• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Familienamen, hoe spreek je ze uit: Omtzigt

29 september 2023 door Jan Stroop 7 Reacties

Bij de voorbeelden van familienamen waarbij sprake is van frictie tussen schrijfwijze en uitspraak hoort ook de familienaam Omtzigt. Dat bij die familienaam frictie voorkomt, is gemakkelijk af te leiden uit de vele keren dat de naam verkeerd gespeld wordt, namelijk als Omzigt. Kijk maar eens bij Google. De naam Omtzigt zorgt blijkbaar voor onzekerheid, niet zozeer vanwege een zeker persoon die die naam draagt, als wel door de vorm van de naam.

De naam omtzigt is van oorsprong een gewoon zelfstandig naamwoord, dat afgeleid is van ’t werkwoord omzien in de betekenis ‘Naar iemand of iets omkijken, er met belangstelling naar zien, veelal met het doel om op den persoon of de zaak toe te zien of er voor te zorgen’, aldus ’t Woordenboek der Nederlandsche Taal. Omzigt, oorspronkelijk zonder t, betekent ‘behoedzaamheid’. De oudste betekenis van omzien is gewoon ‘omkijken’.

Opvallend is dat ’t zelfstandig naamwoord omzigt of omzicht, zoals ’t ook gespeld werd, nooit erg gangbaar geworden is. ’t Werd al gauw vervangen door omzichtigheid. Voorbeeld: “Men moet de feylen met een bedaerde om-zichtigheyd teghen-gaen”, DE BRUNE, Bank. 1, 476 [1657].

Bij ’t doorzoeken van ‘alle teksten’ in de DBNL (Digitale Bibliotheek Nederlandse Letterkunde) vond ik dat de schrijfwijze omzigt, met die specifieke g, voor ’t eerst voorkomt in de 18e eeuw, overigens maar twee keer, in 1717 en 1763. De meest gebruikte spelling was toen nog omzicht.

Dat veranderde door de invoering in 1804 van de spellingregels die in opdracht van de overheid opgesteld waren door de Leidse hoogleraar Matthijs Siegenbeek (1774-1854). Volgens deze regels werden woorden met -cht voortaan geschreven met -gt: berigt, kragt, ligt, en nog vele meer. Ook omzicht viel de nieuwe schrijfwijze te beurt: omzigt.

Op zeker moment is omzigt ook familienaam geworden, misschien omdat aan iemand bepaalde eigenschappen werden toegekend, zoals aan aartsvader Jacob, bij Vondel:

D’aertsvader Jakob, wien ’t aen omzicht niet ontbrack,
Smoorde Esaus bittren wrock.
(Koning David In ballingschap, vers 917)

’t Ontstaan van de familienaam valt waarschijnlijk in ’t begin van de 18e eeuw. De oudst gedateerde naamdrager die ik gevonden heb, is Jan Willemze Omtzigt (± 1738-< 1817) te Mijdrecht. Zijn naam werd ook wel aldus geschreven: Jan Omsigt, zonder t dus, net als die van zijn dochter Johanna Jansdr Omzigt (1773-1827). De vader van Jan heette Willem Omtzigt; zijn levensdata zijn onbekend.

Aanvankelijk komen in de stamboom de schrijfwijzen Omzigt en Omtzigt naast elkaar voor, maar gaandeweg verdwijnt de eerste en blijft alleen Omtzigt over. In 2007 kwamen er in Nederland 147 naamdragers Omtzigt voor. Zie ’t kaartje met de aantallen per gemeente; in de gekleurde gemeenten waar geen cijfertje bij staat, komen minder dan 5 naamdragers voor.

Geen van de andere schrijfwijzen, omzicht en omzigt, heeft ’t tot familienaam gebracht, Omtzigt is de enige. Omgekeerd komen de vormen omtzicht en omtzigt mét t weer niet voor als gewoon substantief.

De t behoort dus specifiek toe aan de familienaam, maar waar komt ie vandaan? ’t Is ondenkbaar dat die een weergave is geweest van de uitspraak, want die t geeft juist problemen bij ’t uitspreken en bij ’t schrijven wordt ie vaak vergeten, zoals we zagen en zoals ik nog kan laten zien met een paar citaten, uit regeringsdocumenten nog wel.

  • Website Rijksoverheid: Kamerbrief over amendement Omzigt over Tijdelijke wet uitwisseling persoonsgegevens.
  • UHP KOT; Kamerstuk | 07-02-2023 Ministerie van Buitenlandse Zaken, Datum 23 mei 2023: Betreft Beantwoording vragen van het lid Omzigt (Omtzigt) over het bericht dat Japan weigert verantwoordelijk te nemen voor de onmenselijke behandeling van ‘troostmeisjes’.
  • NOS Nieuws• maandag 21 augustus, 12:30: Omzigt over zijn partij, versplintering en kabinetsdeelname

Nu is een ingevoegde spraakklank als de t in ’t Nederlands niet ongewoon, maar dat invoegen is wel aan een bepaalde voorwaarde gebonden: de invoeger moet wat zijn articulatieplaats betreft gelijk zijn aan de voorafgaande medeklinker.

