• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek

etymologie

Etymologica: in groot jolijt

20 februari 2023 door Arend Quak Reageer

De Duitse dichter Oswald von Wolkenstein (1376/77-1445) heeft een relatief groot aantal ge­dichten geschreven in zijn Zuidtiroolse dialect. Het eigenaardige is daarbij dat enkele van die gedichten niet in dat dialect zijn geschreven maar in een Nederduitse of Neder­landse taalvariant. Het gaat daarbij om het “maccaronigedicht” Do fraig amors, (Kl. 69) waarbij de regels van elke … [Lees meer...] overEtymologica: in groot jolijt

Etymologische aanvretingen van de morfologie

13 februari 2023 door Freek Van de Velde Reageer

Het werkwoord eten is op het eerste gezicht een doordeweeks werkwoord. Het komt frequent voor, en het wordt al vroeg verworven door kleuters, maar morfologisch is het bijzonder. Het voltooid deelwoord zou eigenlijk geëten moeten luiden, of samengedrukt: geten, en die vorm is ook geattesteerd in het Middelnederlands. Maar in de standaardtaal is het nu gegeten. Het ge-prefix … [Lees meer...] overEtymologische aanvretingen van de morfologie

Turen is tuur hebben

12 februari 2023 door Olivier van Renswoude Reageer

Bij aanvang van de zestiende eeuw duikt het werkwoord turen op in onze schriftelijke overlevering. Schijnbaar uit het niets, want buiten de Lage Landen lijkt het nagenoeg niet bekend. Naar zijn herkomst is eerder enkel gegist, maar het zou wel eens de evenknie van een welbekend Engels woord kunnen zijn. Een blik noordwaarts Volgens het redelijk jonge en … [Lees meer...] overTuren is tuur hebben

Etymologica: Gaai

6 februari 2023 door Jan Stroop 10 Reacties

Duits: Eichelhäher; Engels: Jay; Frans: Geai; Fries: Houtekster; Kroatisch: kreja; Spaans: arrendajo; Turks: alakarga; Arabisch: جاي [jay] Een of twee keer in een jaar verschijnen er een of twee grote veelkleurige vogels in mijn achtertuin. Ze vallen erg op en zo kwam ik er in mijn Vogelgids al gauw achter dat ’t Vlaamse gaaien … [Lees meer...] overEtymologica: Gaai

Etymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

23 januari 2023 door Bas van Andel 1 Reactie

La Hollande, c ‘est tout plat. Wie in Frankrijk komt kent deze zin. Als simpele Hollander probeer je dan iets te vertellen over duinen en Limburgse heuvels. Aan uitleggen dat er zelfs in ons rivierengebied reliëfverschillen zijn kom je niet toe. Al 10.000 jaar gaan er rivieren tussen Utrecht en Den Bosch westwaarts. Telkens kiezen ze een andere route. Langs de rivier wordt … [Lees meer...] overEtymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

Plakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

16 januari 2023 door Bas van Andel Reageer

Ik ging met een voormalige collega Adrie wandelen in Gemonde. Een klein plaatsje tussen St.-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel en Sint-Oedenrode, waar de vier zojuist genoemde gemeentes elk hun stuk van het dorp hadden. Adrie verliet het dorp zo’n 50 jaar geleden. De ruilverkavelingsmachinerie was rond die tijd vanuit het zuiden (Son) onderweg naar Gemonde. Maar naarmate men … [Lees meer...] overPlakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

Etymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

2 januari 2023 door Nicoline van der Sijs 4 Reacties

Na iedere onrustige jaarwisseling klinkt de roep om een algemeen vuurwerkverbod, en volgen er pleidooien voor een door de overheid georganiseerde vuurwerkshow. Daarmee keren we terug naar de oorsprong van het vuurwerk: toen dat in de zestiende eeuw zijn intrede deed in de Lage Landen, waren het de adel en de overheden die feestjes opluisterden met kunstvuurwerk om de bevolking, … [Lees meer...] overEtymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

