Bij aanvang van de zestiende eeuw duikt het werkwoord turen op in onze schriftelijke overlevering. Schijnbaar uit het niets, want buiten de Lage Landen lijkt het nagenoeg niet bekend. Naar zijn herkomst is eerder enkel gegist, maar het zou wel eens de evenknie van een welbekend Engels woord kunnen zijn. Een blik noordwaarts Volgens het redelijk jonge en … [Lees meer...] overTuren is tuur hebben
Een oude kunst met vezels
Het weinig bezongen wonder dat wij papier noemen, een handzaam vel gemaakt uit een brij van vezels, werd meer dan tweeduizend jaar geleden uitgevonden in het oosten des Morgenlands. Het woord daarentegen komt van elders en sloeg op iets anders. Dat nodigt uit tot een nieuwe, nauwere verwoording. Met repen in de weer Reeds lang geleden aan de oevers van de Nijl … [Lees meer...] overEen oude kunst met vezels
Een oud woord voor ‘donker’
Het wordt heden verondersteld dat Engels dun ‘bruingrijs’, voorheen ‘donker’, ontleend is aan het Keltisch, een taal waarvan vormen ooit in heel Brittannië gesproken werden. Er zijn echter aanwijzingen dat het wel degelijk een Germaans woord is, met vermoedelijke evenknieën in Nederlandse achternamen als Donders en Dunning. Gebruik in Engeland Het … [Lees meer...] overEen oud woord voor ‘donker’
De Heer der Ringen: Tolkien opnieuw vertaald
Sinds de verschijning van The Lord of the Rings van J.R.R. Tolkien is in al die jaren maar één Nederlandse vertaling uitgegeven, het bekroonde werk van Max Schuchart. Gezien de invloed en taalkundige diepgang van het boek kunnen we ons afvragen of een andere poging geen kwaad kan; een die bijvoorbeeld geen elfen maar elven heeft. Groot … [Lees meer...] overDe Heer der Ringen: Tolkien opnieuw vertaald
De r in de ontwikkeling des Nederlands
ijk als de verscheidenheid in uitspraak van onze r thans is, vroeger ging zij vooral met de tip van de tong. Die gewoonte heeft de nodige sporen achtergelaten in allerhande Nederlandse woorden. Hoe dan ook hebben weinig medeklinkers in de geschiedenis van onze taal zo op hun omgeving ingewerkt als de r. Een bonte verzameling Enkele jaren terug kon de … [Lees meer...] overDe r in de ontwikkeling des Nederlands
Etymologica: Het raadsel van roest
Met ons woord voor ijzerbederf is iets vreemds aan de hand: roest en kennelijke evenknieën als Duits Rost en Engels rust zijn alle van Germaanse oorsprong doch niet of maar moeilijk te herleiden tot een enkele, gemeenschappelijke voorloper. Dit bemoeilijkt de algemeen aanvaarde duiding dat het woord verwant is aan rood. Verschil in … [Lees meer...] overEtymologica: Het raadsel van roest
Etymologica: Leeuwarden en andere warden
Tot ver in de middeleeuwen wonen de meeste Friezen op verhoogde erven verstrooid over een wijd, zeebetwist kwelderland dat bij hoge vloed telkens weer overstroomt, tot aan het uitgestrekte achterland met zijn veen en broekbossen. Een van die erven groeit uit tot een hoofdstad, met een naam die nog altijd een duiding vergt. Een ander land, een eigen taal Door de macht van … [Lees meer...] overEtymologica: Leeuwarden en andere warden
Noch jimmer de simmer
In de benaming van het warme jaargetijde vallen Fries en Schots simmer op met hun afwijkende klinker, zo naast Engels summer, Zweeds sommar, Duits Sommer en Nederlands zomer. Deze is te begrijpen vanuit—en vertelt ons iets over—de verloren, oeroude verbuiging van het woord. Een onverwachte klank Zowat alle herkomstkundige woordenboeken … [Lees meer...] overNoch jimmer de simmer
Deze boom houdt heksen weg
Met een geweld aan geurige bloemen tiert ieder voorjaar vroeg de gewone vogelkers, een verdrijver van toverkollen volgens oud volksgeloof. Het is een eigenschap die wellicht besloten ligt in de Oostenrijkse benaming Alexen, die bovendien te vereenzelvigen zij met onze kruidnaam alsem. Niet om het hout bekend De gewone vogelkers is inheems in het noorden des … [Lees meer...] overDeze boom houdt heksen weg