Zo verschijnt een t, wat een dentaal (een tandmedeklinker) is, alleen na een dentale nasaal, te weten de n: prins wordt dan prints. Ook in familienamen komt dat voor. Bijvoorbeeld in Frantzen en Frantsen, die ontstaan zijn uit Fransen; Jantzen uit Jansen.

De eerste medeklinker in Omtzigt is een m, een labiale medeklinker, een lipmedeklinker. Daar past een t dus niet bij. De enig fonetisch juiste invoeger na de m is een p, want dat is ook een lipmedeklinker. Voorbeelden genoeg: betaampt (betaamt); neempt (neemt); vreempd (vreemd), vormen die eertijds ook zo geschreven werden, maar tegenwoordig vaak zo uitgesproken worden, ook al is men er zich niet van bewust.

Bij kleinwoordvorming krijgen substantieven die op -m eindigen ’t achtervoegsel -pje: boompje, raampje, oompje. Ook in familienamen verschijnt de ingevoegde p: naast Domselaar, van komt voor Dompselaar, van; naast Beemt, van den ook Beempt, van den.

Omzigt had dus Ompzigt moeten worden. De invoeging van een t in Omzigt, de familienaam, maar niet in ’t gewone substantief, is daarom niet ’t gevolg van een fonologisch proces en ook niet van de uitspraak. Er moet hier waarschijnlijk een eigenwijze pennevoerder voor verantwoordelijk gehouden worden, iemand die ’t beter meende te weten of een familielid dat die t wel chic vond staan.

Dat ze daarmee de latere naamdragers opzadelden met een uitspraakprobleem én een schrijfprobleem hebben ze zich niet gerealiseerd. Want dat ’t uitspreken van die t aandacht vereist, is wel duidelijk. ’t Is bovendien een geval van spellinguitspraak, zoals je dat ook wel eens hoort als mensen de t uitspreken in lichtje of beestje, gefixeerd als ze zijn op de gespelde vorm. Ik raad dat af. Zeg toch gewoon lichje en beesje, net als iedereen, en dus ook Omzigt, tegen de heer Omtzigt.


Gebruikt:

  • DBNL (Digitale Bibliotheek Nederlandse Letterkunde)
  • Familienamenbank
  • Genealogie-online
  • Historische woordenboeken

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: naamkunde, namen, voornamen

Lees Interacties

Reacties

  1. Ad Welschen zegt

    29 september 2023 om 13:18

    Met je advies aan het einde ben ik het niet eens, Jan. Iedereen die het woord ’tsaar’ kan uitspreken moet dat ook kunnen bij ‘omtsicht’. Maar voor het overige, hadden maar meer parlementariërs zo veel omzicht …

    Beantwoorden
    • Jan Stroop zegt

      30 september 2023 om 12:13

      Dat is waar, maar wie Tjeerd kan zeggen, zou ook lichtje moeten zeggen en dat wordt in de regel niet gedaan.

      Beantwoorden
      • Ad Welschen zegt

        1 oktober 2023 om 09:20

        Ongetwijfeld zal in de wandeling, zeker bij snel en/of ontspannen spreken, de neiging bestaan om in ‘Omtzigt’ de middelste -t- niet uit te spreken. Maar hoe noemt Pieter zichzelf? Dat zou maatgevend moeten zijn. Hier gelden toch wel iets andere normen dan in de spreektaal.

        Beantwoorden
  2. Ward zegt

    30 september 2023 om 08:00

    Ik zeg wel beesje, maar niet lichje. Ik zeg lichtsje. Ik ben niet iedereen.

    Beantwoorden
  3. Petra Mens-Omtzigt zegt

    30 september 2023 om 13:24

    Wat een leuk artikel, mijn hartelijke dank! Petra Mens-Omtzigt – Lisse

    Beantwoorden
  4. David Omtzigt zegt

    2 oktober 2023 om 07:21

    Zeker een interessant artikel. Voor wat betreft de uitspraak: ik persoonlijk spreek het uit mét t.

    Beantwoorden
  5. L-M. van MonTfoort zegt

    2 oktober 2023 om 09:00

    Oneens met de schrijver. De actualiteitenrubriek van AVRO/TROS “Een Vandaag” heeft onlangs een onderdeel gewijd aan het verkeerd uitspreken van je naam: “Wat de gevolgen zijn als je naam vaak verkeerd wordt uitgesproken: ‘Alsof je identiteit niet volledig gewaardeerd wordt’”, uitzenddatum 6 augustus 2023. Hoewel in de uitzending de nadruk lag op mensen met een biculturele achtergrond geef je iedereen het gevoel er niet bij te horen als de naam verkeerd uitgesproken wordt.
    Wellicht dat het advies heroverwogen kan worden.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d