Dommen

23 december 2022 door Cor van Bree 5 Reacties

Kort geleden (2022, Assen) verscheen van Henk Bloemhoff een vertaling van de oudsaksische Heliand in het Stellingwerfs (in samenwerking met Jan Nijen Twilhaar die een vertaling voor het Sallands heeft gemaakt). In zijn inleiding gaat Bloemhoff vrij uitvoerig in op de kerstening en de kerkgeschiedenis van de Stellingwerven: kan de Heliand daarin een rol gespeeld hebben? In … [Lees meer...] overDommen

Een oude kunst met vezels

19 november 2022 door Olivier van Renswoude 2 Reacties

Het weinig bezongen wonder dat wij papier noemen, een handzaam vel gemaakt uit een brij van vezels, werd meer dan tweeduizend jaar geleden uitgevonden in het oosten des Morgenlands. Het woord daarentegen komt van elders en sloeg op iets anders. Dat nodigt uit tot een nieuwe, nauwere verwoording. Met repen in de weer Reeds lang geleden aan de oevers van de Nijl … [Lees meer...] overEen oude kunst met vezels

Een oud woord voor ‘donker’

26 oktober 2022 door Olivier van Renswoude 1 Reactie

Het wordt heden verondersteld dat Engels dun ‘bruingrijs’, voorheen ‘donker’, ontleend is aan het Keltisch, een taal waarvan vormen ooit in heel Brittannië gesproken werden. Er zijn echter aanwijzingen dat het wel degelijk een Germaans woord is, met vermoedelijke evenknieën in Nederlandse achternamen als Donders en Dunning. Gebruik in Engeland Het … [Lees meer...] overEen oud woord voor ‘donker’

Ons gevederde verleden

18 augustus 2022 door Jan Stroop Reageer

Aan de reeks Nederlandse boeken over vogels is onlangs een fraai uitgevoerd boek toegevoegd. ’t Heet Gevleugelde geschiedenis van Nederland en ’t bevat 30 bijdragen waarin van alles over vogels behandeld wordt in een historisch verband. De bijdragen zijn chronologisch gerangschikt naar de periode die ze bestrijken. Van de vogels uit de prehistorie, valken, patrijzen, ganzen, … [Lees meer...] overOns gevederde verleden

Noch jimmer de simmer

17 augustus 2022 door Olivier van Renswoude Reageer

In de benaming van het warme jaargetijde vallen Fries en Schots simmer op met hun afwijkende klinker, zo naast Engels summer, Zweeds sommar, Duits Sommer en Nederlands zomer. Deze is te begrijpen vanuit—en vertelt ons iets over—de verloren, oeroude verbuiging van het woord. Een onverwachte klank Zowat alle herkomstkundige woordenboeken … [Lees meer...] overNoch jimmer de simmer

Deze boom houdt heksen weg

23 mei 2022 door Olivier van Renswoude Reageer

Met een geweld aan geurige bloemen tiert ieder voorjaar vroeg de gewone vogelkers, een verdrijver van toverkollen volgens oud volksgeloof. Het is een eigenschap die wellicht besloten ligt in de Oostenrijkse benaming Alexen, die bovendien te vereenzelvigen zij met onze kruidnaam alsem. Niet om het hout bekend De gewone vogelkers is inheems in het noorden des … [Lees meer...] overDeze boom houdt heksen weg

Etymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu

14 maart 2022 door Yoïn van Spijk Reageer

Uit het Proto-Germaanse *swōtija- ‘zoet’ is in de Westgermaanse talen een groot scala aan vormen ontstaan. In het Nederlands werd het woord bijvoorbeeld zoet, in het Engels sweet, in het Duits süß en in het Fries swiet. Hoe zijn al die verschillende vormen uit één en hetzelfde *swōtija- ontstaan? In dit artikel leg ik dat uit en op het eind laat ik het horen. … [Lees meer...] overEtymologica: ‘Zoet’ van 2500 v.C. tot nu

