• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Search
    Generic filters
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Forum

etymologie

Biks

8 mei 2023 door Nicoline van der Sijs 5 Reacties

Een paardenmeisje vertelt in de krant: ‘Terwijl Tess helpt bij de les, gaan Florine en ik bixen. Met een karretje, volgeladen met brokken die op samengeperste korrels hout lijken, gaan we alle stallen af. De paarden happen de bix direct uit mijn handen.’ Een ander zegt: ‘Ze lieten hun biks staan, dan weet je dat er iets loos is’. Iedereen met een … [Lees meer...] overBiks

Etymologica: Tuinman, tuinder, hovenier

1 mei 2023 door Jan Stroop 5 Reacties

Wij, leden van Volkstuinvereniging Nut en Genoegen, noemen onszelf graag tuinder, een woord dat afgeleid is van ’t werkwoord tuinen en dat weer van ’t zelfstandig naamwoord tuin, dus: tuin > tuinen > tuinder.  Maar dat is nog niet alles. ’t Alleroudste, of allereerste tuin betekende omheining, net als ’t Duitse Zaun. Dat … [Lees meer...] overEtymologica: Tuinman, tuinder, hovenier

Kijntijd

29 april 2023 door Olivier van Renswoude 2 Reacties

De knoppen barsten weer van het blad, dat zich kunstig ontvouwt en voortgroeit tot de volle tooi van bomen en kruiden. Wee dan de ziel die er niet stil bij staat om goed en nader te kijken. En weet ook: het oude woord voor dit schouwspel—dit groene uitbarsten—is het kijnen. Bij de verschillende bomen komt het lover nooit gelijktijdig. Hagedoorn en berk zijn er telkens … [Lees meer...] overKijntijd

Etymologica: Gaarne, graag en gretig

24 april 2023 door Yoïn van Spijk Reageer

Ze lijken op elkaar en zitten in dezelfde betekenishoek: gaarne, graag en gretig. Maar in hoeverre zijn deze woorden ook echt etymologisch verwant? Gaarne Het woord gaarne boert achteruit. We vinden het nog weleens in formeel gesproken Nederlands maar vooral in wat formeler geschreven Nederlands. In informeler taalgebruik is het zeker in … [Lees meer...] overEtymologica: Gaarne, graag en gretig

Etymologica: Kerk, church en tsjerke

17 april 2023 door Yoïn van Spijk Reageer

De woorden kerk, kin en kist zijn in het Engels church, chin en chest. Waar het Nederlands een /k/-klank heeft, hoor je in het Engels een /tsj/-klank. Hoe zit dat? In dit artikel kijken en luisteren we naar klankveranderingen die het Engels een heel ander karakter dan het Nederlands hebben gegeven. Daarbij bespreek ik ook het Fries, … [Lees meer...] overEtymologica: Kerk, church en tsjerke

De a die eigenlijk geen a is

11 april 2023 door Olivier van Renswoude 2 Reacties

Niet zelden leidt misbegrip van een spelling tot een nieuwe uitspraak die vervolgens ook nog eens ingang vindt. Soms gaat het dan om een gewestelijke vorm die verkeerd ‘vernederlandst’ wordt, zoals gebeurd is met namen als Ten Kate en Kerkrade met hun oneigenlijke a. Verdonkering Het Noordwestgermaans, de voorloper der Noord- en Westgermaanse … [Lees meer...] overDe a die eigenlijk geen a is

Etymologica: Groente

10 april 2023 door Nicoline van der Sijs 8 Reacties

Het kabinet wil de btw op groente en fruit verlagen of afschaffen, maar onderzoeks- en adviesbureau SEO beweerde op 31 maart dat dit praktisch onuitvoerbaar is, omdat het niet mogelijk zou zijn precies te bepalen welke producten vallen onder groente en fruit. Dit leidde tot veel hoongelach. Laten we ons niet in de politiek mengen maar eens bekijken waar de begrippen voor … [Lees meer...] overEtymologica: Groente

Dat is het hele eieren eten

9 april 2023 door Redactie Neerlandistiek Reageer

(17e eeuw) (inf.) daar komt het op neer. ‘Dat is het eiereten niet’: daar gaat het niet om; dat is de echte reden niet. Gezegd wanneer iemand de ware toedracht verzwijgt. Sinds het begin van de 17de eeuw. Of er verwantschap bestaat met het gebruik om op Pasen veel eieren te eten, is lang niet zeker. Bron: Woordenboek van Populair Taalgebruik Dit is een citaat … [Lees meer...] overDat is het hele eieren eten

Etymologica: Vacht

6 maart 2023 door Arend Quak 1 Reactie

Het woord vacht in het Nederlands is eigenlijk een heel eigenaardig woord. Het verschijnt hier voor het eerst in Maerlants ‘Rijmbijbel’ in 1285: Des anders nachts dat doe de vacht / Droge bleue bi der gods cracht (VMNW IV,4934). Het moet teruggaan op Protogermaans *fahti-, maar als men op zoek gaat naar verwante vormen in andere Germaanse talen, is die zoektocht al gauw … [Lees meer...] overEtymologica: Vacht

