Door Willem Kuiper

Eind april 2016 werd in Brussel de laatmiddeleeuwse Karelroman geveild, waarnaar ik al jaren op zoek was: Galien Rethore. De laatste bezitter was prof. dr. Willy L. Braekman, die naam maakte met twee studies: Middelnederlandse geneeskundige recepten. Een bijdrage tot de geschiedenis van de vakliteratuur in de Nederlanden en Medische en technische Middelnederlandse recepten. Een tweede bijdrage tot de geschiedenis van de vakliteratuur in de Nederlanden, beide uitgegeven door de Koninklijke (Vlaamse) Academie voor (Nederlandse) Taal- en Letterkunde te Gent, resp. in 1970 en 1973. In 1980 startte Braekman de reeks Zeldzame volksboeken uit de Nederlanden, waarin hij zijn belangstelling en liefde voor het laat-middeleeuwse gedrukte boek etaleerde. In 1988 verwierf hij uit Gents privé-bezit het enige bewaard gebleven exemplaar van de Middelnederlandse vertaling / bewerking van de Middelfranse roman Galien Rethore, een proza-bewerking van een eeuwen ouder chanson de geste. Op basis van het drukkersmerk op bladzijde a1verso schreef Braekman deze druk toe aan Willem Vorsterman, boekdrukker en uitgever te Antwerpen, en hij dateerde het boek ca. 1520-1525 [handgeschreven notitie van Braekman vóór in het boek, die bij de restauratie uit het boek genomen is en nu als losse bijlage bewaard wordt].

Het boek werd afgehamerd voor een prijs die nog net binnen het bereik van een kapitaalkrachtige particuliere bibliofiel ligt, maar gelukkig was de hoogste bieder de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience te Antwerpen. En ik zou geen betere gastheer kunnen bedenken. Vanaf de eerste dag heeft de Erfgoedbibliotheek haar aanwinst met belangstellenden gedeeld en ik ben conservator Steven Van Impe daar intens dankbaar voor. Hij voorzag mij binnen de kortste keren van digitale foto’s van het boek, zodat ik niet hoefde te wachten op de restauratie en de digitalisering. Die restauratie is inmiddels een feit. Galien Rethore heeft een plaatskenmerk [EHC 812424] en een bibliografische beschrijving in de Short Title Catalogus Vlaanderen, en is nu ook gedigitaliseerd. Hoewel de officiële presentatie nog moet plaatsvinden, heeft de Erfgoedbibliotheek de roman on-line gezet en is hij nu voor eenieder vrij toegankelijk bekijk- en leesbaar.

U vind het digitaal facsimile van Galien Rethore op de website van de EHC op URL: http://anet.uantwerpen.be/digital/opacehc/ehc/dg:ehc:680/N U kunt op uw beeldscherm door het boek bladeren en met de cursor inzoomen. Maar u kunt ook, en dat vind ik het summum van digitale museale dienstverlening, het hele boek downloaden. Rechtsboven vindt u een link naar een zip-bestand dat alle afbeeldingen in jpg-formaat bevat, alsook een link naar een pdf-bestand met het gehele boek in hoge resolutie. Zo iets moois ben ik nooit eerder tegengekomen op een vergelijkbare website in de Lage Landen. Op 9 februari 2017 zal de officiële presentatie plaatsvinden, en op die zelfde dag zal in dit tijdschrift een begin gemaakt worden met een kritische (tweetalige) editie in de vorm van een wekelijks feuilleton.

Galien Rethore is eclectisch vertaald uit het Frans. De brontekst die de vertaler gebruikte, was met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de gelijknamige druk van Anthoine Verard, Parijs 1500. Het is echt belangrijk om die Franse brontekst erbij te betrekken, want dan zie je wat er allemaal verdwenen is, zonder dat het verhaal (afgezien van het begin) daar (veel) onder te lijden had. Alles wat niet direct met de hoofdpersoon Galien te maken had, liet de vertaler weg. Op die manier werd het boek een stuk dunner en betaalbaarder. Anders dan zijn voorbeeld heeft Vorsterman zijn tekst opgefleurd met heel veel houtsneden. Met als resultaat een niet al te dik boek in folio formaat met een geconcentreerd verhaal en verlucht met tientallen houtsneden. Wat zal die man trots geweest zijn toen hij de eerste exemplaren aan belangstellende klanten kon laten zien en verkopen. Als de Karelepiek u dierbaar is, noteer die dag. U gaat een prachtboek lezen.