter: op opdrachten. Ik heb het juist vooral met boeken van bekenden, maar ik zou ook wel wat meer neerleggen voor een boek van Ferdinand de Saussure of Herman Gorter als er een handtekening van de meester in stond.
Dat betekent niet dat ik per se kan verklaren waar die wens vandaan komt. Ik denk dat het een extensie is van het gevoel dat je een boek wil *hebben*: dat is natuurlijk ook onzin, de meeste boeken kijk je nooit meer in, en zou je anders een tweede keer net zo goed uit de bibliotheek kunnen halen. Maar voor sommige boeken is dat niet genoeg.
Zo'n opdracht en/of handtekening maakt het boek nog meer tot een bezit, tot jouw bezit. Het wordt net wat meer dan een ding dat van een drukpers is komen rollen – degene die het gemaakt heeft, heeft aantoonbaar ook echt iets met dit exemplaar, met jouw exemplaar, te maken gehad.
Interessant: ik hoef de meeste boeken juist ook niet te hebben. Als ik ervan overtuigd dat ik ze nooit meer zal lezen of gebruiken, gaan ze weg.
Wat ik wel doe, bedacht ik n.a.v. een getwitterde reactie, is in het boek schrijven waar en wanneer ik het gekocht heb. Dat voert me later terug naar die plaats en tijd – een beetje zoals de handtekening van de auteur je terugvoert naar die ontmoeting, wellicht. (Al zul je Gorter en Saussure nooit ontmoeten – maar dan is de handtekening misschien second best?) Ik doe dat dan weer niet als ik het boek in mijn woonplaats heb gekocht, of via internet: dat is te alledaags, te weinig gedenkwaardig. Dat lijkt, in mijn beleving, op een handtekening van een vriend of kennis.
Een betekenisvolle opdracht is dan natuurlijk weer een ander verhaal. Dat is meer een korte brief.
Affijn.
Ik denk dat de charme van een gesigneerd boek is dat het het geheel iets specialer kan maken. Het is niet meer zomaar een kil object, een bezitting, maar het wordt je eigen boek, dat voor jou is gesigneerd door je eigen schrijver.
Als je een tweedehands boek koopt dat is gesigneerd, is dat alweer heel anders. Want dan was het niet voor jou.
Waarbij je natuurlijk weer een uitzondering moet maken voor een tweedehands boek dat je nietsvermoedend koopt op een rommelmarkt en dat gesigneerd blijkt door een beroemde, overleden schrijver. Want dat is wél weer heel bijzonder. Ingewikkeld hoor.
Dat eerste doet een beetje denken aan een nieuw betrokken huis dat pas van jezelf wordt met eigen meubels. Alleen nu niet dankzij iets van jezelf, maar iets van een ander. Hm.
Verder moet ik denken aan een oud cassettebandje dat ik hier in huis heb liggen van iemand die ik goed heb gekend en die inmiddels overleden is. Ik kan het niet meer afspelen, maar het stomme ding roept de persoon wel telkens even op. Zouden de mensen die om een handtekening vragen dat alvast doen voor al ik dood ben? (Denk het niet hoor.)
Kortom, ik kan een aantal dingen bedenken die ik wél kan navoelen en die waarschijnlijk in de buurt komen. Maar het echte geheim van de signeerpret blijft me vooralsnog duister.
Voor mij is een handtekening of een opdracht iets, wat mijn boek speciaaler maakt, zeker als ik een boek koop waar ik de schrijver ervan ontmoet heb, bij een lezing bijvoorbeeld. Daar heb ik dan bijzondere erinneringe aan. En omdat ik boeken ook koop, om ze te hebben, komt er nog mijn exlibris erin en dan is het (zo hoop ik) mijn leven lang mijn boek, een deel van wat ik ben, en daar horen ook opdrachten en handtekeningen van mensen erbij, die ik ontmoet heb.
En bij een tweedehands boek is het voor mij leuk, het verhaal achter de opdracht te imagineren: waar hebben schrijver en boekkoper elkaar ontmoet? Of als er iets erin staat zoals "Voor mijn liefje, omdat ze weet, wat ik met dit boek wil zeggen, Pieter.", dan heb ik er een plezier erin, me voortestellen, wat Pieter inderdaad met deze boek zeggen wou. Het maakt het leven (en het lezen) iedere keer weer persoonlijker.