Smots en Smodzje

24 februari 2023 door Peter Alexander Kerkhof 4 Reacties

Smeerboel in het zeventiende-eeuwse Nederlands en Fries In het recente boekje Alle Amsterdamse Akten: Ruzie, rouw en roddels bij de notaris, 1578-1915 uit 2022 staat een prachtig artikel van Nicoline van der Sijs over scheldwoorden in de Amsterdamse notarisakten van de zestiende tot de achttiende eeuw. Hierin wordt beschreven dat vrouwen meestal met het … [Lees meer...] overSmots en Smodzje

Etymologica: in groot jolijt

20 februari 2023 door Arend Quak Reageer

De Duitse dichter Oswald von Wolkenstein (1376/77-1445) heeft een relatief groot aantal ge­dichten geschreven in zijn Zuidtiroolse dialect. Het eigenaardige is daarbij dat enkele van die gedichten niet in dat dialect zijn geschreven maar in een Nederduitse of Neder­landse taalvariant. Het gaat daarbij om het “maccaronigedicht” Do fraig amors, (Kl. 69) waarbij de regels van elke … [Lees meer...] overEtymologica: in groot jolijt

Etymologische aanvretingen van de morfologie

13 februari 2023 door Freek Van de Velde Reageer

Het werkwoord eten is op het eerste gezicht een doordeweeks werkwoord. Het komt frequent voor, en het wordt al vroeg verworven door kleuters, maar morfologisch is het bijzonder. Het voltooid deelwoord zou eigenlijk geëten moeten luiden, of samengedrukt: geten, en die vorm is ook geattesteerd in het Middelnederlands. Maar in de standaardtaal is het nu gegeten. Het ge-prefix … [Lees meer...] overEtymologische aanvretingen van de morfologie

Turen is tuur hebben

12 februari 2023 door Olivier van Renswoude Reageer

Bij aanvang van de zestiende eeuw duikt het werkwoord turen op in onze schriftelijke overlevering. Schijnbaar uit het niets, want buiten de Lage Landen lijkt het nagenoeg niet bekend. Naar zijn herkomst is eerder enkel gegist, maar het zou wel eens de evenknie van een welbekend Engels woord kunnen zijn. Een blik noordwaarts Volgens het redelijk jonge en … [Lees meer...] overTuren is tuur hebben

Etymologica: Gaai

6 februari 2023 door Jan Stroop 10 Reacties

Duits: Eichelhäher; Engels: Jay; Frans: Geai; Fries: Houtekster; Kroatisch: kreja; Spaans: arrendajo; Turks: alakarga; Arabisch: جاي [jay] Een of twee keer in een jaar verschijnen er een of twee grote veelkleurige vogels in mijn achtertuin. Ze vallen erg op en zo kwam ik er in mijn Vogelgids al gauw achter dat ’t Vlaamse gaaien … [Lees meer...] overEtymologica: Gaai

Etymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

23 januari 2023 door Bas van Andel 1 Reactie

La Hollande, c ‘est tout plat. Wie in Frankrijk komt kent deze zin. Als simpele Hollander probeer je dan iets te vertellen over duinen en Limburgse heuvels. Aan uitleggen dat er zelfs in ons rivierengebied reliëfverschillen zijn kom je niet toe. Al 10.000 jaar gaan er rivieren tussen Utrecht en Den Bosch westwaarts. Telkens kiezen ze een andere route. Langs de rivier wordt … [Lees meer...] overEtymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

Plakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

16 januari 2023 door Bas van Andel Reageer

Ik ging met een voormalige collega Adrie wandelen in Gemonde. Een klein plaatsje tussen St.-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel en Sint-Oedenrode, waar de vier zojuist genoemde gemeentes elk hun stuk van het dorp hadden. Adrie verliet het dorp zo’n 50 jaar geleden. De ruilverkavelingsmachinerie was rond die tijd vanuit het zuiden (Son) onderweg naar Gemonde. Maar naarmate men … [Lees meer...] overPlakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

Etymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

2 januari 2023 door Nicoline van der Sijs 4 Reacties

Na iedere onrustige jaarwisseling klinkt de roep om een algemeen vuurwerkverbod, en volgen er pleidooien voor een door de overheid georganiseerde vuurwerkshow. Daarmee keren we terug naar de oorsprong van het vuurwerk: toen dat in de zestiende eeuw zijn intrede deed in de Lage Landen, waren het de adel en de overheden die feestjes opluisterden met kunstvuurwerk om de bevolking, … [Lees meer...] overEtymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

Dommen

23 december 2022 door Cor van Bree 5 Reacties

Kort geleden (2022, Assen) verscheen van Henk Bloemhoff een vertaling van de oudsaksische Heliand in het Stellingwerfs (in samenwerking met Jan Nijen Twilhaar die een vertaling voor het Sallands heeft gemaakt). In zijn inleiding gaat Bloemhoff vrij uitvoerig in op de kerstening en de kerkgeschiedenis van de Stellingwerven: kan de Heliand daarin een rol gespeeld hebben? In … [Lees meer...] overDommen

