Op zaterdag 19 maart organiseert de Koninklijke Zuid-Nederlandse Maatschappij een ‘Congres van de KZM’. Die formule wijkt af van de reguliere voor- en najaarsbijeenkomsten, omdat er wordt gekozen voor plenaire sessies rond een centraal thema. Voor de bijeenkomst van 19 maart wordt dat ‘Meningen en Mythes rond Migratie. Een cultuurwetenschappelijke blik’. Sprekers uit de verschillende geledingen binnen de KZM (taalkunde, literatuur, geschiedenis en klassieke studies) geven die dag een lezing die verband houdt met dat centrale – en momenteel erg relevante en actuele – thema.

Het Congres van de KZM vindt plaats in de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (KANTL), Koningstraat 18, 9000 Gent.

Het programma ziet er als volgt uit:

Meningen en Mythes rond Migratie. Een cultuurwetenschappelijke blik

9:30u Ontvangst met koffie en thee

10:00u Tom Naegels – De Standaard: Ongewenste betekenissen
Migratie en culturele diversiteit roepen intense spanningen op. Meer dan welk ander thema ook, verdeelt het de Westerse samenlevingen. Dat heeft ook zijn effect op de taal: de woorden die in het debat gebruikt worden, worden zelf de inzet van het debat. Haast ieder woord draagt, of de taalgebruiker dat nu zo bedoelt of niet, ook een ideologische lading – ieder woord is daarom gecontesteerd. Tom Naegels, schrijver en ombudsman van de krant De Standaard, vraagt zich af hoe journalisten en schrijvers, en anderen die de intentie hebben om zo neutraal mogelijk over het onderwerp te praten, daarmee om moeten gaan.

10:30u Alexander Soetaert – KU Leuven: Religieuze migraties en de meertalige drukpers in de kerkprovincie Kamerijk (1559-1659)
In de kerkprovincie Kamerijk, die sinds 1559 de Franstalige gewesten in het zuiden van de Habsburgse Nederlanden verenigde, ontwikkelde zich vanaf ongeveer 1600 een opvallend meertalige drukpers. De drukkers van de overwegend Franstalige regio legden zich er naast de obligate Latijnse edities vanzelfsprekend toe op Franstalige literatuur, vooral binnen het religieuze genre. Daarnaast verschenen slechts een klein aantal Nederlandse en Spaanse edities en geen enkele in het Italiaans of het Portugees. In Dowaai en Sint-Omaars kwamen echter wel honderden Engelse edities van de persen. Beide steden behoorden tot de belangrijkste continentale centra voor Britse katholieken, die er beschikten over een dicht netwerk van colleges, seminaries en kloosters. Sinds het aantreden van Elizabeth I in 1558 en de daarop volgende consolidatie van de Engelse staatskerk was het voor hen bijzonder moeilijk (en bovendien verboden) om katholieke werken te drukken in eigen land. In de latere decennia van de zestiende eeuw verschenen daarom Engelse drukken in onder meer Antwerpen, Parijs, Leuven en Rouen. Vanaf 1600 concentreerde de massale productie van Engelse edities zich echter in de kerkprovincie Kamerijk. Een aantal van de Nederlandse en Spaanse edities die er verschenen, hielden overigens ook verband met de Britse katholieke aanwezigheid. Hoewel lokale drukkers zeker (financieel) garen spinden bij de Britse opdrachten, waren de Engelse edities zo goed als uitgesloten van het regulaire boekhandelscircuit. Meestal werd vrijwel de volledige oplage over het Kanaal gesmokkeld en verdeeld onder katholieke lezers op de Britse Eilanden. In de kerkprovincie Kamerijk was de meertalige drukpers dus niet zozeer het gevolg van commerciële strategieën van lokale drukkershuizen, maar veeleer het gevolg van religieuze migraties.

11.00u Koffiepauze

11:15u Helder De Schutter – KU Leuven: De migratie van het Engels naar de rest van de wereld

Het Engels is in sneltreinvaart op weg om de tweede taal van de mensheid te worden. Een lingua franca is een goede zaak. Maar de migratie van het Engels van landen waar de taal als moedertaal wordt gesproken naar de rest van de wereld brengt ook onrechtvaardigheden met zich mee. Ten eerste blijven moedertaalsprekers altijd vaardiger in het Engels dan de anderen. Ten tweede is er een probleem van de gelijke waardigheid van de taalsprekers. Ten derde sijpelen met het verspreiden van de taal onvermijdelijk ook de cultuur en de waardepatronen van de moedertaalsprekers mee. We moeten nadenken over manieren om deze onrechtvaardigheden in te perken. Het is van belang dat de lingua franca niet wordt ervaren als het eigendom van de moedertaalsprekers. In deze lezing reflecteer ik over strategieën waarmee niet-moedertaalsprekers met vaardigheid, waardigheid en eigenheid de lingua franca kunnen spreken.