Etymologica: Van goud is gulden
Rijk is onze taal met het achtervoegsel -en in woorden als eiken, stalen en linnen, voor aard, afkomst of maak. Het kon van invloed zijn op de klinker van het grondwoord, al werd het verschil vaak weer geëffend. Zo hebben wij zowel gulden als gouden en vroeger bijvoorbeeld ook hulten naast houten. Ontwikkeling en … [Lees meer...] overEtymologica: Van goud is gulden
Etymologica: De voornaamwoorden van vroeger
Het had wellicht niet veel gescheeld of we zeiden nu niet die man en die vrouw maar za man en zoe vrouw, nog volgens de oorspronkelijke Germaanse voornaamwoordenschat, voordat die in de dochtertalen op verschillende wijzen omgewrocht raakte. Elk haar eigen weg De Germaanse talen lopen verrassend uiteen waar het aankomt op de … [Lees meer...] overEtymologica: De voornaamwoorden van vroeger
Etymologica: Eg gangi í tokuni
Aan het einde van haar wat onheilspellende lied Í tokuni zingt Eivør Pálsdottir over het dolen í endaleysu óvissuni ‘in het eindeloze onwisse’, een helderheid in het ons veelal nevelige Faeröers. Sommige streektaligen hier zullen meer van haar spraak begrijpen, waaronder de naam van het lied. Verwantschap Veel van de woorden die ze gebruikt, zoals we … [Lees meer...] overEtymologica: Eg gangi í tokuni
Etymologica: We kennen nog heel wat Japans
Het Japans heeft woorden als bīru ‘bier’, garasu ‘glas’ en karan ‘kraan’ van het Nederlands, een blijk van de tijd dat wij als enige westerlingen zaken mochten doen met het land van de rijzende zon. Maar heden kennen wij meer van hun taal dan omgekeerd, getuige een lijst van aikidō tot zen. Een bijzondere verhouding Met de … [Lees meer...] overEtymologica: We kennen nog heel wat Japans
Etymologica: Een oud achtervoegsel voor geboomten
Hoe heet een groep berken of plek met menige berk? Niet gelijk een berkenbos, daar de bomen in een groter, gemengd bos kunnen staan. Wel is zij immer een berkt. Deze en andere afleidingen met een oud achtervoegsel leven veelvuldig voort als namen van oorden in de Lage Landen. Aard en leeftijd Deze oordnamen, die hieronder in een lijst zijn weergegeven, zijn … [Lees meer...] overEtymologica: Een oud achtervoegsel voor geboomten
Woen bij de Friezen
De vereerde zienergod Woen, wijs met zijn warende raven over Middelgaard, werd vroeger Weda genoemd door de heidense Friezen en hun nazaten. Dat is althans wat heden vaak gesteld wordt. Maar klopt het ook? En hoe zit het met woansdei en wensdei, de Friese evenknieën van woensdag? Een kostbaar aandenken In de omgeving van het gehucht Swichum, … [Lees meer...] overWoen bij de Friezen
De Zassen met hun Zasse taal
Geworteld in Oost-Nederland en Noordwest-Duitsland zijn de nazaten van een volk en hun uiteengelopen taal die wij kennen als de Saksen en het Saksisch. Dat zijn echter naamvormen die betrekkelijk kort geleden van het Hoogduits zijn overgenomen. Zassen en Zas zijn de eigenlijke Nederlandse vormen. Afbakeningen Dit volk ontstaat in de … [Lees meer...] overDe Zassen met hun Zasse taal
Romeinen, Germanen, gemene woorden
Lang voordat geleerden inzagen hoe allerhande talen van Europa tot in India afstammen van een enkele taal, het Indo-Europees, was er verwondering over de overeenkomsten en verschillen tussen talen. Zo moet het ook gegaan zijn met Romeinen en Germanen, toen ze eenmaal elkaars spraak hoorden. Weinig gesprekken Bij de eerste grote ontmoeting tussen deze twee werelden in de … [Lees meer...] overRomeinen, Germanen, gemene woorden
Deze klinker verdonkert telkens weer
Het Algemeen Nederlands heeft een oude lange /aː/ bewaard in woorden als daad en spraak, gelijk het Duits met Tat en Sprache. Maar in grote delen van de Germaanse wereld is die klinker richting een lange /oː/ verschoven, zij het in verschillende mate en spelling, van Brabants daod en spraok tot … [Lees meer...] overDeze klinker verdonkert telkens weer