Een oude kunst met vezels

19 november 2022 door Olivier van Renswoude 2 Reacties

Het weinig bezongen wonder dat wij papier noemen, een handzaam vel gemaakt uit een brij van vezels, werd meer dan tweeduizend jaar geleden uitgevonden in het oosten des Morgenlands. Het woord daarentegen komt van elders en sloeg op iets anders. Dat nodigt uit tot een nieuwe, nauwere verwoording. Met repen in de weer Reeds lang geleden aan de oevers van de Nijl … [Lees meer...] overEen oude kunst met vezels

Een oud woord voor ‘donker’

26 oktober 2022 door Olivier van Renswoude 1 Reactie

Het wordt heden verondersteld dat Engels dun ‘bruingrijs’, voorheen ‘donker’, ontleend is aan het Keltisch, een taal waarvan vormen ooit in heel Brittannië gesproken werden. Er zijn echter aanwijzingen dat het wel degelijk een Germaans woord is, met vermoedelijke evenknieën in Nederlandse achternamen als Donders en Dunning. Gebruik in Engeland Het … [Lees meer...] overEen oud woord voor ‘donker’

Ons gevederde verleden

18 augustus 2022 door Jan Stroop Reageer

Aan de reeks Nederlandse boeken over vogels is onlangs een fraai uitgevoerd boek toegevoegd. ’t Heet Gevleugelde geschiedenis van Nederland en ’t bevat 30 bijdragen waarin van alles over vogels behandeld wordt in een historisch verband. De bijdragen zijn chronologisch gerangschikt naar de periode die ze bestrijken. Van de vogels uit de prehistorie, valken, patrijzen, ganzen, … [Lees meer...] overOns gevederde verleden

Noch jimmer de simmer

17 augustus 2022 door Olivier van Renswoude Reageer

In de benaming van het warme jaargetijde vallen Fries en Schots simmer op met hun afwijkende klinker, zo naast Engels summer, Zweeds sommar, Duits Sommer en Nederlands zomer. Deze is te begrijpen vanuit—en vertelt ons iets over—de verloren, oeroude verbuiging van het woord. Een onverwachte klank Zowat alle herkomstkundige woordenboeken … [Lees meer...] overNoch jimmer de simmer

Deze boom houdt heksen weg

23 mei 2022 door Olivier van Renswoude Reageer

Met een geweld aan geurige bloemen tiert ieder voorjaar vroeg de gewone vogelkers, een verdrijver van toverkollen volgens oud volksgeloof. Het is een eigenschap die wellicht besloten ligt in de Oostenrijkse benaming Alexen, die bovendien te vereenzelvigen zij met onze kruidnaam alsem. Niet om het hout bekend De gewone vogelkers is inheems in het noorden des … [Lees meer...] overDeze boom houdt heksen weg

Etymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu

14 maart 2022 door Yoïn van Spijk Reageer

Uit het Proto-Germaanse *swōtija- ‘zoet’ is in de Westgermaanse talen een groot scala aan vormen ontstaan. In het Nederlands werd het woord bijvoorbeeld zoet, in het Engels sweet, in het Duits süß en in het Fries swiet. Hoe zijn al die verschillende vormen uit één en hetzelfde *swōtija- ontstaan? In dit artikel leg ik dat uit en op het eind laat ik het horen. … [Lees meer...] overEtymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu

Hempje, kump en zwaarder

19 januari 2022 door Yoïn van Spijk 1 Reactie

In de standaardtaal is een klein hemd een hemdje, maar in het gesproken Nederlands hoor je vaak hempje. Op het eerste oog is dat een vreemde vorm: verkleinwoorden die eindigen op -pje verwacht je bij woorden als boom maar niet bij hemd, dat op een [t]-klank eindigt. Waar komt de [p] van hempje vandaan? Voor de verklaring nemen we een kijkje bij de streektalen en gaan we … [Lees meer...] overHempje, kump en zwaarder

Volgende »

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Simon Vestdijk • Liefdesnacht

Droomerig lauw de lippen overspeelt:
Waar vind ik ’t koel gestolde zinnebeeld
Dat in uw stroomen zich nog bovenhoudt?

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Agenda

4 juni 2023: Presentatie Het n-woord van Ewoud Sanders

4 juni 2023: Presentatie Het n-woord van Ewoud Sanders

2 juni 2023

➔ Lees meer
22 september 2023: TaalWetenschapsCommunicatie-Dag

22 september 2023: TaalWetenschapsCommunicatie-Dag

1 juni 2023

➔ Lees meer
10-28 juli 2023: online summer course Dutch For Reading Knowledge

10-28 juli 2023: online summer course Dutch For Reading Knowledge

31 mei 2023

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

De meertalige stad

De meertalige stad

4 juni 2023 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Paarse Zetel – Geert Buelens

Paarse Zetel – Geert Buelens

3 juni 2023 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
Rhijnvis Feith’s Julia (1783), als luisterboek

Rhijnvis Feith’s Julia (1783), als luisterboek

30 mei 2023 Door Rolf den Otter Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Neerlandistiek

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Copyright © 2023 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Forum
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Search
    Generic filters