11:45u Kristof D’hulster – UGent: Kazachse Bücher/Gesänge tussen textualiteit en oraliteit. Twee 19de-eeuwse versies van het verhaal van Jezus en de Schedel
Een deel van het repertoire van de Kazachse akins of volkszangers, alom geroemd en uitermate rijk, bestaat uit zogenaamde Bücher-Gesänge: literaire motieven die enerzijds mondeling worden overgeleverd en gereciteerd (Gesänge), en die anderzijds tevens worden neergeschreven ter bewaring en overlevering (Bücher). Aangezien vroegere Bücher-Gesänge doorgaans niet via beide kanalen tot ons gekomen zijn, is het dan ook uitzonderlijk te noemen dat we voor het verhaal van Jezus en de Schedel is kunnen beschikken over zowel het Gesang (overgeleverd via een wetenschappelijk transcript in het Cyrillisch schrift opgesteld door turkoloog Radloff), alsook het Buch (een populariserend transcript in Tsjaghataïsch schrift opgesteld door een lokale anonieme stenograaf).
Een vergelijking van Radloff’s transcript en het Uppsala-handschrift gunt ons dan ook een zeldzame kijk op het sociolinguïstisch landschap van de 19e-eeuwse Kazachse steppe zoals dit zich uitstrekte tussen joert en madrasa, dombura en boek. Meer bepaald zullen we ingaan op de dialectische relatie tussen oraliteit en textualiteit enerzijds, en op de diglossische relatie tussen gesproken (Kazachs) en geschreven (Tsaghataïsch) geschreven taal anderzijds.

12:15u Koen Jaspaert – KU Leuven: Taalonderwijs aan allochtone kinderen: kansen en problemen
Alle kinderen rekenen op onderwijs voor sociale emancipatie. Voor zowel lage-sociale-klasse kinderen als allochtone kinderen moet Nederlands geleerd worden om succesrijk te kunnen zijn in het onderwijs. In de lezing kijk ik naar hoe kinderen taal leren en hoe het taalverwervingsvermogen van die kinderen het beste aangesproken kan worden in het onderwijs. Ik vertrek van wereldbeelden van taal en onderwijs, en hoe we daar mee omgaan. Vooral ga ik in op wat die wereldbeelden als consequentie hebben voor taalonderwijs. Ik kijk naar expliciet en impliciet onderwijs en vraag me af welke vorm het beste werkt. Daarbij ga ik in op de kenmerken van de onderwijsmethode die elk van die onderwijsvormen tot een succes kunnen maken, en waar problemen rijzen bij elk van die methodes.

12:45u Freek Van de Velde – KU Leuven: Het Nederlands is een migrantentaal
Bezorgde krantenlezers, onderwijzers, ouders en cultuurdragers kijken nogal eens met argwaan naar wat nieuwkomers in de Lage Landen met onze taal doen. Sommige eigenaardigheden van het Nederlands worden niet of heel moeizaam verworven, en de fouten die zulke nieuwkomers maken ‘grijpen om zich heen, zelfs bij onze bloedeigen kinderen’. Diezelfde bezorgdheid of achterdocht vind je trouwens ook jegens niet-standaardtaalsprekers, die beticht worden van taalarmoede, taalverwaarlozing en ga zo maar door. Niet alle klachten zijn onterecht: taalcontact leidt aantoonbaar tot taalverandering, en mensen die gehecht zijn aan hun taal kunnen het tempo van die verandering betreuren. Daar kan je begrip voor opbrengen. Maar het idee dat er zoiets bestaat als ‘zuiver’ Nederlands is wetenschappelijk een waanidee. Waarom? Omdat het Nederlands van Vondel, Multatuli of Willem Frederik Hermans zélf ook de resultante is van taalcontact. Niet omdat deze letterkundigen van vreemde origine zijn, maar omdat het Nederlands, net zoals het Engels of het Frans, een contacttaal is, een ‘gedegenereerde’ variëteit van het Indo-Europees. In deze lezing ga ik in vogelvlucht over 7000 jaar taalgeschiedenis, en laat ik zien dat de vorming van het Nederlands het resultaat is van de ene immigratiegolf na de andere die over de drassige moerasdelta van de Grote Rivieren gerold is.