Ja, hier kan ik een eind in meegaan (ook al heb ik geen exlibris). Een handtekening van een schrijver na een lezing, dat lijkt wel een beetje op mijn gewoonte om op bijzondere plaatsen gekochte boeken van een dagtekening te voorzien: "Oslo, 7 juli 2009", zo iets. Dan wordt zo'n boek inderdaad 'meer deel van mij'. Of nee, misschien wordt eerder dat verblijf meer deel van mij, de vluchtigheid ervan gebrekkig gevangen in een boek.
En ook zo'n tweedehands opdracht heeft wel iets, zeker. Doet me denken aan het lied Streepjescode van Kees Torn.
Misschien is des Pudels Kern dat ik de meeste boeken als gebruiksvoorwerpen beschouw, als informatiedragers. Die hoeven niet 'meer deel van mij' te worden, behalve in zoverre dat ik de inhoud in mijn geest wil prenten.
Ik denk dat zo'n handtekening te vergelijken is met een reliek: je bent dichtbij een persoon die een bijzondere prestatie heeft verricht / heilig is. Door het botje van die heilige aan te raken, straalt die heiligheid ook op jou af. Zo is het ook met een gesigneerd boek. Van een gedrukt boek bestaan vele exemplaren, maar lang niet ieder exemplaar is door de schrijver aangeraakt. Door en handtekening te vragen weet je zeker dat jouw exemplaar niet alleen geschreven is door de schrijver, maar ook aangeraakt. Er straalt iets van zijn heilig schrijverschap af op jouw exemplaar en dus ook op jou.
Ik bezit een boek van Vondel dat tijdens zijn leven verschenen is, mijn exemplaar zou dus aangeraakt kunnen zijn door deze Grote Meester. Helaas heeft hij het niet gesigneerd. http://www.basjongenelen.nl/joost-van-den-vondel/
'(…) een boek van Vondel dat tijdens zijn leven verschenen is (…).' Dat klinkt een beetje raar, maar ik hoop dat je begrijpt wat ik bedoel.
Reliek, mooi beeld! Het staat hierboven niet, maar een woord als amulet was in mijn aantekeningen wel al voorbijgekomen, of fetisj (met een j, dus kuis).
Maar wat ik ondanks jouw verklaring nog steeds niet begrijp, is waarom mensen vragen om de krabbel van iemand die ze kennen en geregeld ontmoeten. Vondel, vooruit, en voor mijn part Kluun (brr). Maar een non-fictieschrijver, qua verkoopschrijvers in de lagere middenmoot, en opererend in de eigen kennissenkring? Of is zo iemand voor niet-schrijvers toch ook al een beetje 'heilig'?
Ik blijf het allemaal maar raadselachtig vinden.
Het kan ook gewoon een gewoonte zijn. Schrijver + boek = signeren.
Ik heb Tom Lanoye ooit zien signeren met: 'Wenen, 12 april 1895'. Hoe zit dat dan?
Uit de tijd dat je als schrijverd van een heus boek nog heel wat was? De intellectueel van de familie, een der notabelen van het dorp, een BN'er binnen de spraakmakende gemeente – zo iets? Ach, mooie tijden … 😉
Mooie, die van Lanoye. Hij is dan ook fictieschrijver – al signerend kan hij dus gewoon doorfabuleren.
Een familielid dat al als een goede fee aan mijn wieg stond, merkt elders op: "Het ging al met je mis toen je de fase van de popidolen oversloeg." Een psychologische verklaring dus.
Daarnaast geeft antiquaar Harry een deels psychologische, deels economische verklaring:
"Waarschijnlijk ben ik niet de enige die het genant vindt om een handtekening te vragen aan een auteur, dus dat verklaart misschien waarom het juist je naasten zijn die om een gesigneerd exemplaar durven vragen. Financieel gezien is het overigens handig om een handtekening en opdracht te vragen, omdat zo’n boek op de antiquarische markt altijd meer oplevert. Neem In his own write van John Lennon. Een gesigneerd exemplaar van de eerste druk doet op Marelibri € 3176.75, terwijl ik een beter exemplaar van hetzelfde boekje zonder handtekening in mijn online antiquariaatje aanbied voor 75 euro."