Hempje, kump en zwaarder

19 januari 2022 door Yoïn van Spijk 1 Reactie

In de standaardtaal is een klein hemd een hemdje, maar in het gesproken Nederlands hoor je vaak hempje. Op het eerste oog is dat een vreemde vorm: verkleinwoorden die eindigen op -pje verwacht je bij woorden als boom maar niet bij hemd, dat op een [t]-klank eindigt. Waar komt de [p] van hempje vandaan? Voor de verklaring nemen we een kijkje bij de streektalen en gaan we … [Lees meer...] overHempje, kump en zwaarder

Die Waarvandaan Van Woorde: Universiteit

2 december 2021 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Gerhard van Huyssteen, professor in taaltegnologie en Afrikaanse taalkunde aan die Noordwes-Universiteit, en Su-an Müller-Marais die drie woorde wat Akademia in die WAT gekoop het se oorsprong bespreek. In die video kyk ons na die woord “universiteit” en waar dit vandaan kom. … [Lees meer...] overDie Waarvandaan Van Woorde: Universiteit

Etymologica: We kennen nog heel wat Japans

29 november 2021 door Olivier van Renswoude Reageer

Het Japans heeft woorden als bīru ‘bier’, garasu ‘glas’ en karan ‘kraan’ van het Nederlands, een blijk van de tijd dat wij als enige westerlingen zaken mochten doen met het land van de rijzende zon. Maar heden kennen wij meer van hun taal dan omgekeerd, getuige een lijst van aikidō tot zen. Een bijzondere verhouding Met de … [Lees meer...] overEtymologica: We kennen nog heel wat Japans

Haag en Tuin

28 november 2021 door Jan Stroop 1 Reactie

Voor 't begrip 'haag' bestaan in 't Nederlandse taalgebied verschillende benamingen. Één ervan, tuin, heeft in een deel van ons taalgebied én in ‘t Nederlands een nieuwe betekenis gekregen, namelijk ‘tuin’. In dit artikel, dat ik schreef voor ‘t speciale nummer van Leuvense Bijdragen voor Jan Goossens bij gelegenheid van zijn 90e verjaardag, bespreek ik herkomst, … [Lees meer...] overHaag en Tuin

Etymologica: de Engelse leenwoorden gentleman, humbug en hype

22 november 2021 door Arend Quak 1 Reactie

Dat het Nederlands de nodige Engelse leenwoorden heeft overgenomen, is voor iedereen duidelijk. Die woorden hebben soms een verrassende herkomst. gentleman zelfstandig naamwoord ‘wel opgevoed man’. Nieuwnederlands gentleman ‘beschaafd man; man van stand’ [1847; Kramers, Kunstwoordentolk], Ieder vriend des vaderlands, ieder gentleman van gezonde beoordelingskragt, besloot … [Lees meer...] overEtymologica: de Engelse leenwoorden gentleman, humbug en hype

Etymologica: de klanknabootsingen haaibaai, hoempa en hum

1 november 2021 door Arend Quak 1 Reactie

Het aantal klanknabootsingen in het Nederlands is beperkt - er zijn dus slechts weinig woorden gevormd op grond van de klank die het genoemde produceert. Koekoek is ongetwijfeld het bekendste voorbeeld hiervan. Maar er zijn meer potientiële klanknabootsingen die minder bekend of herkenbaar zijn. Hieronder drie voorbeelden daarvan. haaibaai zelfstandig naamwoord ‘vinnige … [Lees meer...] overEtymologica: de klanknabootsingen haaibaai, hoempa en hum

Etymologica: de vele gedaanten van ‘lijk’

25 oktober 2021 door Yoïn van Spijk Reageer

Wat hebben lijk, gelijk, -lijk, (ge)lijken, liken, lichaam, litteken, likdoorn, zulk, elk en welk gemeen? Op het eerste gezicht alleen de letter l, maar er is meer: al deze woorden bevatten één en dezelfde woordstam. In dit artikel vertel hoe ik de bonte woordfamilie daaruit is ontstaan. Aan de basis van alle genoemde woorden ligt de Proto-Indo-Europese woordstam *leig-. … [Lees meer...] overEtymologica: de vele gedaanten van ‘lijk’

