Door Ben Salemans
In het af en toe raadselachtige document Veelgestelde vragen vakspecifieke correctieregels CE Nederlands havo en vwo 2016. Versie 1, 22 april 2016 lezen we het volgende:
”Hoe moet correct taalgebruik worden beoordeeld bij antwoorden die beginnen met ‘dat’ of een variant daarvan (bijzin), terwijl om hele zinnen is gevraagd? Voor antwoorden die alleen uit een bijzin bestaan terwijl er gevraagd wordt om volledige zinnen te gebruiken, moet één fout worden gerekend vanwege deze onvolledigheid. Verder is het natuurlijk zo dat ook volledige zinnen kunnen beginnen met een bijzin (“Dat het koud weer is, weten we wel”). Daar is niets mis mee.”
De publicatiedatum van het genoemde raadselachtige document van examenblad.nl is hoogst eigenaardig: 22 april 2016. Dan zit het schooljaar voor de meeste eindexamenkandidaten er zowat op! Hoe moeten/moesten docenten Nederlands al deze vaak rare beoordelingsrichtlijnen nog aan hun eindexamenleerlingen mededelen? Het opvallende document van examenblad.nl had toch wel minstens een maandje eerder bekend mogen worden gemaakt, lijkt me.
Uit het citaat kunnen we afleiden dat een zin die met dat, omdat of een ander –dat-voegwoord begint en geen hoofdzinwoordvolgorde vertoont geen hele of volledige zin is. En dat er daarom iets mis mee is en dat zo’n zin om die reden als taalfout moet worden gezien. Dat vind ik een hoogst eigenaardige opvatting over wat een complete zin is. Waarom? Omdat ik bijvoorbeeld deze zin, die ik nu schrijf, correct vind. Waarom zou “Omdat ik bijvoorbeeld deze zin (…) correct vind” geen complete zin zijn? Ja, ik weet ook wel dat de woordvolgorde in deze voorbeeldzin niet die van een hoofdzin is. Maar dat impliceert toch niet dat het een incomplete of (taalkundig) foute zin is? Vooruit, ik ben bereid om mee te denken met examenblad.nl en wil misschien wel toegeven dat in de voorbeeldzin iets is weggelaten (zoals dat ook in samentrekkingen gebeurt; samentrekkingen zijn geen taalfouten, lijkt me toch). En, weer vooruit, je zou kunnen stellen dat in plaats van “Omdat” in de voorbeeldzin “Ik vind dat, omdat” of “Ik denk dat, omdat” zou moeten staan. De toevoeging van die extra woorden voor “Omdat” leidt niet tot beter of meer acceptabel taalgebruik, lijkt me. Maar volgens de hierboven aangeduide beoordelingsrichtlijnen van examen.nl klopt dat niet. Volgens examenblad.nl is het namelijk noodzakelijk dat er in het antwoord voor dat omdat iets wordt toegevoegd, omdat het antwoord anders een onvolledige zin is en als taalfout moet worden beoordeeld…
Ik wil dat wel uitwerken, nee beter: preciseren (zie het vwo-examen Nederlands 2016, vraag 7). Welke optie vindt u beter? Optie a: “Dat vind ik een hoogst eigenaardige opvatting over wat een complete zin is. Waarom? Omdat ik bijvoorbeeld deze zin, die ik nu schrijf, correct vind”. Of optie b: “Dat vind ik een hoogst eigenaardige opvatting over wat een complete zin is. Waarom? Ik denk dat omdat ik bijvoorbeeld deze zin, die ik nu schrijf, correct vind”. Optie a is toch zeker niet fout? En de toevoeging van “Ik denk dat” bij optie b is zeker mogelijk, maar wel overdreven en misschien zelfs overbodig? Nogmaals, volgens examenblad.nl zou optie a een taalfout bevatten en optie b niet. Dat is toch te gek voor woorden?
Verder zijn er natuurlijk talloze zinnen die uit één woord of enkele woorden bestaan, die naar mijn smaak toch te betitelen zijn als volledige zinnen. Vaak zijn het zelfs complete en taalkundig foutloze zinnen zonder werkwoord erin. (Kan examenblad.nl zich dit voorstellen?) Lees de columns in de Volkskrant of andere kranten er maar op na. Daarin staan wel erg veel korte zinnen die volgens examenblad.nl in examenantwoorden als taalfouten zouden moeten worden beoordeeld. Dat is, opnieuw, toch te gek voor woorden? Aaf Brandt Corstius, volgens examenblad.nl schrijf jij erg veel incomplete zinnen in je Volkskrant-columns, die zelfs, weer volgens examenblad.nl, als taalfouten moeten worden betiteld! Wat een onzin, he Aaf? Ach, je vader zou veel beter dan ik deze idiotie van examenblad.nl over incomplete zinnen als taalfouten hebben neergesabeld! Hij had het ongetwijfeld mooier dan ik en in slechts een stuk of twintig krachtige woorden genadeloos verwoord. Zucht. Of, slechter verwoord, maar correct volgens examenblad.nl: ik vind dat een zucht waard.
