De beste tijd om uien te oogsten is al lang weer voorbij. Die valt in augustus las ik ergens, maar een stukje over de benaming ui kan natuurlijk altijd. Dat ik dat nu pas doe, vind ik eigenlijk wel gek, want de ui (Allium cepa) is voor een taalkundige een heel dankbare plant. Zijn verschillende benamingen geven namelijk een mooi beeld van de culturele invloeden, die … [Lees meer...] overEtymologica: de ui
Etymologica: appels en peren
Omdat we middenin de appel- en perenoogst zitten, worden ook de namen appel en peer meer gebruikt dan anders en dan worden ze al gauw ook onderwerp van een stukje. Wat ik al wist voordat ik nader onderzoek deed, was: appel is geen Romaans leenwoord, dus is die naam wellicht in onze streken ontstaan, ruim genomen dan. Peer is wel een … [Lees meer...] overEtymologica: appels en peren
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Omtzigt
Bij de voorbeelden van familienamen waarbij sprake is van frictie tussen schrijfwijze en uitspraak hoort ook de familienaam Omtzigt. Dat bij die familienaam frictie voorkomt, is gemakkelijk af te leiden uit de vele keren dat de naam verkeerd gespeld wordt, namelijk als Omzigt. Kijk maar eens bij Google. De naam Omtzigt zorgt blijkbaar voor onzekerheid, niet zozeer vanwege een … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Omtzigt
Etymologica: braam
Van de braam (Rubus fruticosus) geloof je onmiddellijk dat ie altijd al in ’t wild voorkwam. Nog in mijn jeugd was er maar één manier om aan bramen te komen: zelf plukken, langs de spoordijk, gewapend met een stok met een spijker als haak om de doornige takken opzij te trekken. In mijn tuin op Nut & Genoegen heb ik de braamstruiken op één hoek bij elkaar gezet, maar … [Lees meer...] overEtymologica: braam
Etymologica: Vlinder
Ik sta er zelf van te kijken dat ik ’t nog niet eerder over de vlinder en zijn namen heb gehad, want er is geen insect dat zoveel namen heeft en dat is altijd leuk. Ik bedoel niet de namen voor de vele soorten vlinders die er zijn, als dagpauwoog, gamma-uil, atalanta, koolwitje, en vele meer. Nee, mij gaat ’t nu om de namen voor ‘vlinder in ’t algemeen’. Dat zijn er ook … [Lees meer...] overEtymologica: Vlinder
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Taainagel
In mijn vorige berichten over familienamen ging ’t over namen waarvan de uitspraak veranderde omdat hun schrijfwijze anders opgevat werd dan wat er oorspronkelijk mee bedoeld was. De ou in Van Poucke is de Franse spelling voor oe, maar wordt toch uitgesproken als ou. De v in Lavreijsen is een andere spelling voor de u, maar men zegt toch Lavreijsen. In Van Groeningen is oe ’t … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Taainagel
Etymologica: rups
Dit stukje is een kleine taalkundige verhandeling naar aanleiding van de namen voor de rups, of eigenlijk over de enige naam die er in ons taalgebied bestaat voor de rups, namelijk rups en een aantal varianten, rupse, rups, ruspe, rusp, roepe, roep, ruip. De oudste notering van ’t woord is uit 1240: rupsene. De rups heeft zolang we hem kennen voor schade … [Lees meer...] overEtymologica: rups
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Van Groeningen, Van Deutekom
voor R. Ik mag graag kijken naar ’t Nederlands elftal als ’t bezig is ’t Wilhelmus mee te zingen. Vooral bij de vierde regel, “Blijf ick tot inden doet”, let ik goed op: zingen ze ‘doet’ of ‘dood’. Of ze dat doen is te zien aan ’t tuiten van de lippen. Dat gebeurt immers als je ‘doet’ zegt. En de meesten doen dat, voorzover ze al meezingen. Dat doet staat in de tekst als … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Van Groeningen, Van Deutekom
Etymologica: de meikever
Dit stukje gaat over een insect dat volgens mijn gegevens in de Randstad niet voorkomt: de meikever. De meikever komt globaal genomen in de Randstad niet voor omdat zijn biotoop er ontbreekt. Hij verschijnt alleen op de zandgrond en wel speciaal in de maand mei, vandaar zijn officiële naam, en hij leeft van de blaren van eik en beuk. Opmerkelijk is dat de … [Lees meer...] overEtymologica: de meikever
Etymologica: Tuinman, tuinder, hovenier
Wij, leden van Volkstuinvereniging Nut en Genoegen, noemen onszelf graag tuinder, een woord dat afgeleid is van ’t werkwoord tuinen en dat weer van ’t zelfstandig naamwoord tuin, dus: tuin > tuinen > tuinder. Maar dat is nog niet alles. ’t Alleroudste, of allereerste tuin betekende omheining, net als ’t Duitse Zaun. Dat … [Lees meer...] overEtymologica: Tuinman, tuinder, hovenier
Etymologica: lente
Er is geen jaargetijde waarvan de komst van oudsher zozeer wordt verwelkomd als de lente, in ’t bijzonder de maand mei. ‘Die winter is verganghen, ic sie des meien schijn”, schreef een middeleeuws dichter. Dat was in zijn tijd toen de winters doorgaans bar koud waren, een nog grotere belevenis dan tegenwoordig. ’t Was ook vooral de maand mei waar men naar uitzag. De literatuur … [Lees meer...] overEtymologica: lente
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Lavreysen
Hij was onlangs weer eens in ’t nieuws, wielrenner Harrie Lavreysen, en niet zomaar, want op de Europese kampioenschappen baanwielrennen 2023 heeft ie drie keer goud gewonnen. Ook zijn naam trekt mijn aandacht want ik zie dat hier iets bijzonders aan de hand is met de relatie tussen spelling en uitspraak. Harrie Lavreysen (14 maart 1997) is afkomstig uit Luyksgestel, een … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Lavreysen
Familienamen, hoe spreek je ze uit: Van Poucke
Wie geïnteresseerd is in klassieke muziek heeft de familienaam zeker wel eens gehoord, die van broer en zus Van Poucke, hij pianist, zij celliste, en beiden niet de minsten. Hun naam is ook de moeite waard. Dat begint er al mee dat van de familienaam Van Poucke nog een tweede schrijfwijze bestaat, namelijk Van Poecke. Ze zijn in Nederland geen van beide frequent, sterker … [Lees meer...] overFamilienamen, hoe spreek je ze uit: Van Poucke
Etymologica: Gaai
Duits: Eichelhäher; Engels: Jay; Frans: Geai; Fries: Houtekster; Kroatisch: kreja; Spaans: arrendajo; Turks: alakarga; Arabisch: جاي [jay] Een of twee keer in een jaar verschijnen er een of twee grote veelkleurige vogels in mijn achtertuin. Ze vallen erg op en zo kwam ik er in mijn Vogelgids al gauw achter dat ’t Vlaamse gaaien … [Lees meer...] overEtymologica: Gaai
Etymologica: Merel
In de taal van onze medetuinders: Arabic: طائر أسود (tayir ‘aswad); Frans: merle: Krowaats: kos; Spaans: mirlo; Turks: karatavuk. (vergeet ik er nog een?) Dat je ouder wordt merk je ook aan je gehoor. Dat gaat achteruit, de hoge tonen komen niet meer binnen. Bij mij ligt de grens bij zo’n 6000 Hz. Alles erboven hoor ik niet meer. Dat betekent dat … [Lees meer...] overEtymologica: Merel
Etymologica: Aardbei
Je zou ’t misschien niet denken maar de aardbei is een oeroude vrucht. In de bronstijd (ca. 3000 tot 800 voor Christus) werd ie al gebruikt. Hoe ze dat weten is me een raadsel. Ik kan me niet voorstellen dat er prehistorische aardbeien gevonden zijn; ik kan de mijne amper twee dagen goed houden. Die oude aardbei was de aardbei die we nu ‘wilde aardbei’ noemen. Hij komt nog … [Lees meer...] overEtymologica: Aardbei
Ons gevederde verleden
Aan de reeks Nederlandse boeken over vogels is onlangs een fraai uitgevoerd boek toegevoegd. ’t Heet Gevleugelde geschiedenis van Nederland en ’t bevat 30 bijdragen waarin van alles over vogels behandeld wordt in een historisch verband. De bijdragen zijn chronologisch gerangschikt naar de periode die ze bestrijken. Van de vogels uit de prehistorie, valken, patrijzen, ganzen, … [Lees meer...] overOns gevederde verleden
Etymologica: Zomer
Onze voorouders, de Indo-Europeanen, onderscheidden maar twee seizoenen, winter en zomer. We hebben ’t dan over ’t vierde millennium voor ’t begin van onze jaartelling. Voor de ‘zomer’ bestond toen een benaming die we in de Germaanse talen nog terugvinden, in allerlei variaties, o.a. summer (Engels), sommer (Duits), simmer (Fries). In ’t … [Lees meer...] overEtymologica: Zomer
Etymologica: winterkoninkje
Er zijn maar weinig vogels die genoemd worden met een verkleinwoord. Ik ken eigenlijk alleen ’t roodborstje, ‘t puttertje en ’t winterkoninkje. Ze zijn ook alle drie bijzonder klein. Maar andere vogels die toch ook klein zijn krijgen een volwassen naam: mus, spreeuw, koolmees, kneu. Natuurlijk kun je ook zeggen musje, spreeuwtje, enzovoorts, maar … [Lees meer...] overEtymologica: winterkoninkje
Hoe teken je een dialectkaart?
Ter nagedachtenis aan Jan van Bakel, de ontwerper van 't cartografische programma CARTO door Jan Stroop “De meeste dialectologen hebben geen verstand van cartografie.” Zo dacht ik erover in 1973, maar ik denk er nog steeds zo over, want de situatie is sindsdien nauwelijks veranderd. De kaartjes in ’t pas verschenen Dialectendoeboek laten dat goed zien. ’t Is natuurlijk … [Lees meer...] overHoe teken je een dialectkaart?
Haag en Tuin
Voor 't begrip 'haag' bestaan in 't Nederlandse taalgebied verschillende benamingen. Één ervan, tuin, heeft in een deel van ons taalgebied én in ‘t Nederlands een nieuwe betekenis gekregen, namelijk ‘tuin’. In dit artikel, dat ik schreef voor ‘t speciale nummer van Leuvense Bijdragen voor Jan Goossens bij gelegenheid van zijn 90e verjaardag, bespreek ik herkomst, … [Lees meer...] overHaag en Tuin
Tieneke en Constantientje
door Jan Stroop In de biografie van Christiaan Huygens van Hugh Aldersey-Williams, kortgeleden vertaald verschenen als “De eeuw van het licht”, las ik dat de oudste zonen van Constantijn Huygens in de familiekring Tien en Tiaen genoemd werden (blz. 132). Dat is interessant, dacht ik. De laatste naam is natuurlijk de verkorte vorm van Christiaan, de voornaam … [Lees meer...] overTieneke en Constantientje
Een journalistieke hebbelijkheid
De Alias-praktijk door Jan Stroop Wie wel eens een artikel op de sportpagina van de krant leest, komt regelmatig een stijlverschijnsel tegen dat ik de ‘Alias-praktijk’ noem. Dat gaat zo. De schrijver voert een voetballer ten tonele, bijv. Deulofeu, en daar gaat zijn artikel verder over. Maar iedere keer dat die Deufoleu verschijnt, noemt de journalist hem anders en wel zo dat … [Lees meer...] overEen journalistieke hebbelijkheid
Poldernederlands Op1
door Jan Stroop De opzet van de nieuwe talkshow op de NPO1, die Op1 heet, herinnert me aan die van ’t legendarische ‘Het Blauwe Licht’, 't discussieprogramma van Stephan Sanders en wijlen Anil Ramdas. Voor dat Blauwe Licht werden wekelijks twee personen uitgenodigd, steeds een man en een vrouw. De discussies gingen over serieuze tv-programma's van de week ervoor. … [Lees meer...] overPoldernederlands Op1
Boeren in Nieuw-Nederland
Door Jan Stroop Als je door Manhattan wandelt of een foto bekijkt van Times Square is ’t bijna onvoorstelbaar dat daar ooit geboerd werd en dat je er struikelde over loslopende en wroetende varkens. En waar nu de Trumptower staat dat daar de mensen voor hun onderkomen de diepte in gingen: ze “graven… een viercante cuijl kelders gewijs in de aerde, … besetten de aerde van … [Lees meer...] overBoeren in Nieuw-Nederland