Etymologica: hotemetoot en hittepetit

11 oktober 2021 door Nicoline van der Sijs 4 Reacties

In 1906 nam het WNT het woord hotemetoot op met de beschrijving ‘gemeensl. benaming voor iemand die, in zijn of haar kring, de of eene “eerste viool” speelt’. Er werd geen etymologie gegeven maar onder hittepetit ‘klein bedrijvig vrouwspersoon’ werd kortweg vermeld: ‘vergelijk voor de vorming een woord als hotemetoot’. Een langere verklaring voor het woord hittepetit werd wel … [Lees meer...] overEtymologica: hotemetoot en hittepetit

Etymologica: Een oud achtervoegsel voor geboomten

20 september 2021 door Olivier van Renswoude 9 Reacties

Hoe heet een groep berken of plek met menige berk? Niet gelijk een berkenbos, daar de bomen in een groter, gemengd bos kunnen staan. Wel is zij immer een berkt. Deze en andere afleidingen met een oud achtervoegsel leven veelvuldig voort als namen van oorden in de Lage Landen. Aard en leeftijd Deze oordnamen, die hieronder in een lijst zijn weergegeven, zijn … [Lees meer...] overEtymologica: Een oud achtervoegsel voor geboomten

Woen bij de Friezen

7 september 2021 door Olivier van Renswoude Reageer

De vereerde zienergod Woen, wijs met zijn warende raven over Middelgaard, werd vroeger Weda genoemd door de heidense Friezen en hun nazaten. Dat is althans wat heden vaak gesteld wordt. Maar klopt het ook? En hoe zit het met woansdei en wensdei, de Friese evenknieën van woensdag? Een kostbaar aandenken In de omgeving van het gehucht Swichum, … [Lees meer...] overWoen bij de Friezen

Antwoorden en uitslag van de Etymologica zomervakantiequiz

6 september 2021 door Roland de Bonth Reageer

Nu alle basisschoolleerlingen en middelbare scholieren in Nederland en - vanaf 1 september - in België weer naar school gaan, is de zomervakantie echt voorbij. Velen hebben genoten van een vakantie in eigen land, maar er is ook het nodige gemopperd. Tal van evenementen gingen niet door en bij publiekstrekkende tentoonstellingen mochten musea slechts een beperkt aantal bezoekers … [Lees meer...] overAntwoorden en uitslag van de Etymologica zomervakantiequiz

« Vorige
Volgende »

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jaap Harten • Mijn geboortedatum

Toen ik negen jaar was
sloop er een fout in de
geschiedenis, die niemand
meer uit zou kunnen gummen.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Agenda

5-6 oktober 2023: Morfologiedagen

5-6 oktober 2023: Morfologiedagen

22 september 2023

➔ Lees meer
11 oktober 2023: Inspiratiedag – Literaire helden in de klas #4

11 oktober 2023: Inspiratiedag – Literaire helden in de klas #4

22 september 2023

➔ Lees meer
27 september 2023: Samespraak – een online gesprek n.a.v. 25 jaar Collectie Ernst van Heerden

27 september 2023: Samespraak – een online gesprek n.a.v. 25 jaar Collectie Ernst van Heerden

21 september 2023

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Valkuile vir die Afrikaanse vertaler van Nederlandse romans

Valkuile vir die Afrikaanse vertaler van Nederlandse romans

21 september 2023 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Suriname, ik ben van Bea Vianen

Suriname, ik ben van Bea Vianen

19 september 2023 Door Vlogboek Reageer

➔ Lees meer
Esther Kinsky blijft verliefd op de bioscoop

Esther Kinsky blijft verliefd op de bioscoop

18 september 2023 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2023 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact