Door Michiel de Vaan

zwichten ww. ‘wijken’

Vroegmiddelnederlands *suichtelinghe (geschreven is snichtelinghe, met verschrijving van u als n) ‘touw om het zeil van een molen te minderen’ (1286); Middelnl. swichten ‘tot rust brengen, bedaren, intomen; inbinden, reven’ (1326–1350), daarnaast ook ‘kalm worden, wijken’ (1460–1480), ‘inwikkelen’ (ca. 1400); ongeswicht ‘ongereefd’ (ca. 1400). Nieuwnl. swichten ‘afnemen; inbinden, bezwijken; (doen) ophouden’, ‘zich wachten voor’ (1510), ‘(de zeilen van een schip of van molenwieken) reven’ (1520). Oudere samenstellingen zijn inswichten ‘inreven; beperken’ (1618), verswichten ‘verdwijnen’ (1621).

Verwante vormen: Oudhoogduits swift ‘zwijgzaam’, giswiftēn ‘verstommen, stil wordenʼ, Middelhoogduits swifte bn. ‘rustigʼ, swifte zn. ‘rust’, swiften ‘tot zwijgen brengenʼ (Nieuwhd. beschwichtigen ‘tot zwijgen brengen’, sedert de 17e eeuw, komt uit het Nederduits); Gotisch unsweibands ‘onophoudelijk’, swaif ‘hield op’.

Hoewel de Nederlandse betekenissen heel goed bij bezwijken zouden passen, wijst het Duits op oorspronkelijk *ft, dat in het Nederlands regelmatig cht is geworden. Het Gotisch toont nog een sterk ww. *sweiban ‘ophouden’, verleden tijd *swaib, waarbij in het Westgermaans een bn. *swif-ta- ‘zwijgzaam’ gevormd is, letterlijk dus ‘opgehouden’. Van dat *swifta- is het ww. *swiftēn ‘stilvallen; doen verstommen’ afgeleid dat in het Nederlands ook de betekenis ‘inbinden, reven’ heeft gekregen. Getuige de afleiding *swichtelinge, die in 1286 is geattesteerd, moet die betekenis al in de dertiende eeuw hebben bestaan.

Aangezien woorden voor ‘links’ vaak van betekenissen als ‘slecht’ of ‘minder’ zijn afgeleid, kan Oudnederlandse swifter- ‘linker’ of ‘noordelijk’ in de naam Suiftarbant ‘Swifterbant’ (793 copie 901–955) oorspronkelijk ‘stiller’ betekend hebben; vergelijk testar- ‘rechter’ of ‘zuidelijk’ in Oudnl. Testarbant ‘Teisterbant’.

Bron: Marlies Philippa. 2011. ‘Over de etymologie van zwichten’, Amsterdamer Beiträge zur älteren Germanistik 67, 225-234.