Stel dat aan een eindexamenkandidaat in het centraal examen Nederlands een vraag wordt gesteld als: “Waarom vindt de auteur dat scheidsrechter Makkelie moet worden geschorst? Geef je antwoord in één of meer volledige zinnen. Gebruik niet meer dan 10 woorden voor je antwoord.” Als de kandidaat dan antwoordt met “Omdat Makkelie ten onrechte een strafschop toekende aan Ajax”, is dat, als ik het allemaal goed begrijp, een onvolledige zin en moet er dus één strafpunt voor fout taalgebruik worden genoteerd. Als de kandidaat had geantwoord met “De auteur vindt dat Makkelie moet worden geschorst, omdat Makkelie/hij ten onrechte een strafschop toekende aan Ajax” zou er geen strafpunt hoeven worden toebedeeld. Maar dat antwoord is toch langer dan 10 woorden, en je mag dan toch alleen naar de eerste 10 woorden kijken? Nee, zegt examenblad.nl: het gedeelte van het antwoord waarin de vraag wordt herhaald hoef je niet mee te tellen bij het aantal woorden. Het is toch om tureluurs van te worden! Moeten we nu echt terug naar de tijd waarin leerlingen werd geleerd om de vragen in hun antwoorden te laten terugkomen om puntenaftrek te voorkomen? (En moeten we als docenten Nederlands dan aan leerlingen leren dat ze die min of meer verplicht te herhalen woorden uit de opdracht in hun antwoord niet hoeven mee te tellen als bij die opdracht de eis wordt gesteld dat bij het antwoord op die opdracht een bepaald maximum aantal woorden niet mag worden overschreden. Lekkere zin, he? Deze haast niet te volgen eis die je uit de richtlijnen van examenblad.nl kunt afleiden, is ronduit absurd!)
Afijn. Mij lijkt het duidelijk dat de hierboven weergegeven opvatting van examenblad.nl, dat een volledige zin nooit alleen uit een dat-bijzin kan bestaan. incorrect is. Waarom? Omdat die regel veel te kort door de bocht is en aantoonbaar onjuist is. Ik voel er niets voor om die zogenaamd onvolledige dat-zinnen als taalfout van eindexamenleerlingen te beoordelen. Dat ga ik ook niet doen. Of zie ik nu iets over het hoofd?
Dit stuk van Ben Salemans is tevens gepubliceerd op 15 mei op het examenforumnederlands2016, de examenfora 2016 van SBN Levende Talen.
Andere regel uit dit document op examenblad.nl: “Bij een antwoord op een open vraag waarbij de kandidaat niet hoeft te antwoorden in een volledige zin, wordt niet de grammaticaliteit van het antwoord beoordeeld, maar wordt er wel gelet (sic) op fouten in de spelling.”
Dan gaat het hier waarschijnlijk om bijvoorbeeld vragen naar alinea’s waarboven een gegeven tussenkopje geplaatst moet worden. Immers, alleen meerkeuzevragen zijn gesloten vragen. Een (dyslectische) leerling noemt tweemaal de juiste alinea, maar schrijft ook tweemaal: “Allinia x”. Hup, twee spelfouten, want vakspecifieke regel 1 voor taalaftrek luidt dat herhaalde fouten als afzonderlijke fouten geteld moeten worden.
Of, wordt ermee bedoeld dat het gaat om vragen waar niet expliciet bij staat dat er in volledige zinnen geantwoord moet worden? Dat zou weer in tegenspraak zijn met de algemene correctieregel voor taalgebruik “Regeling met betrekking tot incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik in antwoorden op open vragen” Alle open vragen dus. (Oeps, geen volledige zin en deze ook niet.)
Begint het u al te duizelen? Er is nog meer: “Spelfouten in de overschrijding van het maximum aantal woorden tellen niet mee.” Alleen spelfouten? (Oeps, dit is geen volledige zin.) Ik vrees dat het CvTE (en de staatssecretaris en de voormalig minister van onderwijs en jan-en-alleman) hier spelfouten verwart met taalfouten.
En, wat vindt u van de tautologie in deze zin (ook uit het CvTE-document): “Fouten in woordcombinaties, zoals in bijvoorbeeld de voorzetselgroep ’te allen tijde’ moeten per woord afzonderlijk worden geteld.”
Zojuist vernam ik dat in het vwo-examen een spelfout zit: ‘een ieder’. Schaam je, CvTE; neem jezelf de maat!
Inderdaad, Herma. Om knettergek van te worden!
De spelfout die je noemt, staat in het CE Nederlands havo. Hier staan nog twee fouten in, beide in vraag 28. Eentje is via een erratum gecorrigeerd. Zou Cito beseffen met deze 3 fouten al bijna op de helft te zitten van de maximale puntenaftrek (7 fouten) voor taalfouten?
En dan zijn er inmiddels ook al verschillende mensen die er op wijzen dat ook in sommige examenteksten uit het vwo-examen van dit jaar elliptische zinnen voorkomen.
Ben, waar staat jouw verhaal in het examenforum? Ik wou daar BRAVO! onder zetten en doe het alvast maar hier.
Er zijn daar op dat forum al een paar draadjes bezig om van te gruwen en ik ben ervan overtuigd dat een groot aantal droogstoppelcollega’s, (die je nooit tegenkomt op het forum of op de bijeenkomst van Levende Talen, maar wel treft als tweede corrector,) de messen al geslepen hebben om zich eens flink uit te leven in allerhande muggenzifterij.