Verwarwoordenboek Vervolg (22)

Door Jan Renkema

In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.

Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.

aardig / leuk

De woorden hebben in de meeste gevallen dezelfde betekenis, maar er is soms wel een subtiel verschil.

aardig vriendelijk, aangenaam om te zien

Wat een aardige vent is dat! Altijd zo behulpzaam.

leuk grappig, prettig om te zien

Wat een leuke vent is dat! Zie je hoe z’n ogen stralen als hij lacht?

De woorden overlappen evenveel in betekenis als ‘aangenaam’ en ‘prettig’ in de omschrijvingen. Het subtiele verschil kan duidelijk worden wanneer we kijken naar de herkomst van de woorden. Aardig komt van ‘een aard hebbend’, en dan wordt bedoeld ‘een goede aard hebbend’. Hier gaat het eerder om een verwijzing naar iemands karakter. Leuk had van oorsprong een heel andere betekenis: ‘lauw’, zoals in het Engelse luke warm, en dan bij ons ‘kalm of ‘bedaard’. Dit vinden we nog terug in de combinatie ‘doodleuk’. Als we de etymologiewoordenboeken mogen geloven, is dit woord in de negentiende eeuw door studenten geïntroduceerd in de huidige betekenis. Kennelijk hebben jongere taalgebruikers behoefte aan andere woorden dan het wat te algemene (?) aardig. En daarna was leuk ook niet meer precies genoeg. Vandaar de opkomst van ‘cool’, ‘gaaf’, ‘vet’ en ‘chill’.

Hoe dan ook, bij leuk gaat het eerder om de uiterlijke eigenschappen; bij aardig eerder om de innerlijke eigenschappen van een persoon. En we denken bij Leuk is anders eerder aan iets onaangenaams dat ons overkomt, maar bij Aardig is anders eerder aan onaangename eigenschappen van een persoon.

Ook kan aardig nog een heel andere betekenis hebben, namelijk die van een tamelijk grote hoeveelheid: een aardig bedrag. Intrigerend is dat nu ook leuk deze hoeveelheidsbetekenis kan hebben: een leuk bedrag. En het verschil hiertussen? Daarbij kunt u helpen. Neem deel aan een semantisch veldonderzoek met de volgende zinnen.

Al jaren meegedaan aan de lotto, zonder resultaat. Maar dit keer heb ik een aardig bedrag gewonnen.

Al jaren meegedaan aan de lotto, zonder resultaat. Maar dit keer heb ik een leuk bedrag gewonnen.

Leg aan uw collega’s of huisgenoten een van deze zinnen voor. (Wissel wel af om volgorde-effecten te voorkomen.) Laat ze een bedrag opschrijven dat bij deze zin past, en leg ze dan de andere zin voor met de vraag of het bedrag gelijk, hoger of lager is. In een verkennend onderzoek bleek het bedrag na ‘leuk’ iets hoger dan bij ‘aardig’. Benieuwd naar uw resultaten. En u kunt het ook proberen met de vraag ‘Wie spreekt er beter Spaans?’ na zinnen met iemand die ‘een aardig mondje’ Spaans spreekt of iemand die een ‘leuk mondje’ Spaans spreekt.