Wat moet je studeren? Wat voor overwegingen moeten een rol spelen? Dat je na vijf jaar  maandelijks een bedrag van vijf cijfers krijgt overgemaakt? Dat je gezellige studietijd hebt? Dat je je hart volgt?

Nee, natuurlijk niet! Het leven is te belangrijk voor zulke frivole keuzes. Wie zijn hart volgt, kiest waarschijnlijk voor de auto en het mooie huis. In plaats daarvan kun je beter goed nadenken wat er volgens jou in het leven echt belangrijk is. Wat ontbreekt er aan de wereld dat jij zou kunnen toevoegen? En dat je dan je hele ziel en zaligheid stopt in dat werk, voor de rest van je leven.

Wat dat precies is, moet je natuurlijk zelf weten en zal ook afhangen van je talent. Maar volgens mij is het studeren van een taal een goed begin.

Goedgezind

Hier is een probleem voor de moderne wereld: we geloven steeds meer in het model van Dante en steeds minder in dat van Homeros.
De wereld van Dantes Divina Commedia is een wereld met een zeer grote orde en systematiek. Niet alleen zijn de hel, het vagevuur en de hemel keurig van elkaar gescheiden, maar ieder van die niveaus heeft zelf ook weer een zeer precieze rangordening: de heiligen zitten ook niet allemaal gezellig bij elkaar, maar zijn gegroepeerd in cirkels die steeds dichter bij God komen. De wereld van Dante – de middeleeuwse wereld – is een keurig geordende wereld die je je kunt voorstellen als een rechte lijn, waarop iedereen – en ieder idee waarvoor mensen staan – een duidelijk afgebakende plaats heeft

Daartegenover staat een klassieker wereldbeeld, dat een overweldigende weergave heeft gevonden in de Odysseia van Homeros. Odysseus zwerft in dat boek rond door de middellandse zee, komt er de wonderlijkste figuren tegen, sommigen zijn hem goedgezind, anderen juist helemaal niet. Maar er is geen absolute rangorde in die wereld: Odysseus wil wel graag naar huis, maar hij reist daarbij niet volgens een rechte lijn, en de mensen en ideeën die hij tegenkomt zijn niet op een lineaire schaal te ordenen.

De beste

Het is die openheid van geest die de Odyssee nog steeds een veel leesbaarder boek maakt dan Dante. Het is de moeite waard om die geest levend te houden, ook in een tijd die steeds Dantesker wordt.

Want dat dit laatste het geval is, is duidelijk: we leven in een wereld waarin mensen behoefte hebben aan ordening van alles. Wie meer verdient, is dus een beter mens. Het profiel Natuurkunde en Techniek is op school beter dan het profiel Cultuur en Maatschappij en trekt dus ook betere studenten aan. Het christendom is beter dan de islam, en het atheïsme overstijgt beiden. De Radboud Universiteit is de beste volgens een index van alle katholieke universiteiten gemaakt in Bahrein.

Helder

In zo’n wereldbeeld vallen twee dingen moeilijk in te passen. Ten eerste dat wij mensen op bijna eindeloos veel manieren van elkaar verschillen. En ten tweede dat wij toch gelijkwaardig zijn.

Een traditionele functie van de geesteswetenschappen is om nu juist op die veelkleurigheid en veelvormigheid van de werkelijkheid te wijzen. In een bekend boekje gaf de Amerikaanse rechtsfilosofe een aardige drieslag die het goed samenvat. Ten eerste leer je uit de geesteswetenschappen een houding van Sokratische skepsis die je enerzijds helpt je eigen zekerheiden voortdurend met wantrouwen te bezien, maar ook op een heldere manier te discussiëren met anderen. Ten tweede leer je je erdoor verdiepen in andere culturen en de wereld bezien vanuit die andere culturele invalshoek. Ten derde leer je door fictie om je te verplaatsen in een concrete ander en de wereld bezien vanuit die andere persoon.

Die drie vaardigheden samen rusten iemand beter uit om de ingewikkelde moderne wereld met al zijn verwarring tegemoet te treden dan de wens om alles en iedereen langs dezelfde meetlat te leggen.

Dwars wereldbeeld

Vooral talenopleidingen kunnen bijdragen aan die vaardigheden. Al dan niet Sokratisch debatteren vereist taalvaardigheid. Dat je andere culturen intiem kunt leren kennen door een taal te leren die in die cultuur gebruikt wordt, behoeft geen betoog. Net zo min als dat je af en toe fictie leest wanneer je een taal studeert.

Er is daarbij trouwens wel een bepaalde opvatting van de studie van taal en letterkunde nodig: een die niet zelf al te gepreoccupeerd is met ordening, en alles langs een lat leggen. Een taalopvatting die niet alleen gaat over ‘correct’ taalgebruik, maar ook over taalvariatie; een literatuuropvatting die niet alleen gaat over het conserveren van de klassieke canon, maar die juist ook op zoek gaat naar de verontrustende, de moeilijke en de rare boeken met het dwarse wereldbeeld.

Burgers

Het is een moeilijke opgave, geesteswetenschapper te zijn in de moderne tijd, onmeetbaar te zijn in een meetbare wereld. Maar precies dat maakt het nodig om het te zijn en om andere mensen ertoe op te leiden het te zijn. Het doel van het leven moet niet zijn om de samenleving te geven waar het om vraagt – dat is per definitie altijd meer van hetzelfde – maar wat ze nodig heeft: betrokken, kritische burgers met voldoende bagage om op reis te gaan met Homeros, en niet met Vergilius of Dante.

Dezer dagen ben ik in Nijmegen te gast bij de bruisende vakgroep Nederlands aldaar. Wat een goede leuke mensen werken en studeren daar toch! Ik mocht zowel gisteren- als vanavond een lezing geven. Dit is een samenvatting van mijn lezing van gisteren, voor leraren Nederlands, Engels en Duits.